Tàu chở dầu ngoài khơi Venezuela bị bắt giữ, căng thẳng Washington - Caracas leo thang

Việc Mỹ bất ngờ bắt giữ một tàu chở dầu bị Washington liệt vào danh sách trừng phạt ngay ngoài khơi Venezuela đã ngay lập tức đẩy căng thẳng giữa hai nước lên một nấc mới, đồng thời làm rung động thị trường dầu mỏ toàn cầu. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố lực lượng Mỹ đã “vừa bắt giữ một tàu chở dầu trên bờ biển Venezuela, tàu lớn, rất lớn, thực tế là lớn nhất từng bị bắt giữ”, một phát biểu cho thấy rõ tính chất phô trương quyền lực của chiến dịch. Động thái này không chỉ khiến giá dầu tăng mà còn đặt lại câu hỏi về tính pháp lý, động cơ chiến lược và hệ lụy chính trị trong quan hệ Washington - Caracas.

Mỹ bắt giữ một tàu chở dầu Skipper ngay ngoài khơi Venezuela Ảnh: Discoveryalert

Mỹ “tung đòn” mới: Bắt giữ siêu tàu dầu Skipper

Theo các nguồn tin quốc tế, tàu bị bắt giữ được xác định là Skipper, một siêu tàu chở dầu thô (VLCC) dài 333 mét, từng bị Mỹ trừng phạt từ năm 2022 do cáo buộc vận chuyển dầu cho Hezbollah và Lực lượng Quds của Iran. Tàu rời cảng Jose của Venezuela đầu tháng 12 với khoảng 1,8 triệu thùng dầu Merey. Đây là lần đầu tiên Mỹ thực hiện một chiến dịch bắt giữ trực tiếp tàu chở dầu Venezuela kể từ khi Washington gia tăng áp lực quân sự trong khu vực.

Video do Bộ trưởng Tư pháp Mỹ Pam Bondi công bố cho thấy lực lượng FBI, Lực lượng Điều tra An ninh Nội địa (HSI) và Tuần duyên Mỹ phối hợp cùng Bộ Quốc phòng, sử dụng trực thăng để đổ bộ lên tàu – hình ảnh cho thấy quy mô và mức độ răn đe của chiến dịch.

Bà Bondi khẳng định chiến dịch được tiến hành theo lệnh của tòa án Mỹ để thu giữ tàu “liên quan đến mạng lưới vận chuyển dầu bất hợp pháp phục vụ các tổ chức khủng bố nước ngoài”.

Giới chuyên gia quân sự ghi nhận đây là một hoạt động nằm trong khuôn khổ VBSS – “thăm dò, thẩm tra, khám xét và bắt giữ” - vốn là quy trình chuẩn của lực lượng hải quân Mỹ. Đại tá Thủy quân lục chiến Mỹ đã nghỉ hưu Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định: “Chiến thuật lên tàu trong video hoàn toàn là nghiệp vụ tiêu chuẩn. Hải quân, Tuần duyên và lực lượng đặc nhiệm đều có đào tạo cho loại nhiệm vụ này.” Việc sử dụng lực lượng quy mô lớn và công bố rộng rãi càng khiến chiến dịch mang tính biểu tượng cao, gửi thông điệp rõ ràng tới chính quyền của tổng thống Venezuela Nicolas Maduro và các tàu chở dầu thuộc “hạm đội bóng tối” của Iran - Venezuela.

Caracas nổi giận, tố Mỹ là “Cướp biển quốc tế”

Chính phủ Venezuela lập tức phản ứng dữ dội, lên án đây là hành vi “hải tặc quốc tế” và “ăn cắp trắng trợn”. Trong tuyên bố chính thức, Bộ Ngoại giao Venezuela nhấn mạnh: “Lý do thực sự của sự thù địch kéo dài với Venezuela cuối cùng đã bị phơi bày. Không phải di cư, không phải ma túy, không phải dân chủ hay nhân quyền – mà luôn là tài nguyên thiên nhiên của chúng ta: dầu mỏ, năng lượng, tài sản thuộc về nhân dân Venezuela.”

