Đàm phán Ukraine: Giữa áp lực nhượng bộ và bài toán bảo đảm an ninh

Các cuộc đàm phán hòa bình giữa Mỹ và Ukraine tại Berlin ngày 15/12 đã hé lộ một thực tế khó tránh: để tiến gần hơn tới một thỏa thuận chấm dứt cuộc xung đột kéo dài gần 4 năm với Nga, Kiev đang phải đối mặt với sức ép ngày càng rõ rệt liên quan đến vấn đề lãnh thổ, đặc biệt là khu vực Donetsk ở miền Đông. Mặc dù các bên liên quan vẫn giữ giọng điệu thận trọng, những tín hiệu từ bàn đàm phán cho thấy hòa bình, nếu đạt được, sẽ gắn liền với những lựa chọn mang tính đánh đổi sâu sắc cả về chiến lược, chính trị lẫn xã hội đối với Ukraine.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy tham dự cuộc họp báo tại Phủ Thủ tướng ở Berlin, Đức, ngày 15/12/2025. (Ảnh: Reuters)

Reuters dẫn các nguồn tin thân cận với tiến trình thương lượng, các nhà đàm phán Mỹ đã nói với phía Ukraine rằng việc rút quân khỏi Donetsk có thể là một phần không thể tránh khỏi trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào. Dù Tổng thống Volodymyr Zelenskiy công khai phủ nhận việc Washington “yêu cầu” Kiev nhượng bộ, ông cũng thừa nhận những khác biệt lập trường vẫn tồn tại và mô tả vấn đề lãnh thổ là “đau đớn”. Cách lựa chọn ngôn từ này phản ánh chính xác tính chất nhạy cảm của các cuộc thảo luận: hòa bình đang được đặt lên bàn cân cùng với chủ quyền và tính chính danh chính trị trong nước.

Donetsk - điểm nghẽn cốt lõi của đàm phán

Giới phân tích cho rằng, Donetsk không chỉ là một khu vực có giá trị chiến lược về quân sự và kinh tế, mà còn mang ý nghĩa biểu tượng lớn trong cuộc xung đột Nga-Ukraine. Nga tuyên bố đã sáp nhập toàn bộ vùng Donetsk cùng với Luhansk, Crimea và một số khu vực khác, bất chấp việc lực lượng Nga chưa kiểm soát hoàn toàn các vùng lãnh thổ này. Đối với Kiev và các quốc gia châu Âu, những tuyên bố sáp nhập đó là không thể chấp nhận được về mặt pháp lý và chính trị.

Chính vì vậy, việc Mỹ nêu khả năng Ukraine phải rút quân khỏi Donetsk, dù được trình bày như một phương án thảo luận hơn là điều kiện áp đặt, đã chạm tới điểm nhạy cảm nhất của tiến trình hòa bình. Theo Reuters, một nguồn tin châu Âu được thông báo về các cuộc đàm phán nhận định: bầu không khí thương lượng được cải thiện, song các bên vẫn “cách nhau khá xa” ở vấn đề cốt lõi là lãnh thổ.

Các quan chức Mỹ cho biết khoảng 90% các nội dung đàm phán đã đạt được đồng thuận, song phần còn lại, chủ yếu liên quan đến lãnh thổ và cơ chế bảo đảm an ninh, lại là những vấn đề khó khăn nhất. Washington khẳng định đang đề xuất “nhiều giải pháp khác nhau” để thu hẹp khoảng cách, cho thấy Mỹ đóng vai trò trung gian tích cực, đồng thời cũng phản ánh mức độ phức tạp của việc dung hòa lợi ích giữa Kiev và Moscow.

Đối với Ukraine, bài toán không chỉ nằm ở việc có hay không nhượng bộ lãnh thổ, mà còn ở điều kiện đi kèm. Kiev nhiều lần nhấn mạnh rằng bất kỳ sự điều chỉnh nào liên quan đến chiến tuyến đều phải gắn với các bảo đảm an ninh cụ thể, rõ ràng và có tính ràng buộc. Tổng thống Zelenskiy đặc biệt lưu ý đến cơ chế giám sát lệnh ngừng bắn và các biện pháp ngăn ngừa xung đột tái diễn, những yếu tố mà Ukraine coi là “lằn ranh đỏ” trong thương lượng.

Bảo đảm an ninh, NATO và sức ép chính trị đa chiều

Nếu Donetsk là điểm nghẽn về lãnh thổ, thì bảo đảm an ninh và tư cách thành viên NATO lại là trụ cột chiến lược của các cuộc đàm phán. Theo các quan chức Mỹ, một trong những phương án đang được thảo luận là việc Ukraine nhận được các bảo đảm an ninh tương tự Điều 5 của NATO, điều khoản cốt lõi yêu cầu liên minh bảo vệ bất kỳ thành viên nào bị tấn công. Đây được xem là nỗ lực nhằm bù đắp cho khả năng Ukraine từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, một điều mà Kiev đã phát tín hiệu sẵn sàng cân nhắc.

