Mường Đủ - Vùng quê trù phú gìn giữ hồn văn hóa dân tộc

Vùng đất Mường Đủ nay là xã Thạch Bình. Đây là vùng đất trù phú, địa hình tương đối bằng phẳng, đồng bào dân tộc còn gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Nhân dân Thạch Bình tự hào vì đây là vùng quê giàu truyền thống văn hóa, yêu nước và cách mạng, nơi có quần thể di tích lịch sử văn hóa đền Thánh Mẫu và đền Tam Thánh được xếp hạng cấp tỉnh. Qua đó, góp phần làm phong phú bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc trên vùng đất miền Tây xứ Thanh.

Đồng bào dân tộc Mường ở vùng đất Mường Đủ luôn quan tâm gìn giữ trang phục truyền thống.

Vùng đất Mường Đủ nằm bên bờ sông Bưởi, có hơn 39.000 người với các dân tộc Mường, Kinh cùng sinh sống. Theo sách Văn hóa truyền thống Mường Đủ: “Không rõ chữ Mường Đủ có từ bao giờ và ý nghĩa là gì. Có người cho rằng đất mường này “lắm lọ” (lúa), dân mường no đủ nên gọi là Mường Đủ”. Sách cũng viết: “Người dân ở đây đã ví von quả đồi Mường Đủ như một bức tường thu hết gió nồm nam và chắn gió đông bắc để mường yên ấm và mát mẻ”.

Mường Đủ có sông, có núi, giao thông đi lại thuận tiện, đất đai màu mỡ nên thu hút đông đảo người dân về đây mưu sinh, lập nghiệp. Hiện nay, trên đất Mường Đủ, có hàng chục dòng họ cùng nhau sinh sống. Các dòng họ luôn đoàn kết, nỗ lực vượt qua những khó khăn thử thách, khai hoang, phục hóa tạo nên những cánh rừng keo xanh ngút ngàn và những "cánh đồng thẳng cánh cò bay”.

Trải qua biến thiên của thời gian, những thăng trầm của lịch sử, đồng bào các dân tộc vùng đất Mường Đủ vẫn gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đây chính là “lực hút” quan trọng để Thạch Bình thu hút du khách thập phương về với vùng đất Mường Đủ khám phá, trải nghiệm.

Về vùng đất Mường Đủ, du khách không thể bỏ qua cơ hội khám phá di tích lịch sử văn hóa đền Thánh Mẫu - nơi sinh hoạt tín ngưỡng, văn hóa của người dân trong và ngoài xã. Tương truyền, ở làng Án Đỗ (nay là thôn Kim Sơn) gia đình ông Cún Đủ có con gái tên là nàng Nga tài sắc vẹn toàn, có nhiều công lao giúp Nhân dân phát triển sản xuất và được vua nhà Nguyễn sắc phong là “Thủy tinh công chúa, xích y chi thần”. Sau khi nàng Nga qua đời, để tưởng nhớ công ơn của nàng Nga, Nhân dân trong làng đã xây dựng đền thờ và suy tôn nàng Nga là Thánh Mẫu. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đền Thánh Mẫu trở thành nơi trú ẩn của bộ đội và sinh viên Trường Đại học Vinh.

Với những giá trị đặc sắc, ngày 30/1/2015 UBND tỉnh Thanh Hóa đã công nhận đền là di tích lịch sử cấp tỉnh. Hằng năm, vào ngày 15/3 âm lịch, xã Thạch Bình tổ chức Lễ hội đền Thánh Mẫu thu hút đông đảo Nhân dân và khách thập phương tham gia. Lễ hội là dịp để mọi người cầu cho mưa thuận, gió hòa, mọi nhà được bình an, hạnh phúc. Ngoài ngày chính lễ, vào các ngày mùng 1 và ngày 15 âm lịch, người dân trong và ngoài xã cũng đến đây vãn cảnh, thắp hương chiêm bái.

