Nỗ lực củng cố quan hệ hợp tác Nhật Bản-Hàn Quốc

Chuyến thăm Busan của Thủ tướng Shigeru Ishiba (từ ngày 30/9-1/10) đánh dấu bước đi mang tính biểu tượng trong tiến trình hàn gắn quan hệ Nhật-Hàn, đồng thời phản ánh nỗ lực duy trì đà hợp tác trước thềm chuyển giao quyền lực tại Tokyo.

Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba, người vừa tuyên bố sẽ từ chức vào tháng 9, đã có chuyến thăm Hàn Quốc kéo dài 2 ngày theo lời mời của Tổng thống Lee Jae-myung. Đáng chú ý, ông chọn Busan thay vì Seoul, đánh dấu lần đầu tiên sau 21 năm một nhà lãnh đạo Nhật Bản tới một thành phố ngoài thủ đô để hội đàm với phía Hàn Quốc. Lần gần nhất diễn ra sự kiện tương tự là năm 2004, khi Thủ tướng Junichiro Koizumi gặp Tổng thống Roh Moo-hyun trên đảo Jeju.

Giới phân tích nhận định, việc chọn Busan là điểm đến gửi đi thông điệp rằng hai bên sẵn sàng mở rộng khuôn khổ ngoại giao, không chỉ bó hẹp trong thủ đô, mà gắn kết hơn với thực tiễn kinh tế-xã hội. Busan vốn là trung tâm thương mại, cảng biển lớn nhất Hàn Quốc, có thể trở thành đầu mối hợp tác thực chất trong lĩnh vực hậu cần, thương mại và kết nối khu vực.

Chuyến đi diễn ra trong bối cảnh chính trường Nhật Bản chuẩn bị bước vào giai đoạn chuyển giao lãnh đạo sau khi ông Ishiba rời vị trí Thủ tướng. Quyết định từ chức được đưa ra sau áp lực nội bộ trong Đảng Dân chủ Tự do (LDP) và kết quả bầu cử bất lợi khiến đảng này mất thế đa số tại Quốc hội. Sự thiếu chắc chắn về người kế nhiệm đã làm dấy lên lo ngại rằng những tiến triển gần đây trong quan hệ Nhật-Hàn có thể bị gián đoạn.

Theo SCMP, Andrew Yeo, nghiên cứu viên cấp cao tại Brookings (Mỹ), chuyến thăm Busan có thể coi là nỗ lực “củng cố di sản ngoại giao” của ông Ishiba, nhằm tạo nền tảng ổn định cho quan hệ song phương bất chấp những biến động chính trị sắp tới. Bên cạnh hợp tác quốc phòng-an ninh, hai bên còn tìm cách mở rộng thảo luận sang các vấn đề dài hạn, như nhân khẩu học già hóa và sự dịch chuyển chuỗi cung ứng.

Trọng tâm nghị sự

Một điểm nhấn khác là việc hai nhà lãnh đạo tái khẳng định duy trì “ngoại giao con thoi”, vốn được khởi động lại từ tháng 8. Cơ chế này cho phép lãnh đạo hai nước gặp gỡ luân phiên, qua đó tạo sự ổn định và tính liên tục trong đối thoại chính trị.

Theo giới phân tích, việc nối lại cơ chế này không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn giúp tránh tình trạng quan hệ song phương “giậm chân tại chỗ” sau mỗi thay đổi chính quyền. Nó cũng phản ánh sự đồng thuận chiến lược trong bối cảnh cả Tokyo và Seoul đều phải đối diện với sức ép thương mại từ Washington.

Ngoài hợp tác an ninh, vấn đề kinh tế nổi lên rõ rệt trong nghị sự. Cả Nhật Bản và Hàn Quốc hiện chịu sức ép từ các biện pháp thương mại của Mỹ, đặc biệt liên quan đến ô tô, thép và nhôm. Tokyo gần đây đã đồng ý gói đầu tư trị giá 550 tỷ USD để giảm bớt hàng rào thuế quan, trong khi Seoul vẫn còn do dự trước yêu cầu tương tự.

Trong bối cảnh đó, Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), hiệp định thương mại do Nhật Bản dẫn đầu, trở thành trọng tâm thảo luận. Theo Giáo sư Ramon Pacheco Pardo (Đại học King’s College London), chuyến thăm Busan là dịp để Hàn Quốc phát tín hiệu sẵn sàng gia nhập hiệp định này. Nếu diễn ra, đây sẽ là bước ngoặt đưa hai nền kinh tế xích lại gần hơn, đồng thời giúp Seoul đa dạng hóa quan hệ thương mại trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng gay gắt.

Việc gia nhập CPTPP cũng được xem như một “tấm lá chắn” kinh tế, giúp Hàn Quốc mở rộng hợp tác với các đối tác ít chịu sức ép địa chính trị hơn, chẳng hạn Úc hay Indonesia. Theo giới phân tích, đây là chiến lược nhằm “giảm thiểu rủi ro” từ những căng thẳng toàn cầu và tăng cường khả năng chống chịu kinh tế.

