Kinh tế tư nhân Thanh Hóa: Đi tìm “lực bật” trong thách thức (Bài cuối) - Cuộc chuyển mình từ nội lực

Không gian chính sách được mở rộng và môi trường đầu tư, kinh doanh từng bước cải thiện theo tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW, doanh nghiệp (DN) tư nhân Thanh Hóa đang đứng trước “ngưỡng cửa” phát triển mới. Ở đó, cơ hội không còn là lời hứa, nhưng thách thức cũng trở nên rõ ràng hơn. Để bứt phá thực chất, DN cũng không thể chỉ trông chờ vào chính sách, mà phải lớn lên từ chính nội lực của mình.

Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông chú trọng đầu tư dây chuyền sản xuất hiện đại, công nghệ cao để nâng cao chất lượng sản phẩm.

Điểm nghẽn không chỉ ở bên ngoài

Hơn một thập kỷ qua, cộng đồng DN tư nhân Thanh Hóa đã lớn lên cùng nhịp chuyển động của nền kinh tế địa phương. Từ chỗ manh mún, nhỏ lẻ, khu vực này ngày càng hiện diện rõ nét hơn trong bức tranh tăng trưởng, đóng góp quan trọng vào GRDP, ngân sách và tạo việc làm cho xã hội. Với gần 22.000 DN đang hoạt động, Thanh Hóa được xem là một trong những địa phương có lực lượng DN tư nhân đông đảo ở khu vực Bắc Trung bộ.

Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, tiêu chuẩn thị trường ngày càng cao và những yêu cầu mới về công nghệ, quản trị, phát triển bền vững liên tục đặt ra, “đông” không còn đồng nghĩa với “mạnh”. Số lượng DN lớn chưa đủ để tạo lợi thế dài hạn nếu phần lớn vẫn hoạt động ở quy mô nhỏ, năng suất thấp và phụ thuộc nhiều vào lợi thế lao động giá rẻ. Thách thức lớn nhất lúc này không chỉ nằm ở chính sách hay môi trường bên ngoài, mà ở chính khả năng tự làm mới, tự nâng cấp của từng DN.

"Thanh Hóa - với những lợi thế riêng biệt và tiềm năng liên kết vùng Bắc Trung bộ đang đứng trước những hạn chế nội tại rõ rệt. Dù sở hữu lợi thế về kinh tế biển, du lịch, nông nghiệp công nghệ cao và hạ tầng ngày càng hoàn thiện với hệ thống cao tốc, đường ven biển, cảng biển nước sâu và sân bay, khu vực này vẫn chưa phát triển tương xứng so với tiềm lực sẵn có". Đó là nhận định của chuyên gia và nhiều DN tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) 2025. Nhiều DN cho rằng: “Một trong những rào cản chính là quy mô DN tại Thanh Hóa nói riêng và Bắc Trung bộ nói chung còn nhỏ và siêu nhỏ, dẫn đến hạn chế về tài chính, công nghệ và năng lực tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu”.

Cùng với những hạn chế về quy mô, năng lực quản trị và năng suất lao động của nhiều DN Việt Nam nói chung, trong đó có Thanh Hóa, vẫn là điểm yếu cần sớm khắc phục. Một số phân tích cho thấy, năng suất lao động của Việt Nam hiện chỉ bằng khoảng 3/4 so với Trung Quốc và thậm chí chỉ bằng gần 1/10 so với các quốc gia phát triển như Singapore. Lợi thế về chi phí nhân công vì thế chỉ mang tính ngắn hạn; khi giai đoạn dân số vàng qua đi, nếu không kịp nâng cao năng suất, DN sẽ rất khó duy trì sức cạnh tranh.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Thanh Hóa Trịnh Xuân Lâm, "trong lĩnh vực dệt may - ngành sử dụng nhiều lao động và giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu công nghiệp của tỉnh, năng suất lao động thấp đang khiến chi phí sản xuất của DN Việt Nam nói chung, DN Thanh Hóa nói riêng vẫn ở mức cao so với giá trị tạo ra. Đây là nguyên nhân trực tiếp làm giảm sức cạnh tranh của DN, nhất là khi tham gia các đơn hàng lớn hoặc chuỗi cung ứng có yêu cầu ngày càng khắt khe về chất lượng, tiến độ và tiêu chuẩn".

Còn Phó Giám đốc VNPT Thanh Hóa Nguyễn Thái Sơn, thì chia sẻ: “Về lý thuyết, có nhiều con đường để nâng cao năng suất lao động, trong đó chuyển đổi số (CĐS) được xem là giải pháp then chốt. Việc ứng dụng các hệ thống quản trị DN (ERP), công nghệ IoT, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) trong quản lý sản xuất, điều hành và ra quyết định có thể giúp DN tối ưu quy trình, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả. Tuy nhiên, từ thực tiễn triển khai CĐS tại nhiều DN trên địa bàn tỉnh cho thấy quá trình này đang gặp không ít rào cản".

