Đầu tư phát triển sản xuất ở các làng nghề

Việc áp dụng máy móc và khoa học kỹ thuật đã từng bước được khẳng định vai trò và sự hữu hiệu trong sự phát triển của các làng nghề. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc lạm dụng máy móc sẽ làm mất đi vai trò của người nghệ nhân, người thợ thủ công và giảm giá trị của sản phẩm truyền thống...

Làng nghề đúc đồng Trà Đông, xã Thiệu Trung (Thiệu Hóa) áp dụng tiến bộ khoa học – kỹ thuật để đa dạng hóa mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Tỉnh ta có 155 làng nghề, nghề truyền thống trong lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp. Đáng nói, nhiều làng nghề có lịch sử lâu đời như dệt chiếu ở Nga Sơn, làm bánh gai ở Tứ Trụ (Thọ Xuân), sản xuất nước mắm truyền thống Ba Làng (Tĩnh Gia), dệt nhiễu Hồng Đô (Thiệu Hóa), chè lam Phủ Quảng (Vĩnh Lộc), dệt thổ cẩm Cẩm Lương (Cẩm Thủy), mây tre đan Hoằng Thịnh (Hoằng Hóa)... Trải qua thăng trầm của lịch sử những “bí quyết” để tạo nên sản phẩm truyền thống chất lượng, có giá trị đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Song, do nhu cầu phát triển của thị trường đòi hỏi các làng nghề phải đẩy mạnh việc áp dụng máy móc vào sản xuất để đa dạng hóa mẫu mã, tăng năng suất, chất lượng và giảm giá thành sản phẩm... Tùy đặc thù riêng mà từng làng nghề áp dụng công nghệ sản xuất truyền thống hay hiện đại nhưng nhìn chung vẫn là một phần máy móc và một phần thủ công.

Làng nghề đúc đồng Trà Đông, xã Thiệu Trung (Thiệu Hóa) đã khẳng định được vị trí, thương hiệu trên thị trường bởi những sản phẩm tinh xảo, mẫu mã đa dạng, có giá trị văn hóa, lịch sử. Những nghệ nhân trong làng nghề, cho biết: Có một thời làng nghề đúc đồng Trà Đông sa sút vì không thể cạnh tranh nổi với cơ chế thị trường và nhiều sản phẩm công nghiệp cùng loại. Nhưng nhờ sự tâm huyết, sáng tạo và không ngừng đổi mới kỹ thuật mà làng nghề dần lấy lại vị thế trên thị trường. Trước đây, để sản xuất ra một sản phẩm cần 2 đến 3 lao động trải qua 3 đến 5 ngày với nhiều công đoạn khác nhau. Nhưng khi áp dụng kỹ thuật, máy móc vào sản xuất, thời gian hoàn thiện sản phẩm được rút ngắn, mẫu mã được cải thiện rõ rệt. Đến làng nghề đúc đồng Trà Đông bây giờ có thể chiêm ngưỡng rất nhiều sản phẩm mỹ nghệ từ đồng được chế tạo tinh xảo và đẹp mắt được thị trường ưa chuộng, như lọ hoa, tranh, đỉnh đồng, tượng đồng, câu đối... Nghệ nhân Lê Văn Bảy, người đã gắn bó hơn nửa cuộc đời với nghề đúc đồng, cho biết: Trước đây, ai cũng nghĩ nghề đúc đồng phải làm thủ công hoàn toàn. Nhưng hiện nay, hầu hết các cơ sở sản xuất trong làng nghề đã áp dụng công nghệ, kỹ thuật mới vào sản xuất. Ví dụ, ở công đoạn làm nguội, trước đây cần 12 - 16 giờ để sản phẩm thô nguội mới có thể mang đi chạm khắc thì nhờ sử dụng quạt gió làm nguội chỉ mất 3-4 giờ, hoặc ở khâu chạm khắc trên sản phẩm, thay vì chạm bằng tay, các cơ sở đã sử dụng công nghệ điêu khắc để tạo hình họa tiết, áp dụng hiệu quả ở những sản phẩm có khổ lớn, tiết kiệm đến 35% chi phí sản xuất. Hiện, những công đoạn tốn khá nhiều thời gian, như: Mài dũa, đánh bóng đều đã áp dụng máy móc. Chất lượng sản phẩm cũng ổn định hơn với tỷ lệ 95 đến 97% sản phẩm đạt loại 1. Các hộ sản xuất có thể đáp ứng những đơn hàng lớn với yêu cầu chất lượng khắt khe hơn. Không những vậy, cũng nhờ đổi mới công nghệ nấu đồng, trang trí sản phẩm, các hộ sản xuất đồ đồng đã tiết kiệm được khoảng 70% năng lượng và giảm hơn 80% khí các-bon thải ra môi trường.