Caracas cũng tuyên bố sẽ đưa vụ việc ra mọi cơ chế quốc tế và “bảo vệ chủ quyền, tài nguyên và phẩm giá quốc gia bằng quyết tâm tuyệt đối”. Đại sứ quán Iran tại Caracas cũng gọi hành động của Mỹ là “vi phạm nghiêm trọng luật pháp và chuẩn mực quốc tế”.

Nấc thang mới trong chiến lược gây sức ép toàn diện của Mỹ

Vụ bắt giữ Skipper không phải hành động đơn lẻ. Sự kiện này diễn ra trong bối cảnh Washington triển khai chiến dịch quân sự quy mô lớn chống các tàu bị nghi dính đến ma túy ở Caribbean và Thái Bình Dương, với hơn 20 cuộc tấn công từ tháng 9 , khiến hơn 80 người thiệt mạng.

Lực lượng Mỹ đu dây xuống một tàu chở dầu trong một cuộc đột kích mà Bộ trưởng Tư pháp Mỹ Pam Bondi mô tả là vụ bắt giữ. Ảnh: Aljazeera

Ngoài ra, trong ba tháng qua, Mỹ đã triển khai nhóm tàu sân bay USS Gerald R. Ford đến khu vực. Tăng cường hoạt động của CIA nhằm gây sức ép lên chính quyền tổng thống Maduro. Phối hợp với Chevron - một trong những tập đoàn dầu khí lớn nhất của Mỹ- để kiểm soát chặt dòng chảy dầu xuất khẩu của Venezuela.

CNN nhận định động thái bắt giữ tàu dầu mang tính “biểu tượng chính trị mạnh mẽ”. Tổng thống Donald Trump tận dụng thời điểm này để khẳng định sự cứng rắn với tổng thống Maduro.

Về mặt chiến lược, Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho rằng đây là “một phần trong kế hoạch gây sức ép mạnh nhằm làm rạn nứt hoặc buộc tổng thống Maduro rời bỏ quyền lực”. Ông cảnh báo nếu Mỹ tiếp tục bắt giữ thêm tàu, chiến dịch “sẽ mang dáng dấp của một cuộc phong tỏa dầu mỏ”, điều mà Venezuela – quốc gia phụ thuộc gần như toàn bộ vào nguồn thu dầu “không thể trụ nổi lâu”.

Một số nghị sĩ Mỹ tỏ ra lo ngại. Dân biểu Chrissy Houlahan nói trên CNN: “Làm sao có thể nói chúng ta không tiến gần hơn tới chiến tranh khi binh sĩ của ta đang từ trực thăng đổ bộ xuống các tàu dân sự treo cờ nước ngoài? Đây chắc chắn là hành động leo thang.”

Tính pháp lý gây tranh cãi: Hợp pháp hay không?

Tuy nhiên, hành động của Mỹ đặt ra những tranh luận pháp lý phức tạp. Theo Al Jazeera, chính quyền Mỹ biện minh rằng Skipper là “tàu không quốc tịch”, vì Cơ quan Hàng hải Guyana xác nhận tàu đã “treo cờ Guyana giả”. Theo Công ước Luật Biển UNCLOS, tàu nghi ngờ không có quốc tịch có thể bị nước khác kiểm tra và khám xét trên vùng biển quốc tế.

Tuy vậy, nhiều chuyên gia nghi ngờ mức độ hợp pháp của hành động. Francisco Rodriguez, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (CEPR), cho rằng Washington đang “lợi dụng quy định về tàu không quốc tịch như một cánh cửa để biện minh cho việc thực thi trừng phạt ngoài lãnh thổ Hoa Kỳ”. Ông cảnh báo nếu Mỹ tiếp tục áp dụng cách này, chi phí giao dịch với Venezuela sẽ tăng mạnh và nguy cơ kéo nước này vào suy thoái sâu hơn.

Ngay cả các chuyên gia quân sự ủng hộ chiến dịch cũng thừa nhận việc bắt giữ một tàu nước ngoài trong vùng biển quốc tế “là điều bất thường”. Chuyên gia Cancian nói: “Việc tịch thu hàng hóa bị trừng phạt bên trong lãnh thổ quốc gia là phổ biến. Nhưng làm điều đó trên biển quốc tế thì hiếm.” CNN dẫn các quan chức Mỹ thừa nhận tàu được bắt khi đang ở trong vùng biển quốc tế gần Venezuela - điều có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, khuyến khích các cường quốc mạnh hành xử tùy tiện trên biển.

