Đường tới Net Zero, cần cộng đồng trách nhiệm (Bài 1): “Bỏ túi” cách giảm hóa đơn tiền điện

Mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 không chỉ là cam kết toàn cầu, mà còn là lựa chọn chiến lược để Việt Nam hướng đến mô hình tăng trưởng xanh và bền vững. Hành trình ấy đòi hỏi sự chuyển dịch toàn diện, từ thay đổi hành vi tiêu dùng, cải tiến sản xuất đến chuyển đổi năng lượng. Trong khi mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp là một “mắt xích” quan trọng trong hệ sinh thái xanh, thì chính sách cần đóng vai trò “dẫn đường”, khơi dậy và thúc đẩy động lực chuyển đổi xanh thực chất.

Viettel Construction Thanh Hóa thi công lắp đặt hệ thống điện năng lượng mặt trời áp mái.

Nắng nóng kéo dài, mức tiêu thụ điện sinh hoạt đã vượt ngưỡng trung bình từ 30 đến 60%, đẩy gánh nặng chi phí lên cao và trở thành mối lo thường trực trong mỗi hộ gia đình. Tuy nhiên, từ những thói quen nhỏ trong tiêu dùng điện, như điều chỉnh nhiệt độ điều hòa hợp lý, tắt thiết bị khi không sử dụng... cho đến các giải pháp dài hạn như tận dụng mái nhà để lắp đặt hệ thống điện mặt trời, ngày càng nhiều hộ gia đình đã trở thành những “tế bào xanh” trong tổng thể nỗ lực tiết kiệm năng lượng quốc gia.

Thói quen nhỏ, thay đổi lớn

Gia đình chị Trần Thị Huế ở xã Hậu Lộc sống trong căn nhà khá rộng rãi, sử dụng 5 điều hòa cùng nhiều thiết bị điện khác. Những năm trước, hóa đơn tiền điện của gia đình chị thường xuyên vượt mốc 3 triệu đồng mỗi tháng. Mùa hè năm nay, khi thông tin về việc điều chỉnh giá điện được công bố, chị Huế không giấu được sự lo lắng: “Chi phí sinh hoạt đã tăng, nếu vẫn dùng như cũ thì chắc chắn tiền điện sẽ còn đội lên nữa”.

Chủ động tìm hiểu các giải pháp tiết kiệm điện, chị Huế và các thành viên trong gia đình đã điều chỉnh lại cách sử dụng điện trong sinh hoạt hằng ngày. Máy điều hòa được cài đặt ở mức nhiệt từ 26°C trở lên, kết hợp quạt máy để làm mát nhanh hơn và ưu tiên bật chế độ Eco. Các thiết bị điện tử không sử dụng được rút phích khỏi ổ cắm để tránh tiêu hao ngầm. Nhờ những thay đổi đơn giản ấy, hóa đơn điện của gia đình đã giảm còn dưới 2 triệu đồng/tháng.

Không chỉ dừng lại ở người lớn, chị Huế còn chia sẻ thêm một chi tiết rất đáng khích lệ: “Các con tôi gần đây cũng được thầy, cô trong trường nhắc nhở và tuyên truyền về việc tiết kiệm điện. Các cháu không chỉ tự giác tắt thiết bị khi ra khỏi phòng mà còn chủ động nhắc người lớn. Tôi nghĩ, đây là thay đổi rất tích cực cho cả gia đình".

Song song với việc điều chỉnh thói quen sử dụng, lựa chọn thiết bị tiết kiệm điện cũng là giải pháp then chốt giúp hộ gia đình tối ưu chi phí năng lượng. Các thiết bị có dán nhãn năng lượng 4 đến 5 sao theo quy định của Bộ Công Thương thường có hiệu suất tiêu thụ điện thấp hơn đáng kể so với các thiết bị cùng loại trên thị trường.

Đặc biệt, công nghệ Inverter hiện đã được tích hợp trong nhiều sản phẩm gia dụng như điều hòa, tủ lạnh, máy giặt, mang lại khả năng tiết kiệm từ 20 đến 40% điện năng so với các thiết bị thông thường. Với giá cả đang ngày càng dễ tiếp cận, thiết bị Inverter không còn là lựa chọn “cao cấp”, mà đã trở thành xu hướng tiêu dùng phổ biến trong các gia đình đô thị và cả vùng nông thôn có thu nhập ổn định.

