Giải pháp giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Hiện nay, mặc dù tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống (HNCHT) đã giảm dần theo từng năm, song hậu quả của nó vẫn còn nặng nề, gây ra nhiều hệ lụy đối với sức khỏe bà mẹ, trẻ em, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng dân số. Giải pháp nào để giải bài toán “không mới mà vẫn nóng” này?!

Hội thi tuyên truyền giảm thiểu tảo hôn và HNCHT trong vùng đồng bào DTTS tại Trường THCS Xuân Du.

Nỗ lực ngăn nạn tảo hôn, HNCHT

Để giảm đến mức thấp nhất, tiến đến xóa bỏ hoàn toàn tình trạng tảo hôn, HNCHT trong vùng dân tộc thiểu số (DTTS), Ban Dân tộc tỉnh (nay là Sở Dân tộc và Tôn giáo) đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 99/KH-UBND, ngày 22/4/2021 về triển khai thực hiện Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và HNCHT trong vùng DTTS tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2021-2025” (Đề án 498), giai đoạn II. Hiện nay, Đề án 498 đã được tích hợp trong Tiểu Dự án 9.2 về Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và HNCHT trong đồng bào DTTS thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030.

Theo đó, các sở, ngành đã tổ chức triển khai nhiều giải pháp phù hợp với tình hình thực tế ở các địa phương, như: tổ chức các hội nghị tập huấn về kiến thức và kỹ năng tuyên truyền; hội nghị tuyên truyền về vấn đề tảo hôn và HNCHT; biên soạn, phát hành các sản phẩm truyền thông tuyên truyền thực hiện Đề án và cấp phát đến các xã, thôn bản vùng DTTS và miền núi của tỉnh; tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng; tổ chức hội thi tìm hiểu pháp luật đối với học sinh Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS của 2 huyện Thạch Thành và Như Thanh về “Phổ biến, giáo dục pháp luật và tuyên truyền, vận động đồng bào DTTS”, trong đó có nội dung liên quan đến tảo hôn, HNCHT; tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, ngoại khóa và hội thi rung chuông vàng cho học sinh tại các trường học tìm hiểu về vấn đề giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, các vấn đề về hôn nhân và gia đình. Bên cạnh đó là các hoạt động lồng ghép tuyên truyền tại các hội nghị của xã, thôn bản, sinh hoạt văn nghệ, thể thao tại cộng đồng...

Thực hiện Tiểu Dự án 9.2 của Chương trình 1719, giai đoạn 2022-2024, các cấp, ngành, địa phương đã quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức triển khai kịp thời, hiệu quả, mang lại những chuyển biến tích cực. Ngành y tế đã phối hợp tổ chức 258 hội nghị tuyên truyền/hơn 29.000 đại biểu; 26 hội nghị tập huấn/hơn 2.500 đại biểu; 20 hội thi sân khấu hóa cấp huyện; 50 hội thi sân khấu hóa, rung chuông vàng, ngoại khóa tại các trường học; in ấn phát hành 62 pa nô, 105 băng rôn và hơn 29.000 tờ rơi tuyên truyền; xây dựng 27 mô hình điểm (3 mô hình thôn, 15 mô hình xã, 9 mô hình trường học)...

Một buổi nói chuyện chuyên đề về tảo hôn, HNCHT tại xã Pù Nhi.

Đề án Nâng cao chất lượng dân số các dân tộc ít người tại cộng đồng được triển khai thực hiện tại 174 xã theo Quyết định 861/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Mục tiêu của Đề án nhằm đẩy mạnh tuyên truyền trên phương tiện thông tin đại chúng về chính sách DS-KHHGĐ phù hợp với tập quán của người dân tộc thiểu số và miền núi Thanh Hóa từ đó thay đổi hành vi, sử dụng các dịch vụ về DS-KHHGĐ, nâng cao chất lượng dân số để góp phần thành công cho các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội địa phương, giữ vững ổn định chủ quyền dân tộc. Trong năm 2024, Chi cục Dân số đã phối hợp các đơn vị, viết 1 bài báo và sản xuất 1 phóng sự phát sóng trên Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Thanh Hóa, sản xuất 89 poster tuyên truyền về tảo hôn, hôn nhân cận huyết, mất cân bằng giới tính khi sinh... Tại 174 xã thực hiện đề án có thành lập 1 CLB sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên với nội dung sinh hoạt cung cấp kiến thức về sức khỏe sinh sản trước hôn nhân, tảo hôn và hôn nhân cận huyết với 348 lần sinh hoạt và hơn 17.400 lượt người tham gia...

