Phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Từ cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và những sản vật bản địa, nhiều địa phương miền núi Thanh Hóa đang từng bước đánh thức tiềm năng sẵn có để phát triển kinh tế. Những mô hình sản xuất, kinh doanh phù hợp với điều kiện miền núi không chỉ giúp người dân tăng thu nhập, cải thiện đời sống mà còn mở ra hướng đi bền vững, gắn phát triển kinh tế với gìn giữ bản sắc văn hóa và sinh kế lâu dài cho đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS).

Ruộng bậc thang ở xã Pù Luông níu giữ bước chân du khách.

Phát triển du lịch cộng đồng

Khu vực miền núi Thanh Hóa được thiên nhiên ưu đãi với cảnh quan đa dạng, khí hậu trong lành cùng kho tàng văn hóa truyền thống phong phú của các dân tộc Thái, Mường, Mông... Đây là nền tảng quan trọng để nhiều địa phương phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, phù hợp với điều kiện thực tế vùng cao. Những năm gần đây, tại các xã Nam Xuân, Phú Lệ, Pù Luông, Thạch Quảng, Thanh Phong, Pù Nhi, Sơn Điện... các mô hình du lịch cộng đồng từng bước hình thành và phát huy hiệu quả. Trong đó, Pù Luông (huyện Bá Thước cũ) và Nam Xuân (huyện Quan Hóa cũ) là những điểm sáng trong việc khai thác hài hòa giữa cảnh quan thiên nhiên, giá trị văn hóa bản địa và sinh hoạt đời sống của người dân để thu hút du khách.

Xã Pù Luông hiện có 68 cơ sở lưu trú phục vụ du lịch; 52 cơ sở dịch vụ ăn uống; 10 cơ sở dịch vụ mua sắm, thể thao, vui chơi giải trí, chăm sóc sức khỏe. Để thúc đẩy du lịch phát triển, xã tăng cường phát triển các làng nghề truyền thống và ngành thương mại - dịch vụ gắn liền với hoạt động du lịch. Nhờ đó, thu nhập bình quân đầu người đến năm 2025 ước đạt 43 triệu đồng/người/năm. Những bản làng người Thái, người Mường nằm yên bình bên sườn núi, ruộng bậc thang trải dài theo triền đồi, khí hậu mát mẻ quanh năm cùng bản sắc văn hóa đã tạo nên sức hấp dẫn riêng cho vùng đất này. Du lịch cộng đồng được phát triển tại các thôn Đôn, Leo, Báng, Bầm... không chỉ góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập mà còn khuyến khích cộng đồng gìn giữ nhà sàn truyền thống, trang phục dân tộc, nghề thủ công và các giá trị văn hóa lâu đời. Mỗi mùa trong năm, Pù Luông lại mang một vẻ đẹp riêng, hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, đồng thời giúp người dân từng bước sống được bằng chính không gian văn hóa của mình.

Sự chuyển mình của Pù Luông trong những năm qua là minh chứng rõ nét cho hướng đi đúng đắn trong việc kết hợp giữa phát triển kinh tế và gìn giữ bản sắc. Ông Hà Nam Khánh, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Pù Luông, cho biết: Việc phát triển các loại hình lưu trú, ẩm thực dựa trên cảnh quan thiên nhiên đã thu hút hàng trăm nghìn du khách quốc tế, mở ra cơ hội việc làm cho hàng trăm lao động bản địa. Với định hướng mới từ Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã nhiệm kỳ 2025-2030, Pù Luông đang tự tin hướng tới hình ảnh một “điểm sáng” du lịch sinh thái đậm đà bản sắc dân tộc. Không chỉ dừng lại ở một điểm đến hấp dẫn, Pù Luông năm 2030 hứa hẹn là một vùng đất phát triển bền vững, nơi mỗi người dân đều có thể tự hào sống tốt và làm giàu trên chính không gian văn hóa của cha ông.

