Tục “mở cửa biển” đầu năm mới của ngư dân

Làm nghề đi biển, bà con ngư dân chẳng những nặng tình nghĩa mà còn rất xem trọng tâm linh. Vì thế, cứ mỗi một chuyến hành trình vươn khơi, các chủ thuyền lại sắm sửa lễ vật để cúng cá ông, cúng thuyền, cúng bến… nhằm cầu bình an, cầu may mắn được nhiều “lộc biển” cho chuyến ra khơi.

Mỗi chuyến ra khơi, ngư dân đều cầu mong sóng yên, biển lặng và trúng nhiều mẻ cá lớn đầy khoang.

Ra khơi ngày đầu năm

Tại Cảng cá Hòa Lộc (Hậu Lộc), ngay từ sáng sớm mùng 6 Tết, hàng trăm tàu đánh cá của ngư dân đồng loạt làm lễ khai tàu, xuất bến và cúng “mở cửa biển” bắt đầu cho một mùa đánh bắt mới. Ngư dân Bùi Văn Dũng, chủ tàu TH-93628-TS chia sẻ: “Từ ngày mùng 4 Tết, các tàu đã bơm dầu, lấy đá, chuẩn bị lương thực, thực phẩm, nước ngọt cho chuyến biển kéo dài gần 1 tháng. Trên tàu cá, các ngư dân cũng thay cờ Tổ quốc mới, giăng nhiều băng rôn, khẩu hiệu để khích lệ tinh thần, đánh bắt được nhiều hải sản. Sau nghi thức cúng “mở cửa biển”, các tàu thẳng tiến ra khơi”.

Đối với những thuyền đi lộng (khai thác gần bờ) đã ra “mở biển” từ ngày mùng 4 Tết (theo quan niệm của ngư dân là ngày tốt), riêng những tàu đánh bắt xa bờ thì ngày mùng 6 Tết mới xuất quân và đến nay toàn xã đã có hàng chục tàu cá ra khơi. Trên những con tàu “xuất quân” đầu năm mới, ngoài các vật dụng cần thiết cho mỗi lần ra khơi như thường lệ, ngư dân còn mang theo các loại thực phẩm thường dùng trong ngày Tết, như bánh chưng, mứt các loại, bánh kẹo và cả hoa tươi...

Chuyến “mở biển” đầu năm nay, ngoài tàu của các ngư dân xã Ngư Lộc, còn có nhiều tàu của ngư dân các xã Quảng Nham (Quảng Xương), Hoằng Trường (Hoằng Hóa)... cũng đang hướng đến những ngư trường quen thuộc trên vùng biển quê hương. Các tàu thuyền còn neo lại bến sẽ chờ qua ngày Rằm tháng Giêng là rẽ sóng vươn khơi. Ông Nguyễn Văn Hoa, ngư dân ở xã Hưng Lộc chia sẻ: “Nghề biển phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết và mùa vụ đánh bắt, vì vậy mặc dù trời đẹp nhưng có nhiều ngư dân vẫn chưa ra khơi mà chờ qua Rằm tháng Giêng mới bắt đầu nhổ neo... Chúng tôi cầu mong trong năm mới các phiên biển đều thuận buồm xuôi gió, trúng nhiều mẻ cá đầy khoang, góp phần bảo vệ chủ quyền biển, đảo quê hương”.

Nghi lễ truyền thống

Qua trao đổi với một số chủ tàu chúng tôi được biết, trước giờ xuất bến, chủ tàu thường làm lễ cúng cá ông, cúng thuyền, cúng bến trước khi cho tàu nhổ neo. Đây là nghi lễ truyền thống có từ hàng trăm năm trước của ngư dân thể hiện tấm lòng thành kính của con dân miền biển đối với đất trời đã giúp họ bình yên trong những chuyến ra khơi và cầu mong năm mới đánh bắt thuận lợi, sóng yên, biển lặng và trúng nhiều mẻ cá lớn đầy khoang.