Rủi ro đối với xuất khẩu dầu Venezuela

Giới phân tích nhận định vụ việc có thể gây ra sự lo ngại ngắn hạn cho các công ty vận tải. Nhà khoa học chính trị Venezuela Carlos Eduardo Piña đánh giá đây là “lần đầu tiên Mỹ tịch thu một lô dầu Venezuela”, có thể làm các hãng vận tải thận trọng hơn khi nhận hàng tại Venezuela. Giá dầu đã tăng hơn 0,4% ngay sau khi thông tin lan ra.

Tuy nhiên, Piña nhấn mạnh tác động dài hạn sẽ hạn chế vì Washington vẫn cho phép tập đoàn dầu khí Chevron – doanh nghiệp Mỹ duy nhất được miễn trừ tiếp tục khai thác và xuất khẩu dầu Venezuela theo giấy phép đặc biệt.

Chevron khẳng định hoạt động tại Venezuela vẫn diễn ra bình thường, thậm chí còn tăng sản lượng xuất khẩu lên 150.000 thùng/ngày vào tháng trước. Mỹ vẫn là khách mua dầu lớn nhất từ các dự án liên doanh giữa Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Venezuela và Chevron. Điều đó cho thấy Mỹ vừa siết, vừa nới, thể hiện chiến lược “áp lực có kiểm soát”.

Dẫu vậy, chuyên gia Piña cảnh báo bên trong Venezuela, vụ bắt giữ có thể “kích hoạt tâm lý hoảng loạn tài chính”, làm đồng nội tệ chịu áp lực và sâu thêm khủng hoảng kinh tế.

Đối đầu Mỹ - Venezuela có thể đi đến đâu?

Sự kiện Skipper đánh dấu bước leo thang mới, nguy hiểm hơn trong quan hệ song phương. Với chính quyền tổng thống Trump, đây là bước đi phù hợp chiến lược “áp lực tối đa”, nhằm siết nguồn thu dầu – trụ cột sống còn của chính quyền tổng thống Maduro. Bắt giữ tàu chở dầu lần này vì thế không chỉ mang tính pháp lý hay an ninh, mà còn mang dấu ấn sử dụng sức mạnh cứng để gây tác động chính trị.

Sự kiện Skipper đánh dấu bước leo thang mới, nguy hiểm hơn trong quan hệ song phương Mỹ-Venezuela. Ảnh: AOL

Phía Caracas coi hành động này là minh chứng cho nỗ lực “thay đổi chế độ” mà họ cáo buộc Washington theo đuổi từ lâu. Điều này đẩy Venezuela xích lại gần hơn với Nga, Iran và Trung Quốc - những quốc gia có lợi ích trong việc hạn chế ảnh hưởng của Mỹ tại Tây Bán Cầu.

Trong bối cảnh đó, chuyên gia của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (CEPR), Francisco Rodríguez, cảnh báo rằng “sự leo thang này có thể kích hoạt chu kỳ trả đũa lẫn nhau”, khi Venezuela có thể phản ứng bằng việc thắt chặt hợp tác quân sự với Nga – Iran hoặc ngăn cản hoạt động của các công ty Mỹ như Chevron. Reuters cũng dẫn ý kiến của một số cựu quan chức Mỹ cho rằng các hành động đơn phương trên biển quốc tế “rất dễ dẫn đến va chạm không mong muốn”.

Ở chiều ngược lại, Washington đối mặt rủi ro bị kéo vào một cuộc khủng hoảng sát “sân sau” chiến lược. Một số nghị sĩ cảnh báo việc đổ bộ lên tàu dân sự nước ngoài – dù theo cách Mỹ cho là hợp pháp vẫn có thể bị Caracas xem như hành động khiêu khích quân sự.

Các chuyên gia của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho rằng nếu Mỹ tiếp tục bắt giữ thêm tàu, kịch bản “phong tỏa mềm” sẽ trở nên rõ nét – và đó có thể là bước ngoặt khiến cuộc khủng hoảng Mỹ – Venezuela bước vào vùng “cực nhiệt”, khó hạ nhiệt trong tương lai gần.

Bích Hồng

Nguồn: Al Jazeera, CNN, Reuters, Euronews