Cùng với đền Thánh Mẫu, xã Thạch Bình còn có di tích lịch sử - văn hóa đền Tam Thánh mang giá trị kiến trúc nổi bật với các mảng chạm khắc gỗ tinh xảo. Hằng năm, vào ngày 12/2 âm lịch người dân trong và ngoài xã lại tụ hội về đền tổ chức Lễ hội Kỳ phúc.

Đền Tam Thánh - địa điểm sinh hoạt tâm linh của Nhân dân Mường Đủ.

Đến vùng đất Mường Đủ, du khách không quên mua đặc sản gạo nếp hạt cau về làm quà cho người thân. Lúa nếp hạt cau có thời gian sinh trưởng dài ngày, chỉ gieo trồng mỗi năm một vụ và thu hoạch vào khoảng tháng 9 (âm lịch). Gạo nếp hạt cau Mường Đủ có hạt gạo to, mập, tròn, màu trắng đục. Từ hạt gạo nếp dẻo thơm, người Mường Đủ đã tạo nên nhiều món ăn ngon, như: xôi ngũ sắc, bánh mật, bánh gai, chè lam, bánh chưng... Nhiều sản vật của Thạch Bình được người dân trong và ngoài tỉnh biết đến, trong đó có nếp hạt cau.

Bà Phạm Thị Quyên, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội, UBND xã Thạch Bình, cho biết: Lúa nếp hạt cau là giống lúa quý được trồng ở Mường Đủ từ lâu đời nhưng có thời gian bị gián đoạn. Thời gian qua, xã Thạch Bình tuyên truyền, vận động các hộ dân mở rộng diện tích lúa nếp hạt cau và bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế rõ nét. Hiện nay, gạo nếp hạt cau được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao.

Mặc dù chịu sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường nhưng đồng bào dân tộc ở Mường Đủ vẫn gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Trong đó, đồng bào dân tộc Mường là một trong những dân tộc tiêu biểu của xã Thạch Bình, vẫn gìn giữ bản sắc của dân tộc mình. Cùng với tiếng Mường được dùng trong giao tiếp hàng ngày, trang phục truyền thống được sử dụng vào các dịp lễ, tết, hội hè trong năm, đồng bào dân tộc Mường ở vùng Mường Đủ còn lưu giữ các trò chơi, trò diễn dân gian, các làn điệu dân ca, dân vũ... Để đạt được kết quả này, xã Thạch Bình xây dựng, triển khai kế hoạch bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường; vận động các nghệ nhân, truyền dạy các làn điệu dân ca, điệu múa cho thế hệ trẻ. Đồng thời, chỉ đạo các thôn có đồng bào dân tộc Mường thành lập các câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ dân gian; tổ chức nhiều hội thi, hội diễn, giao lưu văn hóa, văn nghệ tôn vinh bản sắc văn hóa Mường, tạo sân chơi lành mạnh, gắn kết cộng đồng.

“Không gian văn hóa Mường Đủ là nền tảng tinh thần, động lực nội sinh thúc đẩy kinh tế - xã hội của xã Thạch Bình phát triển bền vững. Hiện nay, diện mạo NTM của xã Thạch Bình đang từng ngày đổi thay, đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào các dân tộc từng bước được cải thiện; bản sắc văn hóa truyền thống luôn được gìn giữ và phát huy. Phát huy những kết quả đạt được, xã Thạch Bình quan tâm tuyên truyền, giáo dục về ý nghĩa của việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống để người dân có ý thức gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc mình. Tăng cường công tác quản lý, bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa; xây dựng lộ trình, từng bước đầu tư hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao, đáp ứng yêu cầu sinh hoạt cộng đồng của Nhân dân, góp phần làm cho vùng đất Thạch Bình ngày càng phát triển”, bà Phạm Thị Quyên, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội, UBND xã Thạch Bình, chia sẻ.

Bài và ảnh: Thanh Hương