Theo Trung tâm Xúc tiến Công thương, việc thay thế bóng đèn sợi đốt hoặc huỳnh quang bằng đèn LED cũng là một bước đi đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao. Đèn LED không chỉ tiết kiệm tới 80% điện năng, mà còn có tuổi thọ gấp 5- 10 lần so với bóng đèn truyền thống, góp phần giảm chi phí thay thế và bảo dưỡng. Việc bảo trì, vệ sinh thiết bị điện định kỳ cũng là yếu tố quan trọng nhưng thường bị bỏ qua. Với điều hòa nhiệt độ - thiết bị “ngốn” điện hàng đầu trong mùa hè chỉ cần vệ sinh lưới lọc bụi mỗi tháng một lần cũng có thể giúp máy hoạt động trơn tru, giảm tiêu thụ điện đáng kể. Tủ lạnh nếu để hở gioăng cao su hoặc không kiểm tra định kỳ có thể gây thất thoát hơi lạnh và tăng đáng kể điện năng tiêu thụ. Tương tự, các thiết bị như quạt máy, bình nóng lạnh, máy bơm nước nếu không được bảo dưỡng thường xuyên có thể hoạt động kém hiệu quả, vừa tốn điện, vừa tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn trong sử dụng. Đáng tiếc là hiện nay, vẫn còn nhiều gia đình chưa quan tâm đúng mức đến khâu bảo trì.

Về tình trạng này, gia đình anh Trịnh Văn Linh ở phường Hạc Thành cũng từng lâm vào cảnh “đứng ngồi không yên” vì hóa đơn tiền điện mỗi tháng. Chuyển về căn nhà cũ được sang nhượng lại, anh Linh cho biết ban đầu vẫn giữ nguyên toàn bộ thiết bị cũ, trong đó có hai chiếc điều hòa không rõ thời gian sử dụng và hiệu suất tiêu thụ điện. “Chỉ với hai điều hòa mà tháng nào cũng hơn 3 triệu tiền điện. Lúc đầu tôi nghĩ do nhà mới rộng hơn nên điện tăng, nhưng hóa đơn cứ tăng đều đều suốt mùa hè khiến tôi phải xem lại thiết bị”, anh Linh chia sẻ.

Đầu mùa hè năm nay, anh quyết định thay một điều hòa mới tích hợp công nghệ Inverter, đồng thời bảo dưỡng vệ sinh định kỳ máy còn lại, điều chỉnh lại cách sử dụng theo khuyến nghị của ngành điện. Kết quả thấy rõ bởi sau đó, hóa đơn điện giảm còn khoảng 2 - 2,3 triệu đồng/tháng, dù vẫn sử dụng các thiết bị cần thiết như trước. “Chưa nói đến việc cắt giảm nhu cầu, mà chỉ cần dùng đúng cách, đúng thiết bị là tiền điện đã giảm đáng kể”, anh Linh cho hay.

Theo thống kê của Bộ Công Thương, hộ gia đình hiện chiếm hơn 35% tổng sản lượng điện tiêu thụ toàn quốc - một tỷ trọng không hề nhỏ trong bức tranh năng lượng quốc gia. Tại Thanh Hóa, con số này còn cao hơn khi trong tổng số 851.000 khách hàng sử dụng điện, số hộ dân cư chiếm trên 40%. Nếu 1 triệu hộ gia đình trên cả nước cùng tiết giảm 10% điện năng tiêu thụ, thì phụ tải của hệ thống điện quốc gia có thể giảm tương đương hàng trăm MW, xấp xỉ công suất vận hành của một nhà máy điện trung bình - giảm đáng kể áp lực cho lưới điện trong các tháng cao điểm.

“Thế nhưng, trong thực tế, các thói quen sử dụng điện thiếu hợp lý vẫn còn khá phổ biến, đặc biệt là trong những ngày nắng nóng gay gắt. Nhiều người dân vẫn duy trì việc đặt điều hòa ở mức nhiệt quá thấp, sử dụng liên tục mà không vệ sinh định kỳ; cắm sạc điện thoại, laptop 24/24 giờ; giặt đồ vào giờ cao điểm hay mua thiết bị không có dán nhãn năng lượng. Những hành vi tưởng chừng nho nhỏ ấy, khi diễn ra trên diện rộng, lại gây ảnh hưởng không nhỏ đến tổng phụ tải tiêu thụ của cả khu vực”, đại diện Công ty Điện lực Thanh Hóa chia sẻ.

Mùa hè năm 2025, thời tiết trên địa bàn tỉnh tiếp tục ghi nhận nhiều đợt nắng nóng cực đoan kéo dài, nền nhiệt vượt 39 - 40OC tại nhiều khu vực nội thành và miền núi. Nhu cầu sử dụng điều hòa, thiết bị làm mát... tăng đột biến, dẫn đến sản lượng điện sinh hoạt liên tục lập đỉnh mới; đồng thời tiềm ẩn nhiều nguy cơ quá tải hệ thống điện ở một số khu vực vào các giờ cao điểm.

