Hòa bình trước ngưỡng cửa

Khi các cuộc đàm phán giữa Mỹ, Ukraine và Nga được đẩy nhanh và được mô tả là đã bước vào “giai đoạn cuối cùng”, hòa bình tại Ukraine dường như đang ở rất gần. Tuy nhiên, những nút thắt về lãnh thổ, cục diện chiến trường và sự khác biệt lợi ích giữa các bên cho thấy cánh cửa hòa bình tuy đã hiện ra, nhưng vẫn chưa dễ dàng mở.

Quang cảnh cuộc hội đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Florida ngày 28/12. Ảnh: Nhà Trắng.

Tiến trình hòa bình bước vào giai đoạn quyết định

Cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago ở Florida ngày 28/12 (theo giờ địa phương) diễn ra trong bối cảnh tiến trình đàm phán chấm dứt xung đột Nga-Ukraine được Washington xác định là đã “ở giai đoạn cuối cùng”. Phát biểu ngay trước khi bắt đầu hội đàm, ông Trump nhấn mạnh rằng các đường nét cơ bản của một thỏa thuận đã được vạch ra, dù vẫn còn một số vấn đề gai góc chưa thể giải quyết ngay lập tức.

Đáng chú ý, trước khi tiếp đón ông Zelensky, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chủ động điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Theo Trợ lý Điện Kremlin Yuri Ushakov, đây là cuộc liên lạc đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo sau hơn hai tháng rưỡi, kéo dài khoảng một giờ 15 phút, và là cuộc điện đàm thứ chín kể từ đầu năm. Ông Trump gọi cuộc trao đổi này là “tốt và rất hiệu quả”, đồng thời khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục tuân thủ các thỏa thuận đã đạt được tại Anchorage trong khuôn khổ tiếp xúc Nga-Mỹ trước đó.

Cuộc điện đàm Mỹ-Nga ngay trước thềm hội đàm giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky đã tạo ra những phản ứng trái chiều. Về phía Moscow, giới chức Nga bày tỏ kỳ vọng Washington sẽ duy trì tính nhất quán trong vai trò trung gian và thúc đẩy Kiev chấp nhận các điều kiện thực tế hơn. Phó Chủ tịch Hội đồng Liên bang Nga Konstantin Kosachev nhấn mạnh rằng việc Mỹ tôn trọng các thỏa thuận tại Anchorage là yếu tố then chốt để tiến trình hòa bình không bị chệch hướng.

Trong khi đó, tại Kiev, thông tin về cuộc điện đàm này gây ra sự thận trọng rõ rệt. Theo Financial Times, một số quan chức trong phái đoàn Ukraine lo ngại rằng việc Washington tham vấn Moscow trước có thể làm suy yếu vị thế đàm phán của Ukraine. Những lo ngại này không phải không có tiền lệ: sau một cuộc trao đổi trước đó giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Putin vào tháng 10, chính quyền Mỹ đã điều chỉnh lập trường về việc cung cấp tên lửa tầm xa cho Kiev.

Chuyến thăm của Tổng thống Zelensky tới Mỹ cũng được chuẩn bị bằng một loạt tiếp xúc ngoại giao dày đặc. Trước khi lên đường, ông nhận được các cam kết hỗ trợ mới từ Canada, trong đó có gói viện trợ kinh tế trị giá 1,8 tỷ USD. Vài giờ trước cuộc gặp tại Mar-a-Lago, ông Zelensky còn tham gia một cuộc họp trực tuyến với hàng loạt lãnh đạo châu Âu và NATO, nhằm điều phối lập trường và bảo đảm rằng Ukraine không bị gạt ra ngoài các quyết định then chốt.

Trước khi tiếp đón ông Volodymyr Zelensky, Tổng thống Donald Trump đã chủ động điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: Nhà Trắng

Nút thắt lãnh thổ và sự suy giảm vị thế đàm phán của Kiev

Mặc dù cả hai nhà lãnh đạo đều thừa nhận khoảng 90% kế hoạch hòa bình 20 điểm đã được thống nhất, vấn đề lãnh thổ vẫn là rào cản lớn nhất. Nga tiếp tục yêu cầu Ukraine rút khỏi toàn bộ Donbas, Zaporizhzhia và Kherson, đồng thời từ bỏ tham vọng gia nhập NATO - những điều kiện đã được Tổng thống Vladimir Putin nhiều lần nêu rõ trước đây. Ngược lại, Kiev khẳng định không thể chấp nhận việc nhượng lại các vùng lãnh thổ vẫn nằm dưới sự kiểm soát của mình, coi đây là lằn ranh đỏ về pháp lý và chính trị.

