Những ngôi đình cổ “kêu cứu” ở Hà Trung: Không thể mãi thờ ơ!

Hàng chục đình làng cổ có tuổi đời trăm năm và cũng là những di tích lịch sử văn hóa quý giá của huyện Hà Trung. Tuy vậy, vì nhiều lý do, những di sản vật thể ấy đã và đang xuống cấp nghiêm trọng và có nguy cơ đổ sập nếu không được khẩn cấp tu bổ, tôn tạo.

Đình Thượng Phú, xã Hà Đông có tuổi đời hơn 600 năm hiện đang xuống cấp nghiêm trọng, có nguy cơ đổ sập.

Những di tích đang “lung lay” kêu cứu

Hà Trung là địa phương còn giữ được số lượng các đình làng cổ nhiều nhất tỉnh Thanh Hóa hiện nay với tổng số 27 đình. Các đình làng đều có tuổi đời hàng trăm năm, đã được xếp hạng, công nhận là di tích cấp tỉnh, cấp quốc gia. Trải qua nhiều biến cố lịch sử, đình làng vẫn là nơi sinh hoạt tập thể của các thôn, làng, nơi diễn ra các sự kiện quan trọng của người dân địa phương. Những ngôi đình cổ còn giữ được cho đến nay không chỉ hiện thân cho vẻ đẹp, giá trị của những mái đình làng Việt; mà còn là di sản vật thể rất quý giá của huyện Hà Trung cần tiếp tục được lưu giữ và phát huy.

Tuy nhiên, tính đến 6 tháng đầu năm 2021, có trên 20 đình đang xuống cấp nghiêm trọng, trong đó qua khảo sát, đánh giá, có 5 đình cổ thuộc diện có nguy cơ đổ sập cao, cần khẩn cấp sửa chữa. Điển hình là đình Thượng Phú, xã Hà Đông. Di tích này có tuổi đời hơn 600 năm, được xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh, vào tháng 9-1995. Di tích này có kết cấu kiến trúc bằng gỗ, có các mảng chạm khắc độc đáo, mang đậm phong cách nghệ thuật dân gian của người Chăm, tường bao xây bằng gạch. Hiện nay, hạng mục kiến trúc gốc đình Thượng Phú đang trong tình trạng bị mối mục xâm hại, hư hỏng nghiêm trọng, nhiều cấu kiện kiến trúc nghệ thuật bị hư hỏng, nứt vỡ; mái ngói bị xô dạt, gẫy vỡ gây thấm dột xuống các cấu kiện phía dưới; nền nhà, đá tảng cột đình bị sụt lún, tường bị nứt vỡ; cột kèo bị mối mọt, tiêu tâm, rui mè mục nát, nhiều mộng kèo, xà, chếnh bị gãy đứt, hai khóa giang ở phía Đông, phía Tây bị đứt mộng và một số đòn tay của hậu cung bị mối, mọt nên làm ảnh hưởng đến một số hạng mục khác của di tích. Tổng thể ngôi đình bị nghiêng về phía trước. Để khắc phục tình trạng trên, xã Hà Đông đang sử dụng vật liệu gỗ, luồng chằng néo, gia cố tạm thời để di tích khỏi bị sập đổ.