Với sự vào cuộc tích cực của các cấp ủy đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn, tình trạng tảo hôn và HNCHT trong đồng bào vùng DTTS và miền núi của tỉnh đang có xu hướng giảm. Theo báo cáo của Sở Dân tộc và Tôn giáo, từ 2,38% năm 2021 xuống còn 1,61% năm 2024; từ năm 2022 đến năm 2024 không còn HNCHT. Tuy nhiên, tình trạng này vẫn còn tồn tại ở một bộ phận các DTTS sinh sống ở địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.

Công tác tuyên truyền được chú trọng trong các trường học, góp phần nâng cao nhận thức, ý thức của các em về tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống; ngăn chặn việc tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống ngay từ khi các em còn trên ghế nhà trường.

Để không còn chuyện “biết rồi, nói mãi”

Sinh năm 2000, khi mới 15 tuổi, học hết lớp 9, Sung Thị Dia, ở Pha Đén, xã Pù Nhi, kết hôn với Lâu Văn Sính (sinh năm 1996) người cùng bản. Cuộc sống nơi miền biên viễn vốn đã khó khăn, 2 vợ chồng Dia, Sính còn chưa học hết cấp 3, chưa tự lo được cho cuộc sống của mình lại sinh 2 đứa con nhỏ nên cuộc sống càng thêm nghèo khó, không đủ lo chi phí cho gia đình và mẫu thuẫn gia đình cũng từ đó nảy sinh. Đầu năm 2025, 2 vợ chồng ly hôn, vợ đi làm công ty tại Bắc Ninh, con trai 10 tuổi ở với bố, con gái 8 tuổi ở với ông bà ngoại.

Tảo hôn, HNCHT gây ra nhiều hậu quả. Trước hết là vi phạm pháp luật, ảnh hưởng sức khỏe sinh sản. Về lâu dài, tảo hôn và HNCHT dẫn đến tình trạng thoái hóa giống nòi. Việc kết hôn sớm khi cơ thể người mẹ chưa phát triển hoàn thiện, thiếu hiểu biết, thiếu kinh nghiệm, chưa sẵn sàng tâm lý mang thai và sinh con sẽ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người mẹ và sự phát triển bình thường của trẻ, tăng tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng, thấp còi, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dân số.

Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên có cả khách quan và chủ quan. Song phần lớn là do phong tục, tập quán, trình độ dân trí không đồng đều, điều kiện kinh tế của người dân khó khăn, không đủ chi phí cho con đến trường dẫn đến tình trạng bỏ học, không có việc làm đã tạo tâm lý trong một bộ phận thanh thiếu niên lấy vợ, lấy chồng sớm. Thêm vào đó là sự can thiệp thiếu mạnh mẽ, thiếu kiên quyết từ phía chính quyền địa phương trong việc áp dụng chế tài xử phạt đối với trường hợp tảo hôn, HNCHT xảy ra trên địa bàn; nhiều địa phương còn chưa chủ động, tích cực trong công tác tuyên truyền, vận động... Cùng với đó, mặt trái của mạng xã hội tác động, khiến trẻ vị thành niên có quan hệ yêu đương nam nữ sớm, mang thai ngoài ý muốn dẫn đến tảo hôn.