Đa dạng các mô hình sản xuất, kinh doanh

Song song với phát triển du lịch cộng đồng, nhiều địa phương miền núi Thanh Hóa đang khai thác hiệu quả lợi thế về đất đai, rừng tự nhiên và điều kiện khí hậu để phát triển nông, lâm nghiệp, trồng cây ăn quả tập trung và các mô hình kinh tế phù hợp với vùng cao. Xã Tam Thanh có diện tích tự nhiên hơn 9.900ha, trong đó diện tích có rừng trên 9.300ha; rừng tự nhiên hơn 8.700ha; rừng trồng 552,33ha. Xã có 861 hộ với hơn 4.100 nhân khẩu của 3 dân tộc Thái, Mường, Kinh cùng sinh sống, trong đó dân tộc Thái chiếm khoảng 95%. Là xã vùng cao biên giới, Tam Thanh xác định hướng đi chủ lực là sản xuất lâm nghiệp. Giai đoạn 2022-2025, sản lượng khai thác, tiêu thụ nan thanh đạt trên 7.100 tấn; khai thác luồng đạt trên 455.000 cây; tổng giá trị sản xuất lâm nghiệp hàng năm đạt khoảng 77 tỷ đồng. Địa phương duy trì nhóm hộ được cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững FSC, thuộc Chứng chỉ rừng Ngọc Sơn - Thanh Hóa, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm và bảo vệ tài nguyên rừng lâu dài. Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Tam Thanh lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, xã tiếp tục tập trung cải tạo rừng nghèo kiệt, trồng mới các loại cây có giá trị kinh tế, chủ yếu là vầu và quế với diện tích hơn 149ha; duy trì độ che phủ rừng ở mức cao; đồng thời khuyến khích liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị nhằm nâng cao thu nhập và giảm nghèo bền vững.

Thu hoạch cam ở khu nông nghiệp công nghệ cao Vân Du, xã Vân Du.

Phát huy tiềm năng, lợi thế vùng miền núi, ngoài phát triển diện tích rừng vầu, luồng, thời gian qua tại các xã Yên Thắng, Yên Khương bắt đầu triển khai mô hình trồng cây mai lấy lá (một loại cây thuộc họ tre) để xuất khẩu, bước đầu cây mai lấy lá phát triển ổn định, hy vọng trở thành cây thoát nghèo, làm giàu cho bà con Nhân dân.

Một hướng đi mới đang được khai thác hiệu quả tại các xã vùng cao là nuôi trồng thủy sản từ lợi thế mặt nước. Tại xã Hồi Xuân, năm 2025, mô hình liên kết nuôi cá lồng bè trên sông, hồ được triển khai tại bản Chăm đã cho thấy hiệu quả rõ nét. Với quy mô 250m2 lồng nuôi, hai hộ tham gia là ông Phạm Bá Nhất và ông Cao Xuân Hòa được hỗ trợ giống cá nheo Mỹ, thức ăn công nghiệp, tập huấn kỹ thuật và đối ứng một phần kinh phí để nâng cao trách nhiệm trong quá trình chăm sóc. Sau 10 tháng triển khai, mô hình cho sản lượng thu hoạch trên 2,6 tấn cá thương phẩm, lợi nhuận ước đạt khoảng 110 triệu đồng. Quan trọng hơn, mô hình đã giúp người dân thay đổi cách nghĩ, cách làm, từ nuôi nhỏ lẻ sang nuôi thâm canh, liên kết, áp dụng đồng bộ tiến bộ kỹ thuật, hướng tới sản xuất hàng hóa ổn định và bền vững.

Nếu như các xã vùng cao, biên giới tập trung phát triển cây lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, thì các xã trung du, miền núi thấp đã xây dựng vùng cây ăn quả tập trung. Tiêu biểu như ở xã Xuân Bình (Như Xuân cũ), Vân Du (Thạch Thành cũ) đã hình thành các vùng cây ăn quả tập trung, nhất là cây có múi. Riêng xã Vân Du đã quy hoạch hơn 200ha cây ăn quả, chủ yếu là cam, bưởi, phát triển theo hướng nông nghiệp công nghệ cao, từng bước nâng cao hiệu quả sử dụng đất và giá trị sản xuất.

Từ thực tiễn các mô hình phát triển du lịch cộng đồng, sản xuất nông - lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản theo hướng liên kết, có thể thấy việc khai thác tiềm năng, thế mạnh của vùng miền núi Thanh Hóa đang đi đúng hướng. Đây cũng là những nội dung trọng tâm trong quá trình triển khai các tiểu dự án, dự án thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi. Việc lồng ghép hiệu quả các nguồn lực từ các chương trình mục tiêu quốc gia đang góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế vùng đồng bào DTTS và miền núi, rút ngắn khoảng cách phát triển giữa miền núi và miền xuôi, hướng tới mục tiêu phát triển toàn diện, bền vững.

Bài và ảnh: Ngọc Huấn