Ngoài đình Thượng Phú, một số ngôi đình cổ khác của huyện Hà Trung cũng trong tình trạng tương tự. Đình Đô Mỹ, xã Hà Tân, được công nhận là Di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh từ tháng 7-1996. Di tích đình Đô Mỹ còn giữ được các hạng mục công trình, gồm: Đình (tiền đình và hậu cung), được xây dựng từ đầu thế kỷ XIX, có diện tích 250m2; kết cấu đình làng gồm 5 gian, 2 chái với 6 vì kèo, có 12 cột lớn và 12 cột quân. Hiện nay phần lớn các kết cấu kiến trúc của di tích đều bị mục mại và mối mọt nghiêm trọng, không còn khả năng liên kết, chịu lực, do đó đã làm nghiêng công trình về phía Đông Nam, làm hoành xô lệch, mái ngói bị tụt; đồng thời, hệ thống tường bao bị sụt lún, nứt gãy và lớp vữa trát tường bị mục, bong tróc... Đình Thạch Lễ, xã Hà Châu (di tích cấp tỉnh) có các cấu kiện kiến trúc gỗ bị mối mọt xâm hại đục rỗng, hư hỏng nặng (cột gỗ tròn 13/16 cột đã trám vá bằng xi măng; 2 bẩy mục mại hư hỏng hoàn toàn; một số mộng bị mục mại). Toàn bộ đòn tay, rui của mái hiên đình phía trước bằng luồng bị mối mọt, một số chỗ bị sập, tụt ngói, nước dột làm một số chân rui bị mục nát, hư hỏng...

Cần có giải pháp khẩn cấp

Những ví dụ điển hình nói trên đã cho thấy tình trạng xuống cấp tại nhiều ngôi đình cổ, có giá trị lịch sử - văn hóa cao của huyện Hà Trung hiện nay. Hầu hết các ngôi đình cổ đang xuống cấp từng ngày nhưng đều phải đảm nhiệm nhiều chức năng như là nơi hội họp, sinh hoạt tập thể của người dân, là nơi tổ chức các sự kiện quan trọng, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, lễ hội truyền thống của địa phương. Trước tình trạng trên, chính quyền địa phương đã quan tâm và có những giải pháp nhằm giữ cho các ngôi đình không bị đổ sập. Mặc dù vậy, các biện pháp như: sử dụng vật liệu gỗ, luồng chằng néo, gia cố tạm thời; dựng thêm các cột chống tạm thời khi cột chính đã bị mối mọt, vá víu các phần mái đình bị hư hỏng... chỉ là những giải pháp tạm thời, chưa thể bảo đảm an toàn cho các đình cổ trước nguy cơ đổ sập.

Từ năm 2020 đến nay, huyện Hà Trung phối hợp với các cơ quan chức năng, cơ quan chuyên môn tiến hành khảo sát, đánh giá hiện trạng, mức độ xuống cấp, hư hỏng của tất cả các đình cổ trên địa bàn. Phòng Văn hóa – Thông tin lập danh sách, có báo cáo cụ thể từng ngôi đình, trình UBND huyện và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch để xin hỗ trợ về kinh phí, các phương án sửa chữa, tôn tạo. Căn cứ vào kết quả khảo sát, đánh giá, tháng 5-2021, huyện Hà Trung đã có tờ trình gửi Chủ tịch UBND tỉnh, đề xuất hỗ trợ kinh phí xử lý khẩn cấp chống sập các di tích đình cổ trên địa bàn; trong đó 5 đình cổ thuộc diện cần khẩn cấp, gồm: đình Thượng Phú (xã Hà Đông), đình Thạch Lễ (xã Hà Châu), đình Đô Mỹ (xã Hà Tân), đình Phúc Điền (xã Hoạt Giang) và đình Chánh Lộc, xã Hà Giang, với tổng kinh phí 2,5 tỷ đồng (hỗ trợ mỗi di tích 500 triệu đồng). Đồng chí Phan Thị Lan, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hà Trung, cho biết: Ngoài nguồn vốn hỗ trợ nói trên từ ngân sách của tỉnh, huyện Hà Trung, các xã có di tích đảm nhận phần kinh phí còn lại để xử lý khẩn cấp, chống sập cho các di tích. Tuy nhiên, kinh phí sửa chữa nhiều ngôi đình có thể lên tới 1,5 đến 2 tỷ đồng, do đó, một trong những giải pháp quan trọng mà huyện Hà Trung, các xã có đình làng cổ đang tích cực đẩy mạnh đó là kêu gọi, huy động các nguồn vốn xã hội hóa để tiếp tục đầu tư tôn tạo di tích.

Bài và ảnh: Mạnh Cường