Mỹ và châu Âu phối hợp trừng phạt Nga: Đồng thuận bề ngoài, áp lực bên trong?

Liên minh châu Âu (EU) đang chuẩn bị phê duyệt gói trừng phạt thứ 19 đối với Nga. Mặc dù Brussels quảng bá đây là một bước đi “cứng rắn và toàn diện” nhằm gia tăng áp lực lên Moscow trong bối cảnh chiến sự Ukraine kéo dài, song nhiều dấu hiệu cho thấy gói biện pháp mới phản ánh nhiều hơn sự thích nghi với áp lực từ Washington, thay vì kết quả của một chiến lược độc lập.

Trừng phạt Nga - sự lựa chọn khó khăn và những hệ lụy đối với châu Âu

Trọng tâm của gói trừng phạt là lĩnh vực năng lượng, vốn được xem là “mạch máu” của nền kinh tế Nga nhưng cũng là điểm yếu của châu Âu. Theo Izvestia, nội dung bao gồm siết chặt giá trần dầu Nga, cấm giao dịch với các tập đoàn lớn như Rosneft, Gazprom Neft và đặc biệt là mở rộng lệnh cấm sang các công ty trung gian hoặc đội tàu chở dầu từ bên thứ ba, trong đó có Ấn Độ và Trung Quốc. Đây không chỉ là biện pháp nhắm vào Nga, mà còn gián tiếp tạo sức ép lên các đối tác thương mại ngoài khối, vốn có quan hệ ngày càng gắn bó với Moscow.

Châu Âu và Mỹ phối hợp trong gói trừng phạt thứ 19 đối với Nga. Ảnh: AI

Theo giới phân tích, biện pháp này tiềm ẩn tác động ngược trở lại chính châu Âu. Từ sau năm 2022, EU đã cắt giảm mạnh nhập khẩu khí đốt và dầu mỏ từ Nga. Nhưng sự thay thế bằng khí hóa lỏng (LNG) và dầu đá phiến từ Mỹ khiến chi phí tăng vọt. Theo nhiều ước tính, LNG của Mỹ đắt gấp 1,5 đến 2,5 lần so với khí đốt đường ống của Nga, trong khi chi phí dầu đá phiến cũng cao hơn nhiều so với dầu mỏ Nga. Nếu tính thêm vận chuyển và chế biến, người tiêu dùng châu Âu thực tế phải trả chi phí năng lượng cao gấp đôi, thậm chí gấp ba so với trước đây.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hộ gia đình, mà còn đè nặng lên nền công nghiệp châu Âu. Khi chi phí năng lượng leo thang, hàng loạt ngành từ hóa chất, thép, đến ô tô của Đức đều suy giảm sản lượng. Nhiều quốc gia châu Âu khác cũng chịu chung tình cảnh.

Do đó, bất kỳ bước siết trừng phạt nào nữa cũng có thể khiến nền kinh tế EU thiệt hại nhiều hơn so với Nga. Moscow đã chứng minh khả năng thích ứng đáng kể: chuyển hướng xuất khẩu năng lượng sang Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ; tăng cường thanh toán bằng đồng nội tệ; và xây dựng cơ chế tài chính thay thế. Trong khi đó, EU ngày càng mất đi sự linh hoạt chiến lược, buộc phải theo đuổi một chính sách trừng phạt vừa tốn kém, vừa không chắc đem lại hiệu quả.

Một yếu tố khác khiến bức tranh thêm u ám là nguy cơ thương mại với các đối tác lớn ngoài châu Âu. Yêu cầu từ phía Mỹ về việc áp dụng các biện pháp trừng phạt thứ cấp với Trung Quốc và Ấn Độ là bài toán khó với châu Âu. Đây là hai đối tác thương mại hàng đầu của EU. Nếu tuân thủ hoàn toàn, EU có thể đánh mất tiến trình đàm phán hiệp định thương mại tự do vốn đã khó khăn với Ấn Độ, đồng thời làm xấu đi quan hệ với Trung Quốc, quốc gia giữ vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Một quyết định như vậy sẽ gây tổn thất đáng kể cho nền kinh tế EU, đặc biệt trong bối cảnh khối đang cần đa dạng hóa thị trường để bù đắp cho sự suy giảm nội khối.

Theo Ekaterina Arapova, Đại học Quan hệ quốc tế Moscow (MGIMO) nhận định, gói trừng phạt thứ 19 không chỉ là câu chuyện về quan hệ EU-Nga, mà còn phơi bày thế khó xử của châu Âu: Brussels buộc phải đánh đổi một phần lợi ích kinh tế và khả năng tự chủ trong hoạch định chính sách, nhằm duy trì mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương trong bối cảnh chịu sức ép nặng nề từ Washington.