Tuy nhiên, “bảo đảm tương tự Điều 5” không đồng nghĩa với tư cách thành viên đầy đủ, và chính sự khác biệt này khiến câu hỏi về hiệu lực và độ tin cậy của các cam kết trở nên then chốt. Các quan chức Mỹ cho biết Tổng thống Donald Trump tin rằng ông có thể thuyết phục Moscow chấp nhận một cơ chế bảo đảm như vậy, đồng thời ngăn Nga mở rộng ảnh hưởng xa hơn về phía Tây châu Âu. Dù vậy, từ phía Nga, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nhấn mạnh rằng yêu cầu Ukraine không gia nhập NATO vẫn là vấn đề “cơ bản” trong bất kỳ giải pháp hòa bình nào.

Ở chiều ngược lại, Ukraine phải đối mặt với sức ép chính trị mạnh mẽ từ trong nước. Theo Reuters, một cuộc thăm dò do Viện Xã hội học Quốc tế Kiev công bố cho thấy đa số người dân Ukraine sẵn sàng chấp nhận việc “đóng băng” chiến tuyến hiện tại và có những thỏa hiệp nhất định. Tuy nhiên, 75% số người được hỏi phản đối kịch liệt bất kỳ kế hoạch nào mang tính “nhượng bộ quá mức”, bao gồm việc nhượng thêm lãnh thổ hoặc hạn chế quy mô quân đội mà không đi kèm các bảo đảm an ninh rõ ràng và ràng buộc.

Điều này đặt Tổng thống Zelenskiy vào thế tiến thoái lưỡng nan: một mặt, ông cần thể hiện sự linh hoạt và thiện chí trước Chính quyền Tổng thống Trump và các đối tác phương Tây; mặt khác, ông không thể đưa ra những nhượng bộ vượt quá “ngưỡng chấp nhận” của xã hội Ukraine. Một số chuyên gia nhận định, nếu các bảo đảm an ninh không đủ rõ ràng, người dân Ukraine sẽ không tin tưởng, và điều đó có thể làm suy yếu tính chính danh của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào.

Trong bối cảnh đó, vai trò của châu Âu cũng trở nên đặc biệt quan trọng. Các cuộc đàm phán ở Berlin diễn ra đúng vào thời điểm EU bước vào một tuần lễ then chốt, với hội nghị thượng đỉnh dự kiến bàn về khả năng bảo lãnh một khoản vay lớn cho Ukraine bằng tài sản bị đóng băng của Ngân hàng Trung ương Nga. Song song, EU cũng đang nỗ lực thống nhất phản ứng trước những chỉ trích từ Washington và tăng cường các biện pháp trừng phạt nhằm vào Nga, bao gồm việc nhắm tới “hạm đội tàu chở dầu bí mật”.

Thế giới mong đợi vào một thỏa thuận hòa bình cho cuộc xung đột Ukraine trong thời gian tới. (Ảnh: RIA Novosti)

Tất cả những yếu tố đó cho thấy tiến trình hòa bình Ukraine không chỉ là câu chuyện song phương hay ba bên, mà là một bài toán địa chính trị phức hợp, nơi mỗi nhượng bộ đều kéo theo những hệ quả vượt ra ngoài biên giới Ukraine. Donetsk, NATO hay các bảo đảm an ninh không đơn thuần là các điều khoản kỹ thuật, mà là những biểu hiện cô đọng của câu hỏi lớn hơn: hòa bình ở châu Âu sẽ được xây dựng trên cơ sở nào, và với cái giá bao nhiêu.

Trong ngắn hạn, các bên có thể tiếp tục duy trì giọng điệu lạc quan thận trọng, như cách các quan chức Ukraine và Mỹ đã làm sau các cuộc đàm phán tại Berlin. Nhưng về dài hạn, việc biến những tuyên bố thiện chí thành một thỏa thuận bền vững sẽ phụ thuộc vào khả năng dung hòa giữa thực tế quân sự, lợi ích chiến lược và giới hạn chính trị trong nước của từng bên. Hòa bình, nếu đến, nhiều khả năng sẽ không phải là kết quả của một thắng lợi rõ ràng, mà là của một chuỗi thỏa hiệp khó khăn, trong đó Donetsk chỉ là một trong những phép thử khắc nghiệt nhất.

Hùng Anh (CTV)