Ông Lê Thanh Bình, Phó Giám đốc Công ty Điện lực Thanh Hóa, cho biết: “Với tình hình nắng nóng cực đoan kéo dài, nhu cầu tiêu thụ điện tăng mạnh, công suất nhiều thời điểm đã vượt đỉnh so với các năm trước. Để đảm bảo cấp điện an toàn, ổn định và góp phần giảm áp lực cho hệ thống cũng như hóa đơn tiền điện, chúng tôi kêu gọi toàn thể khách hàng cùng chung tay thực hiện các biện pháp sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả”.

“Mái nhà thông minh” - Nguồn năng lượng xanh tại chỗ

Ngoài việc điều chỉnh thói quen sử dụng điện, ngày càng nhiều hộ gia đình đã chủ động đầu tư hệ thống điện mặt trời áp mái để giảm chi phí điện và gia tăng tính chủ động trong tiêu dùng năng lượng.

Nhu cầu tiêu thụ điện tăng mạnh vào mùa hè khiến công suất tiêu thụ điện tại Thanh Hóa nhiều thời điểm vượt đỉnh.

Việt Nam đã có sự phát triển ngoạn mục của điện mặt trời mái nhà với hơn 101.000 hệ thống được lắp đặt, đạt tổng công suất 9.296 MWp (xấp xỉ 4 lần công suất lắp đặt của Nhà máy Thủy điện Hòa Bình). Riêng tại Thanh Hóa, đã có 613 hệ thống (66,39 MWp) được Công ty Điện lực Thanh Hóa ký hợp đồng mua bán điện trước năm 2020. Ngoài ra, theo thống kê chưa đầy đủ, có thêm hàng nghìn hệ thống điện mặt trời áp mái được đầu tư sau năm 2020 theo hình thức tự sản, tự tiêu. Theo Công ty Điện lực Thanh Hóa, sau khi các hệ thống điện mặt trời áp mái đi vào hoạt động đã giúp giảm tải từ 0,5% đến 2,1% cho các đường dây 35KV, 22KV, 10KV và lưới điện hạ áp 0,4KV được đấu nối vào, góp phần giảm tải cho các trạm 110KV và các trạm biến áp phụ tải.

Sau một thời gian tìm hiểu, đầu mùa hè năm nay, gia đình anh Nguyễn Huy Hoàng ở phường Hạc Thành đã đầu tư hệ thống điện mặt trời công suất 9,5kWp kèm theo pin lưu trữ 15kWh. Anh Hoàng chia sẻ: “Trước kia cứ đến mùa hè là hóa đơn điện lại tăng vọt tới hơn 3 triệu đồng. Giờ mỗi tháng chỉ hết 500.000 - 600.000 đồng, tính ra chỉ 4- 5 năm là hoàn vốn. Tôi rất yên tâm vì vừa tiết kiệm chi phí, vừa chủ động được nhu cầu và góp phần bảo vệ môi trường”.

Thực tế cho thấy, mô hình điện mặt trời tự sản - tự tiêu đang ngày càng phổ biến, đặc biệt tại các khu đô thị mới, vùng ven thành phố, khu vực nông thôn có nhà ở độc lập, mái rộng. Hộ dân có thể tận dụng diện tích mái từ 30 - 60m2 để lắp đặt, mỗi hệ thống từ 3 - 5kWp có thể giúp giảm 500.000 - 1.500.000 đồng/tháng tiền điện, tùy vào quy mô và điều kiện sử dụng.

Không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế, các hệ thống điện mặt trời mái nhà còn góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Theo tính toán, mỗi hệ thống 3kWp có thể giúp giảm khoảng 1 tấn CO2 mỗi năm- đóng góp không nhỏ vào mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam đến năm 2050 theo cam kết tại COP26.

Tại Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh và Nghị định số 58/2025/NĐ-CP, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 có ít nhất 50% hộ gia đình và 50% tòa nhà công sở trên toàn quốc lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà theo hình thức tự sản - tự tiêu. Với cường độ bức xạ nhiệt cao và số giờ nắng trung bình hàng năm trên 2.000 giờ, Thanh Hóa là một trong 6 tỉnh phía Bắc có tiềm năng lớn về phát triển điện mặt trời mái nhà. Đây được coi là một trong những giải pháp chiến lược để các hộ dân ở Thanh Hóa xây dựng hệ thống điện phân tán, chủ động và bền vững.

Ông Trịnh Hữu Quang, Giám đốc Viettel Construction Thanh Hóa, cho biết: “Hiện chi phí đầu tư hệ thống điện mặt trời hộ gia đình đã giảm khoảng 40% so với giai đoạn trước năm 2020. Trong bối cảnh giá điện tiếp tục biến động tăng, số lượng khách hàng quan tâm đến điện mặt trời tăng mạnh. Bên cạnh khối doanh nghiệp, đã có hàng nghìn khách hàng là hộ gia đình chủ động tìm hiểu, lắp đặt và sử dụng hiệu quả”.

Bài và ảnh: Minh Hằng

Bài 2: Từ “nhà máy thông minh” đến vùng nguyên liệu carbon thấp