Khảo sát tại nhiều làng nghề thủ công truyền thống của tỉnh, nhận thấy rằng hầu hết các hộ sản xuất, cơ sở kinh doanh đã ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Nhất là những nghề đòi hỏi nhiều công lao động, sự tỉ mỉ và an toàn lao động, như: Chạm khắc đá mỹ nghệ, nghề rèn, nghề mộc... Việc áp dụng máy móc vào sản xuất tại các làng nghề chính là bước đi đúng đắn, được các hộ sản xuất lựa chọn. Đơn cử như, nghề chế tác đá mỹ nghệ làng Mai, xã Vĩnh Minh (Vĩnh Lộc) 70% các công đoạn sản xuất được áp dụng máy móc, nhờ đó chi phí sản xuất giảm, hiệu quả kinh tế tăng từ 2 đến 2,5 lần so với sản xuất thủ công.

Việc áp dụng máy móc và khoa học kỹ thuật đã từng bước được khẳng định vai trò và sự hữu hiệu trong sự phát triển của các làng nghề. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc lạm dụng máy móc sẽ làm mất đi vai trò của người nghệ nhân, người thợ thủ công và giảm giá trị của sản phẩm truyền thống. Ông Lê Văn Bảy, nghệ nhân làng nghề đúc đồng Trà Đông, khẳng định: Việc áp dụng máy móc và khoa học kỹ thuật chính là một trợ lực giúp làng nghề đứng vững trong nền kinh tế thị trường, tạo ra động lực kép cho sự phát triển. Đồng thời vừa nâng cao hiệu quả kinh tế vừa đòi hỏi các nghệ nhân, thợ thủ công không ngừng học hỏi những tiến bộ của khoa học – kỹ thuật để áp dụng vào sản xuất.

Thực tế sản xuất tại các làng nghề cho thấy hiệu quả kinh tế của việc ứng dụng máy móc vào sản xuất cao hơn sản xuất thông thường từ 2 lần trở lên, giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Song chi phí đầu tư lại là bài toán khiến nhiều hộ sản xuất lo ngại, nhất là những cơ sở nhỏ lẻ. Đại diện lãnh đạo Phòng Quản lý công nghiệp, nông thôn, Sở Công Thương, cho biết: Để các làng nghề có thể ứng dụng khoa học kỹ thuật hiệu quả, chính quyền địa phương và các cơ quan, đơn vị liên quan cần có chính sách ưu đãi trong vay vốn, tiếp cận công nghệ cho các hộ sản xuất làng nghề; trở thành trung gian, cầu nối trong việc đặt hàng, chuyển giao những ứng dụng công nghệ tiên tiến vào sản xuất. Ðồng thời, thường xuyên tổ chức các lớp đào tạo nâng cao trình độ sử dụng và quản lý công nghệ cho người lao động ở các làng nghề; tăng cường tuyên truyền, khuyến khích các hộ sản xuất đầu tư đổi mới công nghệ, tiếp cận thị trường, tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm.