Phát triển chuỗi giá trị cây sắn theo hướng bền vững

Những năm gần đây, ngành sản xuất và chế biến sắn trên địa bàn tỉnh đang từng bước chuyển đổi từ sản xuất manh mún, nhỏ lẻ sang mô hình sản xuất tiếp cận theo chuỗi giá trị, gắn kết nông dân với doanh nghiệp và nhà máy chế biến. Đồng thời, các tổ chức, cá nhân đẩy mạnh áp dụng các giải pháp tăng năng suất, chất lượng cây sắn nguyên liệu đáp ứng yêu cầu chế biến, xuất khẩu nhằm nâng cao hiệu quả các chuỗi giá trị sản xuất.

Người dân thu hoạch sắn niên vụ 2025-2026.

Suốt nhiều thập kỷ qua, cây sắn đã và đang khẳng định, giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu cây trồng của tỉnh, đặc biệt tại các xã miền núi và trung du. Đây là cây trồng có khả năng thích nghi rộng, dễ canh tác, chi phí đầu tư thấp, góp phần đáng kể tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, nhất là các hộ đồng bào với điều kiện đất đai canh tác khó khăn, trình độ thâm canh hạn chế. Để nâng cao giá trị kinh tế từ loại cây trồng chủ lực này, mô hình sản xuất sắn đã có sự thay đổi đáng kể từ tự túc, tự phát sang sản xuất theo hợp đồng, gắn với chế biến mang tính hàng hóa cao.

Niên vụ 2025-2026, cây sắn được trồng tại 85 xã trên toàn tỉnh, với các giống như: KM140, KM94, HN5, HN1... Tổng diện tích sắn toàn tỉnh đạt 13.561ha, năng suất bình quân ước khoảng 17,5 tấn/ha, sản lượng dự kiến khoảng 237.000 tấn. Tuy nhiên, sản xuất sắn của tỉnh vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, như: việc tổ chức sản xuất nhiều vùng còn phân tán, nhỏ lẻ; bộ giống sắn gieo trồng chủ yếu là các giống cũ, để giống qua nhiều vụ dẫn đến chất lượng giống không đảm bảo, vừa bị thoái hóa vừa dễ nhiễm các đối tượng sâu bệnh hại; tình trạng sâu bệnh, đặc biệt là bệnh khảm lá virus trên sắn diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Đầu tư cho hạ tầng vùng sắn, cơ giới hóa trong sản xuất sắn còn hạn chế; sản xuất sắn vẫn thiếu sự liên kết đầu tư bền vững, nhất là liên kết giữa các nhà máy và nông dân; ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật trong thâm canh sắn còn chậm.

Tại vùng sản xuất sắn của xã Cát Vân, nhiều năm nay người dân xem cây sắn không chỉ là cây giảm nghèo mà còn là cây trồng làm giàu. Để “khắc phục” những hạn chế trong việc sản xuất sắn như sâu bệnh, sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thiếu bền vững, các HTX nông nghiệp đã đứng ra hướng dẫn người dân lựa chọn những bộ giống mới có khả năng thích nghi với môi trường, thời tiết, hạn chế sâu bệnh. Đồng thời, tổ chức liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp để bảo đảm đầu ra cho sản phẩm. Chị Lương Thị Tình, thôn Vân Hòa, xã Cát Vân, cho biết: "Những năm gần đây, cây sắn thường bị bệnh khảm lá nên năng suất, chất lượng giảm sút, việc liên kết, tiêu thụ với nhà máy gặp khó khăn. Do đó, để bảo đảm giá trị kinh tế, niên vụ 2025-2026, với hơn 1,5ha trồng sắn, gia đình tôi đã chuyển đổi sang giống HN1, HN3, HN5 để kháng bệnh và bảo đảm chất lượng của các nhà máy chế biến. Đồng thời, ngay từ đầu vụ đã liên hệ với HTX nông nghiệp để ký hợp đồng cung ứng giống, phân bón và bao tiêu sản phẩm nhằm bảo đảm đầu ra. Nhờ đó, ước tính niên vụ năm nay, gia đình tôi đạt sản lượng khoảng 35 - 40 tấn, doanh thu ước đạt hơn 60 triệu đồng”.

Trên địa bàn tỉnh hiện có 4 nhà máy gồm: Nhà máy chế biến tinh bột sắn Phúc Thịnh, Nhà máy chế biến tinh bột sắn Bá Thước, Nhà máy chế biến tinh bột sắn Như Xuân, Nhà máy chế biến tinh bột sắn Luận Thành và 2 cơ sở chế biến tinh bột sắn, với tổng công suất 300.000 tấn củ tươi/năm. Trong niên vụ 2025-2026, các nhà máy, cơ sở chế biến tinh bột sắn đã ký hợp đồng liên kết, bao tiêu sản phẩm khoảng 9.595ha sắn với người dân sản xuất tại các địa phương, chiếm hơn 70,7% diện tích sản xuất, bảo đảm ổn định đầu ra cho sản phẩm, tránh tình trạng “được mùa, mất giá” gây thiệt hại cho người dân. Để nâng cao giá trị cho cây sắn, một số địa phương như: Như Xuân, Luận Thành, Kiên Thọ, Thiết Ống, Cát Vân... đã xây dựng mô hình sản xuất sắn cao sản, ứng dụng cơ giới hóa đồng bộ và kỹ thuật mới, năng suất có thể đạt 25 - 30 tấn/ha.

Trong bối cảnh ngành nông nghiệp của tỉnh đang chuyển theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung, gắn với chế biến và thị trường tiêu thụ ổn định, cây sắn tiếp tục được xác định là một trong những cây trồng chủ lực của vùng trung du, miền núi của tỉnh. Để phát triển bền vững cây sắn, việc tăng cường liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật, đặc biệt là chọn tạo và sử dụng giống sắn năng suất cao, kháng bệnh tốt; đồng thời mở rộng công nghiệp chế biến sâu là những yêu cầu cấp thiết.

Tại hội thảo “Giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị sản xuất sắn bền vững”, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nguyễn Đức Cường, nhấn mạnh: Để phát triển bền vững chuỗi giá trị trong sản xuất sắn, tỉnh Thanh Hóa đã chỉ đạo các địa phương rà soát, xác minh quỹ đất trồng sắn để chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp; tổ chức sản xuất gắn với phát triển vùng nguyên liệu. Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật trong sản xuất, từng bước cải tạo, đầu tư hạ tầng vùng sản xuất góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển sản phẩm chế biến, mở rộng thị trường tiêu thụ cho cây sắn của địa phương.

Bài và ảnh: Lê Hòa