Bà Hắp Thị Quỳnh Trang, Chủ tịch UBND xã Phù Nhi, chia sẻ: HNCHT trên địa bàn hiện nay đã được chấm dứt. Tuy nhiên, để xóa bỏ hoàn toàn tình trạng tảo hôn cần một quá trình dài và nỗ lực đồng bộ từ chính quyền đến người dân. Trước hết cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, các cấp, các ngành và cán bộ, đảng viên, tranh thủ sự vào cuộc của các già làng, trưởng bản, người có uy tín, trưởng dòng họ trong việc thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục, ngăn ngừa, giảm thiểu tảo hôn. Đưa các quy định của pháp luật về tuổi kết hôn, đăng ký kết hôn, cam kết không tảo hôn, thực hiện đăng ký kết hôn, đăng ký khai sinh theo đúng quy định... vào hương ước, quy ước thôn, bản, tiêu chuẩn xếp loại gia đình văn hóa, thôn, bản văn hóa. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về hôn nhân và gia đình, để con cái chưa đủ tuổi kết hôn, nhất là cán bộ, đảng viên.

Ông Lê Quốc Huấn, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế Mường Lát cho biết: Tảo hôn và HNCHT không chỉ làm mất đi cơ hội về học tập, việc làm, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của bà mẹ và trẻ em mà còn làm giảm chất lượng dân số và là “rào cản” đối với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Nhận thức rõ tình trạng này, Trung tâm Y tế đã phối hợp với các xã đẩy mạnh công tác truyền thông, đình kỳ tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ “Sức khỏe sinh sản tiền hôn nhân, HNCHT”, nói chuyện chuyên đề về sức khỏe sinh sản tiền hôn nhân, HNCHT, trao đổi và cung cấp các thông tin về chăm sóc sức khỏe sinh sản, nạn tảo hôn, HNCHT; duy trì hoạt động các tổ công tác tư vấn cộng đồng thường trực tại xã; tuyên truyền về giới tính, sức khỏe sinh sản tại trường học... Đồng thời, tập trung phối hợp chính quyền, các đoàn thể vận động, tuyên truyền, quản lý, kiểm tra, phát hiện, ngăn ngừa các trường hợp vi phạm Luật Hôn nhân và Gia đình; phát huy vai trò của đội ngũ già làng, trưởng bản, người có uy tín tại cộng đồng trong việc tuyên truyền, vận động; đưa các quy định của pháp luật về tuổi kết hôn vào hương ước, quy ước bản và coi đây là tiêu chuẩn để xếp loại gia đình văn hóa, bản văn hóa.

Giảm thiểu tình trạng tảo hôn, HNCHT góp phần bảo vệ sức khỏe, nâng cao chất lượng dân số.

Tảo hôn hiện đã và đang là nguyên nhân dẫn đến đói nghèo, nhưng trên hết là về lâu dài nó sẽ làm suy thoái giống nòi, kéo lùi sự phát triển của xã hội và thực sự là một vấn đề nhức nhối đối đối với toàn xã hội. Để giảm thiểu tình trạng tảo hôn, HNCHT giải pháp tối ưu nhất đến nay vẫn là truyền thông. Thế nhưng truyền thông thế nào cho hiệu quả, theo ông Lê Bá Thắng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Dân số, việc truyền thông cần xác định rõ hình thức, nội dung, đối tượng truyền thông. Cần được sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của tất cả các cấp chính quyền, đoàn thể, tạo sự thống nhất trong chỉ đạo và hành động. Nội dung cần phong phú, trực quan hơn, tập trung tuyên truyền hậu quả của việc tảo hôn, HNCHT thông qua tờ rơi, tổ chức các buổi nói chuyện, trình chiếu những hình ảnh về hậu quả, hệ lụy của việc tảo hôn, HNCHT... Công tác quản lý, phát hiện, ngăn chặn các trường hợp kết hôn trước tuổi cần được các địa phương kiên quyết xử lý theo luật, tạo sức răn đe cho mọi người.

Giảm thiểu tình trạng tảo hôn, HNCHT xét đến cùng vẫn phụ thuộc vào ý thức từ mỗi người dân. Tảo hôn, HNCHT không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, tạo ra những hệ lụy xấu mà còn là hành vi vi phạm pháp luật. Hơn lúc nào hết, mỗi người dân cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm xã hội trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về hôn nhân gia đình, góp phần bảo vệ sức khỏe, nâng cao chất lượng dân số.

Tô Hà