Washington, trong vai trò trung gian, tìm cách thúc đẩy một giải pháp thỏa hiệp, bao gồm đề xuất thành lập khu kinh tế tự do tại Donbas nếu Ukraine rút quân. Tuy nhiên, tính khả thi của mô hình này vẫn bị nghi ngờ, ngay cả trong nội bộ các đồng minh phương Tây. Tổng thống Trump công khai cảnh báo rằng nếu không đạt được thỏa thuận sớm, Ukraine có thể đối mặt với nguy cơ mất thêm lãnh thổ trong những tháng tới.

Áp lực đối với Kiev càng gia tăng khi tình hình trên chiến trường tiếp tục bất lợi. Nga tuyên bố giành thêm quyền kiểm soát tại một số khu vực chiến lược ở Donetsk và Zaporizhzhia, củng cố thế chủ động quân sự. Tổng thống Putin nhấn mạnh rằng trong bối cảnh này, Moscow không có động lực nhượng bộ nếu Ukraine không sẵn sàng tìm kiếm hòa bình, đồng thời khẳng định Nga có đủ khả năng giải quyết các mục tiêu của mình bằng biện pháp quân sự nếu cần thiết.

Các nhà phân tích cho rằng sự chênh lệch ngày càng lớn về vị thế trên thực địa đang tác động trực tiếp đến tiến trình đàm phán. Theo một số ý kiến, Tổng thống Trump, với mục tiêu nhanh chóng đạt được một thỏa thuận hòa bình mang dấu ấn cá nhân, có thể sẽ gia tăng áp lực lên phía yếu thế hơn là Ukraine. Điều này có thể bao gồm việc yêu cầu Kiev chấp nhận những nhượng bộ khó khăn hoặc đối mặt với nguy cơ suy giảm hơn nữa về hỗ trợ chính trị và quân sự.

Trong bối cảnh đó, Tổng thống Zelensky đã để ngỏ khả năng đưa thỏa thuận hòa bình ra trưng cầu dân ý hoặc bỏ phiếu tại quốc hội, coi đây là cách để hợp thức hóa các quyết định nhạy cảm. Tuy nhiên, các cuộc thăm dò dư luận cho thấy xã hội Ukraine vẫn chia rẽ sâu sắc, và khả năng bác bỏ một thỏa thuận có yếu tố nhượng bộ lãnh thổ là không nhỏ.

Một điểm tranh luận khác là tương lai của nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Mỹ và Ukraine đã thảo luận khả năng kiểm soát chung cơ sở này dưới sự giám sát quốc tế, trong khi Nga khẳng định không tấn công vào nhà máy và bày tỏ sẵn sàng hợp tác để khôi phục hoạt động. Mặc dù vậy, vấn đề này vẫn mang tính kỹ thuật cao và khó có thể trở thành “điểm đột phá” trong ngắn hạn.

Ở bình diện rộng hơn, châu Âu đang ngày càng được kỳ vọng đóng vai trò chủ đạo trong việc bảo đảm an ninh hậu chiến cho Ukraine. Tổng thống Trump nhiều lần nhấn mạnh rằng các nước châu Âu sẽ phải gánh phần lớn trách nhiệm, với Mỹ đóng vai trò hỗ trợ. Quan điểm này vừa phản ánh cách tiếp cận thực dụng của Washington, vừa làm dấy lên lo ngại tại Kiev rằng sự bảo trợ của Mỹ có thể không còn vô điều kiện như trước.

Cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Ukraine tại Florida cho thấy tiến trình hòa bình Ukraine đã bước vào giai đoạn quyết định, với mức độ tiếp xúc ngoại giao dày đặc chưa từng có giữa Mỹ, Nga, Ukraine và châu Âu. Tuy nhiên, việc các bên tiếp tục duy trì những lập trường đối lập về lãnh thổ, cùng với thực tế Nga đang giữ thế chủ động trên chiến trường, khiến triển vọng đạt được một thỏa thuận hòa bình toàn diện và bền vững vẫn còn nhiều bất định.

Trong ngắn hạn, động lực mạnh mẽ nhất đến từ Washington, nơi Tổng thống Trump tỏ rõ mong muốn ghi dấu ấn bằng một thỏa thuận hòa bình nhanh chóng. Song trong dài hạn, tính bền vững của bất kỳ thỏa thuận nào sẽ phụ thuộc vào việc liệu nó có cân bằng được giữa yêu cầu chấm dứt xung đột, bảo đảm an ninh khu vực và những hệ quả chính trị-chiến lược đối với Ukraine, Nga và trật tự an ninh châu Âu hay không.

Hùng Anh (CTV)