Vai trò của Mỹ trong thế trận trừng phạt mới

Nhiều ý kiến cho rằng, Mỹ lại là bên hưởng lợi rõ rệt từ vòng trừng phạt mới. Điều này thể hiện trên ít nhất 3 phương diện: kinh tế - thương mại, chiến lược đối ngoại và chính trị nội bộ.

Thứ nhất, về thương mại năng lượng, Washington gần như đạt được mục tiêu lâu dài: thay thế hoàn toàn nguồn cung năng lượng Nga ở châu Âu bằng LNG và dầu đá phiến Mỹ. Các công ty năng lượng Mỹ nay hưởng lợi lớn khi thị trường châu Âu bị khóa chặt. Giá LNG và dầu cao gấp nhiều lần so với nguồn từ Nga giúp Mỹ thu lợi nhuận khổng lồ, đồng thời tạo nguồn thu đáng kể cho ngân sách liên bang.

Trọng tâm của gói trừng phạt là lĩnh vực năng lượng. Ảnh: AI

Thứ hai, ở phương diện chiến lược, việc EU phụ thuộc sâu hơn vào nguồn cung năng lượng và an ninh từ Mỹ khiến cán cân quan hệ xuyên Đại Tây Dương nghiêng mạnh về Washington. Trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn gia tăng, Mỹ có thể sử dụng vị thế này để gây sức ép EU điều chỉnh chính sách với các đối tác như Trung Quốc và Ấn Độ, qua đó phục vụ lợi ích chiến lược toàn cầu của mình.

Thứ ba, trên bình diện chính trị nội bộ, Tổng thống Donald Trump có thể khai thác hình ảnh một lãnh đạo cứng rắn và thực dụng, bảo vệ lợi ích Mỹ trong quan hệ quốc tế. Việc sử dụng Đạo luật IEEPA năm 1977 để áp đặt thuế quan giúp ông Trump củng cố vai trò là người sẵn sàng thách thức thiết chế và ưu tiên lợi ích “Nước Mỹ trên hết”. Ngay cả khi tòa án tối cao đang xem xét giới hạn quyền lực hành pháp trong lĩnh vực thương mại, thực tế là EU đã nhượng bộ và chấp nhận giảm thiểu thiệt hại bằng việc thông qua gói trừng phạt mới. Điều này có thể được mô tả như một “thành công chính sách” đối với Tổng thống Donald Trump, cả trong đối ngoại lẫn đối nội.

Ở góc nhìn rộng hơn, Mỹ đã đồng thời sử dụng hai công cụ: trừng phạt Nga và đe dọa áp thuế quan với hàng hóa châu Âu, để gia tăng sức ép buộc EU điều chỉnh chính sách. Trong bối cảnh đó, châu Âu tìm cách giảm thiểu rủi ro từ một cuộc xung đột thương mại toàn diện với Washington, nhưng phải chấp nhận những đánh đổi nhất định: chi phí năng lượng cao kéo dài, dư địa chính sách bị thu hẹp và quan hệ với các đối tác ngoài khối đứng trước nhiều thách thức.

Trong khi đó, hiệu quả trực tiếp đối với Nga lại không rõ rệt. Mặc dù chịu tổn thất nhất định, Moscow đã xoay trục mạnh mẽ sang châu Á và tìm kiếm các kênh thay thế để giảm bớt tác động từ lệnh trừng phạt. Nhiều chuyên gia nhận định, tác động của gói trừng phạt mới có thể chỉ giới hạn trong phạm vi hẹp, trong khi hệ lụy đối với kinh tế châu Âu ngày càng dễ nhận thấy.

Nhìn tổng thể, có thể thấy châu Âu đang phải đối mặt với những chi phí lớn trong khi lợi ích đạt được còn hạn chế, trái lại Mỹ có điều kiện củng cố thêm vị thế kinh tế và chiến lược. Thách thức đặt ra cho EU không chỉ nằm ở hiệu quả của gói trừng phạt, mà còn ở khả năng duy trì cân bằng giữa quan hệ xuyên Đại Tây Dương và lợi ích dài hạn của chính mình. Nếu không giải quyết được bài toán này, vị thế của châu Âu trong hệ thống quốc tế có nguy cơ suy giảm đáng kể.

Hùng Anh (CTV)