Cuộc đối đầu giữa Đức và Bỉ về "khoản vay" bồi thường cho Ukraine: EU đứng trước ngã rẽ lịch sử

Cuộc đối đầu giữa Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Thủ tướng Bỉ Bart De Wever đang làm nóng Brussels khi EU tìm cách giải ngân khoản vay bồi thường cho Ukraine từ tài sản bị đóng băng trị giá 210 tỷ euro của Nga. Trong khi Đức thúc đẩy triển khai, Bỉ kiên quyết phản đối, cảnh báo rủi ro pháp lý và tài chính khổng lồ - đẩy Liên minh châu Âu vào tình thế phải lựa chọn giữa đoàn kết và chiến lược tài chính táo bạo.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz (bên phải) chuẩn bị gặp Thủ tướng Bỉ Bart De Wever (bên trái) nhằm “giải cứu” khoản vay bồi thường cho Ukraine. Ảnh: NWS

Khủng hoảng ngoại giao tại Brussels

Cuộc khủng hoảng ngoại giao đang nóng lên tại Brussels khi Thủ tướng Liên bang Đức Friedrich Merz chuẩn bị gặp Thủ tướng Bỉ Bart De Wever và bà Ursula von der Leyen, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, nhằm “giải cứu” khoản vay bồi thường cho Ukraine. Mục tiêu là mở đường cho nguồn tài chính quan trọng, nhưng đồng thời cũng phơi bày mâu thuẫn sâu sắc trong Liên minh châu Âu về cách sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga.

Cuộc họp được xác nhận sẽ diễn ra vào tối thứ Sáu, ngày 5/12, với địa điểm và hình thức chưa được công bố. Một phát ngôn viên của Thủ tướng Merz cho biết, kế hoạch thay đổi vào phút chót đã khiến chuyến công du Na Uy của ông phải hủy bỏ. Đây là nỗ lực mạnh mẽ nhất của ông Merz nhằm biến đề xuất táo bạo này thành hiện thực, trong bối cảnh các lãnh đạo EU sẽ họp trong hai tuần tới để đưa ra quyết định cuối cùng.

Tài sản bị phong tỏa của Ngân hàng Trung ương Nga tại các nước Châu Âu. Ảnh: Euromaidanpress

Theo kế hoạch chưa từng có tiền lệ, Ủy ban châu Âu sẽ dùng tài sản bị phong tỏa của Ngân hàng Trung ương Nga để tạo ra một dòng tín dụng lãi suất 0% cho Ukraine. Kyiv chỉ phải hoàn trả khoản vay sau khi Moscow đồng ý bồi thường thiệt hại do chiến tranh gây ra - điều gần như không tưởng. Phần lớn tài sản của Nga, khoảng 183 tỷ euro, được giữ tại Euroclear - trung tâm lưu ký chứng khoán ở Brussels, trong khi 25 tỷ euro còn lại nằm rải rác tại các quốc gia khác trong EU. Điều này biến Bỉ trở thành “rào cản lớn nhất” đối với sáng kiến.

Tuần trước, Thủ tướng Bỉ Bart De Wever đã gửi thư chỉ trích nặng nề tới bà Ursula von der Leyen, coi khoản vay bồi thường là “hoàn toàn sai lầm” và chứa đựng “nhiều nguy cơ” có thể gây thiệt hại hàng tỷ euro cho cả Bỉ lẫn Euroclear. Ông nhấn mạnh: “Tại sao chúng ta lại mạo hiểm bước vào vùng nước pháp lý và tài chính chưa từng thử nghiệm, nếu có thể tránh được?” Ông cũng cảnh báo dự án chưa được kiểm chứng này có thể cản trở nỗ lực của Nhà Trắng nhằm thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình giữa Ukraine và Nga.

Cuộc đối đầu chính trị

Quan điểm của ông De Wever hoàn toàn đối lập với ông Merz, người ủng hộ mạnh mẽ việc khai thác tài sản bị đóng băng của Nga. Trong một bài viết đăng trên báo, ông Merz nhấn mạnh rằng mọi rủi ro tài chính từ khoản vay bồi thường phải “được chia sẻ tập thể”, mỗi quốc gia thành viên gánh “một phần rủi ro tương xứng với năng lực kinh tế”.

Ông Merz nhấn mạnh: “Chúng ta phải thống nhất nguyên tắc này về mặt chính trị trước, sau đó thực thi bằng các văn bản ràng buộc pháp lý. Không thể chấp nhận bất kỳ quốc gia nào chịu gánh nặng không tương xứng”. Ông cũng phản bác việc Nga và Mỹ muốn sử dụng tài sản bị đóng băng cho lợi ích thương mại riêng trong kế hoạch hòa bình ban đầu, nay đã được điều chỉnh đáng kể.

Chủ tịch ủy ban Châu Âu, bà Ursula von der Leyen và ông Valdis Dombrovskis, Ủy viên kinh tế EU trình bày đề xuất tài trợ cho Ukraine. Ảnh: AP

Động thái của ông Merz diễn ra trong bối cảnh Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen công bố các văn bản pháp lý cần thiết để triển khai khoản vay bồi thường và bắt đầu giải ngân cho Ukraine trong quý 2/2026 – thời điểm viện trợ nước ngoài dự kiến cạn kiệt. Bà von der Leyen cũng cam kết bảo vệ Bỉ và Euroclear bằng các cơ chế đảm bảo: đóng góp song phương từ các quốc gia thành viên, ngân sách EU làm “bệ đỡ”, bảo vệ pháp lý chống kiện tụng và cấm chuyển tài sản trở lại Nga.

Một điểm đặc biệt của gói giải pháp này là dự luật mới sẽ cấm hoàn trả tài sản chủ quyền cho Nga, dựa trên Điều 122 của Hiệp ước EU, cho phép ra quyết định bằng đa số mà không cần sự nhất trí tuyệt đối – nhằm tránh các quốc gia thành viên có thể bị tác động bởi sức ép bên ngoài phá vỡ đồng thuận. Theo đó, tài sản Nga sẽ vẫn bị phong tỏa trong tương lai gần, bảo đảm EU giữ quyền kiểm soát và gây sức ép chính trị tới Moscow.

Tuy nhiên, Thủ tướng Bỉ De Wever vẫn kiên quyết từ chối: “đề xuất này không thể nhận được sự đồng thuận từ chính phủ và đất nước chúng tôi. Chúng tôi trung thành ủng hộ Ukraine và sẵn sàng hy sinh, nhưng không thể yêu cầu nước này làm điều không thể.”

Thời gian đang gấp rút, các lãnh đạo EU sẽ họp vào ngày 18/12 để quyết định cách đáp ứng nhu cầu tài chính và quân sự của Ukraine.

Nếu Bỉ vẫn giữ quan điểm phản đối và khoản vay bồi thường bị loại bỏ, Liên minh châu Âu sẽ phải tìm giải pháp khác, bao gồm huy động 90 tỷ euro nợ chung. Trong khi đó, Đức và các đồng minh tiếp tục thúc đẩy kế hoạch đầy tham vọng, nhấn mạnh rằng EU cần hành động quyết đoán để hỗ trợ Ukraine kịp thời, đồng thời giữ vững vai trò lãnh đạo trên trường quốc tế. Cuộc đối đầu này, vì vậy, không chỉ là bài toán tài chính mà còn là phép thử quan trọng cho đoàn kết và quyết tâm chính trị của Liên minh châu Âu.

Bích Hồng

Nguồn: Euronews, Bloomberg