Đường tới Net Zero, cần cộng đồng trách nhiệm (Bài 2): Từ “nhà máy thông minh” đến vùng nguyên liệu carbon thấp

Từ những hành động nhỏ như đạp xe, lựa chọn mua các sản phẩm tiêu dùng thân thiện với môi trường, trồng thêm cây xanh..., thông điệp “Giờ Trái Đất” đang tác động tích cực đến việc cải tiến quy trình sản xuất, áp dụng các giải pháp tối ưu hóa hoạt động, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu. Tại Thanh Hóa, hành trình “Chuyển dịch xanh”, hướng tới “Tương lai xanh” đang chuyển sang giai đoạn mới: chủ động hơn, bài bản hơn trong các doanh nghiệp.

Lasuco đặt mục tiêu mô hình mía nguyên liệu carbon thấp trên diện tích 9.000ha.

Từ những mô hình điểm...

Hiện diện tại Trung tâm Nhiệt điện Nghi Sơn (Thanh Hóa), Nhà máy Nhiệt điện BOT Nghi Sơn 2 (NS2PC) là dự án công nghiệp trọng điểm lớn thứ hai của tỉnh, chỉ sau Dự án Liên hợp Lọc hóa dầu Nghi Sơn. Áp dụng công nghệ siêu tới hạn hiện đại, nhà máy không chỉ tối ưu hiệu suất nhiên liệu mà còn giảm phát thải khí nhà kính theo tiêu chuẩn quốc tế. Vận hành thương mại từ năm 2022, nhà máy đóng góp khoảng 7,8 tỷ kWh điện mỗi năm, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội khu vực Bắc Trung bộ.

Tiếp tục hành trình xanh, tháng 3/2025, NS2PC đưa vào vận hành dự án điện mặt trời áp mái 518 kWp, tích hợp hệ thống lưu trữ (BESS) 1.152 kWh và công nghệ điều khiển lưới siêu nhỏ. Không chỉ khai thác hiệu quả bức xạ mặt trời tại địa phương, hệ thống cho phép lưu trữ điện dư vào giờ thấp điểm để tái sử dụng, giúp tối ưu chi phí và giảm áp lực phụ tải.

Ông Chung Kook Choi, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc điều hành NS2PC chia sẻ: “Dự án này không chỉ là khoản đầu tư vào năng lượng tái tạo. Đây là minh chứng rõ ràng cho cam kết của NS2PC đối với tính bền vững và đổi mới, hoàn toàn phù hợp với chiến lược quốc gia về trung hòa carbon của Việt Nam. Với dự án năng lượng mặt trời này, chúng tôi không chỉ thúc đẩy công nghệ mà còn chịu trách nhiệm đối với môi trường và các thế hệ tương lai”.

Không chỉ các “ông lớn” ngành năng lượng, nhiều doanh nghiệp sản xuất quy mô vừa và nhỏ trên địa bàn tỉnh cũng đang nỗ lực chủ động trong chuyển đổi hành vi sử dụng năng lượng.

Hoạt động trong lĩnh vực sản xuất có nhiều máy móc tiêu thụ điện lớn, Công ty CP Thiết bị giáo dục Hồng Đức tại Khu Công nghiệp Lễ Môn đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để tiết kiệm năng lượng một cách hiệu quả và bền vững. Công ty tận dụng tối đa ánh sáng tự nhiên tại khu vực nhà xưởng, bố trí giếng trời, cửa kính lớn giúp giảm thiểu việc sử dụng đèn chiếu sáng ban ngày. Các thiết bị tiêu thụ điện công suất lớn như động cơ, máy ép, băng tải đều được lắp đặt biến tần tiết kiệm điện, giúp điều chỉnh công suất phù hợp với nhu cầu vận hành. Đặc biệt, công ty khuyến khích người lao động phát huy các sáng kiến cải tiến kỹ thuật nhằm nâng cao hiệu suất điện năng. Hàng tuần, hàng tháng, bộ phận phụ trách còn tổ chức các buổi tuyên truyền nội bộ, xây dựng chế tài cụ thể để đánh giá mức độ tiết kiệm điện của từng tổ, bộ phận sản xuất.

Trong lĩnh vực sản xuất xi măng - ngành vốn được xem là “ngốn điện” bậc nhất trong công nghiệp nặng, việc chủ động giảm tiêu thụ điện bằng các giải pháp công nghệ đã không còn là lựa chọn, mà là hướng đi bắt buộc để duy trì hiệu quả sản xuất.

Tại Công ty Xi măng Long Sơn, hệ thống thu hồi nhiệt dư để phát điện từ các lò nung clinker đã giúp doanh nghiệp tiết kiệm khoảng 260 triệu kWh điện, tương đương hơn 400 tỷ đồng chi phí dành cho năng lượng. Đây không chỉ là bước tiến vượt bậc về kỹ thuật mà còn là nền tảng vững chắc cho mục tiêu phát triển xanh trong ngành xi măng, đáp ứng tiêu chí xuất khẩu tới nhiều thị trường khó tính.

Ông Trương Văn Lợi, Giám đốc sản xuất Nhà máy Xi măng Long Sơn, chia sẻ: “Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục cải tạo hệ thống lò nung để tiết kiệm nhiệt, giảm tỷ lệ clinker trong phối liệu, nếu thành công, mỗi lò có thể tiết kiệm hơn 100 tỷ đồng/năm".

Không chỉ Long Sơn, nhiều doanh nghiệp xi măng tại Thanh Hóa như Bỉm Sơn, Nghi Sơn... cũng đang đồng loạt triển khai các giải pháp tái tạo năng lượng nội bộ, nhằm giảm áp lực chi phí vận hành, giảm phụ thuộc lưới điện quốc gia và tiến gần hơn đến mục tiêu trung hòa carbon theo cam kết COP26.

Xu hướng lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà cũng ngày càng lan tỏa trong cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt tại các khu công nghiệp có điều kiện bức xạ cao và hạ tầng mái xưởng rộng lớn. Điển hình là Công ty CP Điện Mặt Trời Thái Dương Thanh Hóa đã tích hợp hệ thống điện mặt trời vào mô hình chăn nuôi lợn công nghệ cao, giúp cắt giảm khoảng 70% chi phí năng lượng mỗi tháng, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất.

Theo thống kê từ Sở Công Thương, toàn tỉnh hiện có khoảng 113 doanh nghiệp lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà, với tổng công suất khoảng 77,522 MWp. Ước tính, lượng điện sản xuất từ nguồn này giúp tiết kiệm khoảng 80 - 100 tỷ đồng mỗi năm cho doanh nghiệp, đồng thời giảm phát thải hơn 42.000 tấn CO2.

... đến chuỗi giá trị carbon thấp toàn diện

Khuôn viên Nhà máy Dinh dưỡng cây trồng Tiến Nông Bỉm Sơn rộng tới hơn 20 ha nhưng khi nào cũng xanh mát, bởi vườn cây ăn trái như thanh long, đu đủ, mít, xoài và rau theo mùa được chăm sóc bằng phân bón hữu cơ sản xuất theo phương pháp vi sinh từ phế thải. Với quy mô lớn công suất thiết kế 480.000 tấn/năm, hàng trăm công nhân vận hành nhưng chỉ thải ra khoảng 5 kg rác mỗi ngày. Toàn bộ nước sinh hoạt, nước dùng trong công nghiệp được thu về trạm, được xử lý và dự trữ rồi tái sử dụng, chăm tưới cho vườn cây trái và rau xanh. Mô hình này đã được cơ quan quản lý công nhận là mô hình kinh tế không phát thải ra môi trường.

NS2PC đưa vào vận hành dự án điện mặt trời áp mái tích hợp pin lưu trữ.

Theo Tổng Giám đốc Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông Nguyễn Hồng Phong, hệ sinh thái của Tiến Nông đang tiệm cận tới các giải pháp giảm phát thải từ hoạt động sản xuất tới hành vi của cán bộ, công nhân viên. Đó là việc chuyển đổi hệ thống lò hơi từ nguyên liệu than sang đốt củi; tiếp cận công nghệ pin năng lượng mặt trời để tái tạo nguồn năng lượng sạch đưa vào sản xuất.

“Tiến Nông hiện đang thuê đơn vị tư vấn kiểm đếm mức độ phát thải trong hệ sinh thái tại đơn vị, nhất là hoạt động sản xuất từ các nhà máy. Từ đó sẽ tiếp tục định hướng, đầu tư theo đuổi các giải pháp chuyển đổi từ công nghệ sản xuất tới nhận thức, hành vi của cán bộ công nhân viên; tạo tín chỉ hoặc mua tín chỉ carbon, hướng tới trung hòa carbon tại Nhà máy Dinh dưỡng cây trồng Tiến Nông Bỉm Sơn vào năm 2025”, Tổng Giám đốc Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông, cho biết.

Tại Công ty CP Mía đường Lam Sơn (Lasuco), hơn bốn thập niên gắn bó với cây mía - cây trồng chiến lược làm nên thương hiệu doanh nghiệp, Lasuco không ngừng đổi mới mô hình sản xuất theo hướng hiện đại. Đây cũng là đơn vị đầu tiên trong cả nước xây dựng bản đồ số quản lý toàn bộ quy trình sản xuất mía - từ làm đất, xử lý giống, bón phân, chăm sóc đến thu hoạch, giúp người trồng mía hạch toán chi phí một cách khoa học, nâng cao hiệu quả và tiết giảm phát thải.