Nỗ lực thúc đẩy quan hệ hợp tác Nhật Bản-Hàn Quốc. Ảnh: Bộ Ngoại giao Nhật Bản

Bóng đen lịch sử chưa tan biến

Mặc dù vậy, những vấn đề lịch sử tiếp tục là thách thức lớn nhất trong quan hệ Nhật-Hàn. Các tranh cãi xoay quanh lao động cưỡng bức thời chiến và phụ nữ mua vui vẫn để lại dư âm trong xã hội Hàn Quốc, từng nhiều lần khiến quan hệ hai bên rơi vào bế tắc.

Theo Giáo sư Ramon Pacheco Pardo, khó có khả năng các vấn đề này được giải quyết triệt để trong chuyến đi, nhưng hai bên có thể đưa ra những tuyên bố mang tính hòa giải tối thiểu. Do đó, việc đề cập “nhẹ nhàng, mang tính thủ tục” trong một tuyên bố chung là kịch bản khả dĩ, nhằm tránh gây ra phản ứng tiêu cực từ dư luận hoặc các lực lượng chính trị cánh hữu tại Nhật Bản.

Tổng thống Lee dường như cũng có chiến lược thận trọng: không né tránh lịch sử, nhưng tránh để nó phá vỡ hợp tác đang hình thành. Mục tiêu của ông là tập trung vào phục hồi kinh tế trong nhiệm kỳ, đồng thời duy trì sự ổn định ngoại giao ít nhất trong ngắn hạn.

Các nhà phân tích lưu ý rằng, mối quan hệ Nhật-Hàn luôn dao động giữa hai cực: tính thực dụng trong hợp tác kinh tế-an ninh và sức nặng của ký ức lịch sử. Khi lợi ích kinh tế và an ninh nổi lên, hai bên có xu hướng gác lại bất đồng; ngược lại, mỗi khi nội bộ chính trị bị tác động bởi làn sóng dân tộc chủ nghĩa, các vấn đề lịch sử dễ dàng tái bùng phát.

Chuyến thăm Busan cho thấy lãnh đạo hai nước đang cố gắng giữ cân bằng, ít nhất trong giai đoạn hiện tại. Việc ưu tiên hợp tác kinh tế và thương mại, cùng với cam kết duy trì ngoại giao con thoi, có thể giúp giảm thiểu nguy cơ quan hệ rơi vào vòng xoáy căng thẳng như giai đoạn 2018-2019.

Bên cạnh đó, một vấn đề mà các nhà quan sát quốc tế quan tâm là khả năng nối lại đàm phán hiệp định thương mại tự do ba bên Nhật-Hàn-Trung, vốn bị đình trệ nhiều năm. Tuy nhiên, triển vọng này hiện được đánh giá là xa vời, do phản đối trong nước tại Hàn Quốc cũng như quan điểm của chính quyền Mỹ vốn coi thỏa thuận này là “quá thiên về Trung Quốc”.

Theo chuyên gia Andrew Yeo, ưu tiên trước mắt của Seoul là đàm phán thương mại với Washington, trong khi duy trì quan hệ ổn định với Tokyo và các đối tác khác để giảm thiểu rủi ro. Như vậy, hợp tác song phương Nhật-Hàn vẫn đóng vai trò “trục ổn định” trong bức tranh kinh tế Đông Bắc Á.

Ở tầm khu vực, chuyến thăm Busan mang giá trị biểu tượng rõ rệt. Nó phát đi tín hiệu rằng Nhật Bản và Hàn Quốc muốn tự định vị là hai trụ cột ổn định ở Đông Bắc Á, giữa bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung ngày càng gay gắt. Việc lựa chọn Busan, một trung tâm cảng biển gắn với thương mại khu vực, càng nhấn mạnh định hướng “hợp tác thực chất” thay vì chỉ đối thoại chính trị.

Chuyến công du có thể coi là cuối cùng của Thủ tướng Shigeru Ishiba tới Hàn Quốc vừa mang tính biểu tượng, vừa phản ánh nhu cầu thực tiễn: bảo vệ những tiến triển trong quan hệ Nhật-Hàn trước thềm chuyển giao lãnh đạo ở Tokyo. Mặc dù những bất đồng lịch sử chưa thể xóa bỏ, hai bên đang chọn cách tiếp cận thực dụng hơn, tập trung vào lợi ích kinh tế, an ninh và vai trò chung trong khu vực.

Trong bối cảnh Đông Bắc Á đầy biến động, việc Nhật Bản và Hàn Quốc tiếp tục duy trì đối thoại, mở rộng hợp tác, có thể trở thành nhân tố then chốt giúp khu vực duy trì ổn định và khả năng thích ứng trước các thách thức toàn cầu.

Hùng Anh (CTV)