Rào cản đầu tiên chính là tâm lý “ngại minh bạch”. CĐS đồng nghĩa với việc mọi dữ liệu về sản xuất, tài chính, dòng tiền, đầu vào - đầu ra đều được số hóa, đo lường và giám sát chặt chẽ. Nếu DN chưa sẵn sàng chấp nhận sự minh bạch đó, CĐS rất khó thành công. Thực tế cho thấy, ngành thuế đã triển khai thành công hóa đơn điện tử, tạo ra bước chuyển mạnh mẽ về minh bạch thông tin. Tương tự, việc giám sát khai thác khoáng sản bằng camera AI và thiết bị IoT hoàn toàn có thể đo lường chính xác, công khai sản lượng khai thác. Nhưng với không ít DN, đây vẫn là “rào cản tâm lý” cần vượt qua.

Rào cản thứ hai đến từ “thói quen” quản trị. "Nhiều DN chưa sẵn sàng thay đổi quy trình vận hành để phù hợp với các ứng dụng số, trong khi cũng không đủ nguồn lực để “may đo” các giải pháp công nghệ theo nhu cầu riêng. Việc duy trì phương thức quản lý thủ công, dựa nhiều vào kinh nghiệm cá nhân có thể phù hợp ở quy mô nhỏ, nhưng sẽ nhanh chóng trở thành lực cản khi DN mở rộng sản xuất, kinh doanh", Phó Giám đốc VNPT Thanh Hóa Nguyễn Thái Sơn chia sẻ thêm.

Một điểm nghẽn khác mang tính căn cơ là mô hình hoạt động của DN. Không ít DN tư nhân hiện vẫn dựa chủ yếu vào lao động thủ công, sản xuất truyền thống, giá trị gia tăng thấp. Nếu không kịp thời chuyển dịch mô hình, DN sẽ dần đánh mất lợi thế và tụt lại trong cuộc cạnh tranh. Kinh nghiệm của Israel - quốc gia có điều kiện tự nhiên khắc nghiệt nhưng đứng đầu thế giới về nông nghiệp công nghệ cao cho thấy: Khi không thể dựa vào tài nguyên hay nhân công giá rẻ, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và dữ liệu chính là “đòn bẩy” tạo nên sức bật vượt trội. Đây cũng là hướng đi tất yếu đối với DN Thanh Hóa: sản xuất thông minh hơn, quản trị tinh gọn hơn và ra quyết định dựa trên dữ liệu thay vì cảm tính.

Theo đánh giá của Sở Tài chính, khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn không ít hạn chế: Đóng góp vào tăng trưởng chưa tương xứng với tiềm năng; hiệu quả hoạt động chưa cao; quy mô DN chủ yếu là nhỏ và siêu nhỏ; khả năng huy động vốn để mở rộng sản xuất còn hạn chế; liên kết chuỗi giá trị, đặc biệt giữa DN lớn, DN FDI với DN nhỏ và siêu nhỏ chưa nhiều.

Những con số thống kê cho thấy rõ thực trạng này. Từ năm 2017 đến nay, toàn tỉnh có 28.750 DN đăng ký thành lập mới với tổng vốn điều lệ 255.938 tỷ đồng; vốn điều lệ đăng ký bình quân hiện nay đạt 8,9 tỷ đồng/DN, tăng 3,6 tỷ đồng so với năm 2017. Tuy nhiên, xét theo quy mô vốn, có tới 91,2% DN có vốn dưới 10 tỷ đồng; DN có vốn trên 100 tỷ đồng chỉ chiếm 1,4%. Cơ cấu ngành nghề cũng cho thấy khu vực sản xuất, chế biến, chế tạo chiếm tỷ lệ rất thấp, chỉ 13,79%, thấp hơn rất nhiều so với thương mại, dịch vụ.

Đáng chú ý, dù số lượng DN thành lập mới hàng năm đều vượt kế hoạch, song số DN rút lui khỏi thị trường vẫn ở mức cao. Năm 2023, tỉnh có 3.611 DN thành lập mới nhưng cũng ghi nhận 1.245 DN tạm ngừng hoạt động và 631 DN giải thể. Năm 2024 và 2025, xu hướng này tiếp tục lặp lại, cho thấy “sức khỏe” của nhiều DN vẫn còn rất “mong manh”.

Con đường không thể trì hoãn

Thương trường chưa bao giờ bớt khắc nghiệt. Năm 2025, kinh tế thế giới nhiều biến động, chính sách thương mại của các thị trường lớn điều chỉnh theo hướng bảo hộ hơn. Nhưng cũng chính trong áp lực đó, bản lĩnh, sự kiên định và tinh thần đổi mới của DN Thanh Hóa tiếp tục được thử thách và khẳng định.