Ngày 19/12/2024 đánh dấu một bước ngoặt mới khi Lasuco cùng hai đối tác Nhật Bản là Công ty Idemitsu Kosan và Sagri ký kết triển khai Dự án Giảm phát thải carbon vùng nguyên liệu mía Lam Sơn. Ngay trong năm 2025, Idemitsu Kosan đã bắt tay vào thử nghiệm mô hình nông nghiệp tái tạo trên 500 ha mía hợp tác giữa Lasuco và nông dân. Sagri cung cấp công nghệ vệ tinh để giám sát đất, theo dõi sinh trưởng cây mía và đưa ra khuyến nghị về loại, liều lượng và thời điểm bón phân, giúp giảm phân bón hóa học và giảm phát thải nitơ oxit (N2O).

Sau giai đoạn thử nghiệm, dự án dự kiến mở rộng trên quy mô 9.000 ha và đăng ký tín chỉ carbon theo phương pháp “Cải thiện quản lý đất nông nghiệp” của Tổ chức Verra - đơn vị chứng nhận tín chỉ carbon tự nguyện hàng đầu thế giới. Theo lãnh đạo Lasuco, đây không chỉ là chiến lược nông nghiệp bền vững mà còn mở ra cơ hội kinh tế mới từ thị trường carbon, gia tăng năng lực cạnh tranh xanh cho doanh nghiệp Việt.

Để hiện thực hóa giá trị của “carbon vô hình”, Lasuco cùng các đối tác triển khai hệ thống MRV (Measurement - Reporting - Verification: Đo lường - Báo cáo - Thẩm tra) theo tiêu chuẩn quốc tế. Hệ thống này tích hợp dữ liệu từ ảnh vệ tinh, cảm biến tại thực địa và trí tuệ nhân tạo để đo đạc chính xác mức độ hấp thụ và phát thải carbon trên từng thửa đất. Mỗi ha mía được gắn mã nhận diện, liên kết với nhật ký sản xuất và cơ sở dữ liệu môi trường, giúp số hóa toàn bộ quy trình từ làm đất, trồng trọt, chăm sóc đến thu hoạch.

Dự kiến trong quý I/2026, Lasuco sẽ nhận những tín chỉ carbon đầu tiên được Verra công nhận, đánh dấu bước đệm quan trọng để ngành mía đường Việt Nam chính thức tham gia thị trường tín chỉ carbon tự nguyện toàn cầu. Không chỉ dừng lại ở tín chỉ, hệ thống MRV còn giúp tối ưu chuỗi cung ứng từ vùng nguyên liệu đến nhà máy chế biến, đảm bảo sản phẩm có truy xuất minh bạch và đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu xanh.

Không dừng lại ở cây mía, Lasuco đang từng bước mở rộng mô hình nông nghiệp carbon thấp sang hơn 500 ha lúa do doanh nghiệp trực tiếp sở hữu, hướng tới hình thành chuỗi giá trị nông nghiệp xanh - tuần hoàn - hiện đại.

Hiện Lasuco đã triển khai các giải pháp giám sát sinh trưởng, chất lượng đất và cây trồng bằng thiết bị cảm biến, máy bay không người lái (drone) và phần mềm quản lý dữ liệu đồng bộ. Thông tin thu thập từ các cánh đồng được phân tích liên tục, cho phép đưa ra các khuyến nghị canh tác phù hợp theo từng giai đoạn sinh trưởng của cây, phù hợp với điều kiện thời tiết và biến đổi khí hậu đang ngày càng phức tạp.

“Người nông dân trong chuỗi của Lasuco hôm nay không chỉ là người sản xuất mà đã trở thành “nhà quản lý carbon” - người trực tiếp tạo ra giá trị xanh, đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 mà Việt Nam đã cam kết tại Hội nghị COP26”, ông Lê Văn Phương, Tổng Giám đốc Lasuco khẳng định.

Ngày 30/7 vừa qua, tại Hội nghị tham vấn Đề án trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025-2030 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, Lasuco đã trở thành doanh nghiệp điển hình, được ghi nhận là một trong những đơn vị đầu tiên áp dụng bài bản mô hình nông nghiệp carbon thấp ở Việt Nam. Doanh nghiệp đặt mục tiêu triển khai mô hình trên 9.000 ha mía, giảm trung bình 1,8 tấn CO2e/ha/năm, tương đương mỗi năm cắt giảm khoảng 16.200 tấn CO2e phát thải ra môi trường.

Ông Lê Văn Phương, Tổng Giám đốc Lasuco chia sẻ: “Net Zero không chỉ là một mục tiêu. Đó là một lộ trình hành động cụ thể, đòi hỏi trách nhiệm, sự kiên trì và phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp - nông dân - đối tác quốc tế và các cơ quan quản lý. Chúng tôi xác định ba yếu tố then chốt: công nghệ - con người - mô hình quản trị. Trong đó, công nghệ là nền tảng, người nông dân là trung tâm, còn mô hình quản trị hiện đại giúp kết nối và tối ưu toàn bộ nguồn lực”.

Bài và ảnh: Minh Hằng

Bài cuối: Mỗi bước chân nhỏ, một hành trình lớn