Phong tục “tết thuyền” có từ rất lâu đời và được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Quan sát, gia đình ngư dân Hoàng Đức Hoan, xã Ngư Lộc chuẩn bị mâm cỗ để mang lên tàu cho một lão ngư lớn tuổi trong làng thực hiện nghi lễ “cúng thuyền”, chúng tôi thấy mâm cỗ được ngư dân chuẩn bị khá đầy đủ với những sản vật được đánh bắt từ biển cả, như: tôm, cá, mực…, ngoài ra còn có gà, bánh chưng, trái cây, rượu cùng bát gạo, cháo trắng, bánh tráng, muối, trầu cau, nhang đèn, vàng mã…

Sau khi mâm cỗ đã được bày ra trên mũi tàu, “thầy cúng” trong trang phục áo dài truyền thống (không bắt buộc) cùng gia chủ quỳ xuống khấn vái cầu mong một năm mới may mắn, bình an. Sau đó, chủ thuyền thực hiện rải muối và gạo xuống nước và khắp sàn thuyền để "thần thuyền" cùng chung vui. Phong tục “tết thuyền” có từ rất lâu đời và được lưu truyền qua nhiều thế hệ và nghi lễ này thường được ngư dân chọn vào thời điểm từ 1 giờ sáng đến 7 giờ sáng. Vì theo họ, đây chính là thời điểm đẹp, yên tĩnh và tốt nhất trong ngày.

Chủ tàu Hoàng Đức Hoan cho biết thêm: “Lễ cúng xuất bến đầu chuyến ra khơi là cúng vị thần canh bến. Nếu như cá ông che chở, bảo vệ cho ngư dân trên biển, thì thần canh bến bảo vệ cho tàu thuyền an toàn khi neo đậu. Vì vậy, khi rời đi, ngư dân sắm sửa lễ vật để cảm ơn thần canh bến và cầu mong bình an, may mắn cho chuyến đi. Mùng 6 Tết năm nay là ngày tốt nên hầu hết các chủ tàu đều làm lễ “cúng thuyền”, chọn giờ xuất hành và mở cửa biển để chuẩn bị cho mùa biển mới. Giờ khởi hành được ngư dân mặc định phải là giờ hơn theo quan niệm “đi hơn, về kém” của cha ông. Ngày khởi hành cũng tùy theo cách nghĩ, phong tục của mỗi vùng. Với ngư dân vùng biển Ngư Lộc, họ chỉ kiêng khởi hành ngày mùng 1, còn lại ngày nào cũng có thể ra khơi”.

Ngoài việc “cúng thuyền”, “cúng xuất bến” trên tàu, ngư dân huyện Hậu Lộc cũng tổ chức một buổi lễ cúng trong làng tại Đền thờ Đức Ông và Miếu thờ chung 344 người Diêm Phố tử nạn trong bão (năm 1931). Tại đây, đầu tiên các lão ngư cùng với người trông coi đền dựng cây nêu và treo cờ lên sau đó mới bắt đầu sửa soạn các vật cúng, thắp nhang, khấn xin thần linh che chở cho ngư dân trong làng và cầu mong một năm mới tốt đẹp. Đúng vào ngày xuất bến, người trông coi Đền sẽ đại diện cho các ngư dân đứng ra làm chủ lễ cầu khấn thần linh phù hộ cho anh em trong làng đi đánh bắt xa bờ được kết quả tốt, thu được nhiều cá, tôm và đặc biệt là đi đến nơi về đến chốn.

Ông Trần Văn Hạnh, người trông coi Nghè-chùa-phủ-miếu Diêm Phố, xã Ngư Lộc, huyện Hậu Lộc, nói: "Với nhiều người, đấy là tâm linh hoặc cũng có thể cho đấy là mê tín. Nhưng chắc chắn có một niềm tin không bao giờ bị mất, đấy là niềm tin vào những điều tốt lành, vào cá Ông để vực dậy ngư dân sức mạnh, tinh thần, giúp họ chiến thắng những cản trở, khó khăn khi đi khơi, đi lộng. Vì tin có sự phù hộ nên mỗi khi đi biển họ lại về bên đền cầu nguyện...”.

Xuân đã về trên vùng biển Xứ Thanh lộng gió. Ngư dân nô nức vươn ra biển khơi xa trên tàu cá công suất lớn thay cho những chiếc thuyền chèo thuở trước. Với họ, biển cả cũng là quê hương không thể xa rời. Vậy nên, trải qua bao đời, họ cứ vẫn bám biển mưu sinh và bảo vệ chủ quyền biển, đảo quê hương.

Tăng Thúy