Ngành may mặc, giày da - lĩnh vực chiếm tới khoảng 90% kim ngạch xuất khẩu của tỉnh - là ví dụ điển hình. Việc Hoa Kỳ điều chỉnh chính sách thuế đối ứng đã tạo ra những “cơn sóng ngược” lớn, buộc DN phải chủ động tái cơ cấu thị trường. Theo Giám đốc Công ty TNHH May Huệ Anh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Thanh Hóa Hoàng Thị Kim Dung, các quốc gia có lợi thế về thuế quan và chi phí lao động thấp vẫn tồn tại những khoảng trống lớn về nền tảng kỹ thuật và tay nghề.

“Những sản phẩm đòi hỏi cao về tính thẩm mỹ, kỹ năng và độ tinh xảo - vốn là thế mạnh truyền thống của DN Việt Nam vẫn giữ được lợi thế cạnh tranh nhất định. Điều quan trọng là DN phải nắm bắt kịp thời để chuyển hướng”, bà Dung chia sẻ.

Điển hình như tại Công ty TNHH May 888. Những ngày cuối năm, không khí sản xuất vẫn khẩn trương với các đơn hàng xuất khẩu nối tiếp. Theo Trưởng Phòng Kế hoạch và Xuất nhập khẩu Nguyễn Hồng Linh, "năm 2025 doanh thu của công ty đạt khoảng 210 tỷ đồng, hoàn thành kế hoạch đề ra. DN tiếp tục đầu tư máy lập trình tự động và bán tự động, đặt mục tiêu doanh thu năm 2026 đạt 230 tỷ đồng, tăng khoảng 7%. Hiện nay, đơn hàng của DN đã phủ kín đến hết quý II/2026. Bên cạnh việc giữ vững thị trường châu Âu và Hoa Kỳ, công ty đang mở rộng sang Nhật Bản, Hàn Quốc, Nam Mỹ và châu Phi, tận dụng tối đa các hiệp định thương mại tự do. Đặc biệt, DN chủ động áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất xanh, tiết kiệm năng lượng để sẵn sàng đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của các thị trường khó tính, trong đó có cả yêu cầu từ 10 - 30% tỷ lệ vật liệu tái chế trong đơn hàng. Chúng tôi cũng tập trung vào các đơn hàng khó, số lượng không lớn nhưng giá trị cao, tạo khác biệt trước các thị trường lao động giá rẻ”.

Trong lĩnh vực thủy sản - ngành thường xuyên chịu tác động trực tiếp từ biến động thị trường quốc tế và những rủi ro về nguồn nguyên liệu, Công ty CP Xuất nhập khẩu thủy sản Thanh Hóa vẫn duy trì được nhịp sản xuất ổn định. Chủ tịch HĐQT công ty Lê Quý Việt đã nhiều lần kiến nghị tỉnh sớm quy hoạch vùng nuôi ngao tập trung để hình thành chuỗi liên kết nguyên liệu bền vững cho DN và người nuôi. Trong khi chờ đợi các quyết sách dài hạn, DN đã chủ động lựa chọn con đường tự “nâng đỡ” mình bằng việc kiểm soát chặt chẽ toàn bộ chuỗi giá trị, từ nuôi trồng, chế biến đến xuất khẩu, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm.

“Thay vì chỉ thu mua nguyên liệu, đến nay DN đã xây dựng được vùng nuôi ngao với diện tích hơn 500ha; đồng thời liên kết với vùng ngao Kim Sơn (Ninh Bình) để hình thành vùng nguyên liệu đạt chứng nhận ASC với hơn 889ha ngao Meretrix lyrata. Đây là chứng chỉ cao nhất trong ngành thủy sản, được ví như “visa VIP” để sản phẩm thâm nhập các thị trường khó tính. DN cũng tập trung chiến lược nâng cao giá trị gia tăng, chuyển mạnh từ xuất khẩu sản phẩm thô sang chế biến sâu, xây dựng thương hiệu. Dù vẫn đối mặt với không ít thách thức từ thời tiết và biến động thị trường, DN vẫn tiếp tục ổn định sản lượng, mở rộng thêm thị trường tại châu Âu và Mỹ, như một cách “chia sẻ rủi ro” và tìm kiếm dư địa tăng trưởng mới", ông Việt cho biết.

Theo Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, Tổng Giám đốc Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông Nguyễn Hồng Phong, "trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, đổi mới sáng tạo không còn là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn đối với DN. Tuy nhiên, đổi mới chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được nâng đỡ bởi một khung pháp lý đủ linh hoạt và có khả năng thích ứng. Nơi nào chính sách đi sau, cơ hội sẽ bị bỏ lỡ; nơi nào dám mở “sandbox” - cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, dám lắng nghe DN, nơi đó sẽ có bước tiến rõ rệt. DN muốn đứng vững phải kiên định triết lý nói thật - làm thật”.

Bài và ảnh: Minh Hằng