Hồi sinh trò chơi dân gian trong cuộc sống hiện đại

Trên mảnh đất xứ Thanh, nhiều trò chơi dân gian đến nay vẫn được duy trì trong đời sống hằng ngày của người dân và trong các lễ hội truyền thống. Những trò chơi như kéo co, nấu cơm thi, đánh mảng, ném còn, đánh đu... không chỉ mang đến niềm vui cho người chơi, mà còn gắn kết cộng đồng và lan tỏa những giá trị văn hóa tinh thần đặc trưng của từng vùng miền trong đời sống ngày càng hiện đại.

Thi nấu cơm bằng nồi đất trong Lễ hội đền thờ Lê Văn Hưu tại xã Thiệu Trung.

Đến xã Thiệu Trung vào dịp Lễ hội đền thờ Lê Văn Hưu (22 - 24/3 âm lịch), hẳn mỗi người đều cảm nhận được không khí tưng bừng của lễ hội bởi sự đa dạng hoạt động văn hóa - văn nghệ, thi đấu thể thao và trò chơi, trò diễn dân gian truyền thống. Lễ hội là dịp để tưởng nhớ, tri ân công lao to lớn của nhà sử học Lê Văn Hưu - người viết bộ quốc sử đầu tiên của nước ta, cũng là dịp để Nhân dân và du khách hòa vào không gian văn hóa đặc sắc, nơi trò chơi dân gian được giữ gìn và phát huy qua bao thế hệ. Trong đó, trò kéo co và thi nấu cơm nồi đất là hai hoạt động đặc biệt, luôn thu hút sự tham gia sôi nổi của các đội thi đến từ các thôn trong xã.

Trò kéo co trong phần hội không đơn thuần là một màn thi thể lực mà theo chị Trần Thị Hiên, công chức Phòng Văn hóa - Xã hội xã Thiệu Trung, trò chơi này mang ý nghĩa thúc đẩy rèn luyện sức khỏe, xây dựng tinh thần đồng đội, đoàn kết trong cộng đồng nên thu hút rất đông người dân tham gia cổ vũ. “Chúng tôi tổ chức kéo co nam - nữ riêng, mỗi đội lựa chọn ra những thành viên khỏe mạnh để tham gia thi đấu. Mỗi lần kéo, tất cả mọi người như tạm gác lại hết bộn bề cuộc sống, hò reo cổ vũ. Với thể thức đơn giản, không tốn kèm, trò chơi là sợi dây gắn kết trong cộng đồng, từ đó tăng cường sự đoàn kết trong Nhân dân, cùng nhau chung tay xây dựng quê hương giàu đẹp, văn minh” - chị Hiên chia sẻ.

Trong khi đó, thi nấu cơm lại là phần thi thể hiện sự khéo léo, cẩn trọng và kinh nghiệm của người dân. Mỗi đội thi gồm 3 người, vừa phải đốt lửa bằng củi khô, vừa di chuyển và nấu cơm bằng nồi đất truyền thống, trong thời gian 20 phút. Từ việc vo gạo, nhóm bếp đến cách giữ lửa sao cho đều tay, tất cả đều thể hiện sự tinh tế của người dân vùng nông thôn xứ Thanh. Phần chấm điểm cho từng đội không chỉ căn cứ vào cơm chín đều, thơm ngon mà còn ở hình thức trình bày. Phần thi này luôn mang đến sự hồi hộp, hứng thú cho các đội chơi và cả người cổ vũ. Qua các trò chơi dân gian tại Lễ hội đền thờ Lê Văn Hưu phần nào cho thấy sự hồi sinh của những kỹ năng truyền thống tưởng chừng đã bị mai một trong đời sống xã hội ngày càng hiện đại.

Cùng với các xã vùng đồng bằng, tại các địa phương vùng miền núi phía Tây của tỉnh như: Thường Xuân, Xuân Du, Nam Xuân, Quan Sơn, Linh Sơn, Ngọc Lặc, Thạch Lập... trò chơi dân gian là một phần không thể thiếu trong dịp tết và các lễ hội truyền thống hằng năm. Trong đó, trò ném còn, đánh đu và đánh mảng là những hoạt động tiêu biểu, mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc Thái, Mường.

Tại xã Thường Xuân, trò ném còn thường diễn ra ở bãi đất rộng hoặc trên sân lễ hội, nơi dựng sẵn một cây còn cao khoảng 8m, phía trên buộc một vòng tròn có đường kính khoảng 50cm. Người chơi thường là nam, nữ thanh niên thay phiên nhau ném quả còn (được may bằng vải, có thêu hoa văn, nhồi lúa hoặc cát) xuyên qua vòng tròn. Trò chơi thể hiện ước vọng về mùa màng bội thu, sinh sôi nảy nở, trai gái đủ đôi... đồng thời là cách để thanh niên giao lưu, kết bạn. Anh Vi Văn Hiếu, người dân bản Mạ cho biết: “Giờ đây có nhiều loại hình giải trí mới, nhưng trò ném còn vẫn là một phần không thể thiếu trong các lễ hội của đồng bào Thái ở bản Mạ. Chúng tôi cảm thấy rất vui khi trò chơi không chỉ thu hút người dân địa phương, mà còn có sự tham gia của đông đảo du khách thập phương khi đến đây vào dịp lễ hội”.

Đối với đồng bào Mường ở các xã: Xuân Du, Thạch Quảng, Thành Vinh, Cẩm Tú... trò đánh mảng được rất nhiều người yêu thích. Đây là trò chơi dân gian thường diễn ra vào dịp tết, lễ hội hoặc thời gian rảnh rỗi. Sở dĩ trò chơi có tên “đánh mảng” là bởi từ xa xưa, bà con dân tộc Mường dùng quả mảng để chơi. Quả mảng có hình tròn dẹt, nhẵn hai mặt, màu nâu, độ nặng vừa phải. Cây mảng mọc tự nhiên trên rừng, vào độ mùa thu, khi những quả mảng đã già, bà con thường hái lượm về phơi khô, để dành và dùng vào dịp lễ hội, ngày tết, ngày vui của làng, bản. Đánh mảng tùy vào từng nơi mà cách chơi cũng có nhiều bước khác nhau, trong đó thường có các bước cơ bản như: Ném, bắn trên, bắn dưới, bắn ngồi, chạy bàn, đá kẹp... Đối với đồng bào dân tộc Mường, đây vừa là trò chơi, vừa là môn thể thao đặc sắc, đòi hỏi sự khéo léo, nhanh nhẹn.

Cho đến nay, nhiều trò chơi dân gian vẫn được cộng đồng yêu thích, gìn giữ, song việc duy trì ở một số địa phương cũng gặp không ít trở ngại. Trong đó, không gian tổ chức bị thu hẹp do quy hoạch đô thị hoặc thay đổi lối sống, đội ngũ truyền dạy mỏng, kinh phí tổ chức các hoạt động còn hạn chế... là những yếu tố khiến nhiều trò chơi chỉ xuất hiện một cách cầm chừng, thay vì trở thành sinh hoạt văn hóa thường xuyên. Ở một số xã, phường khu vực đô thị của tỉnh, trò chơi dân gian dần vắng bóng, lớp trẻ chủ yếu tham gia vào các trò chơi giải trí hiện đại.

Dù vậy, câu chuyện tại xã Thiệu Trung hay một số địa phương vùng miền núi phía Tây của tỉnh cho thấy, chỉ cần cộng đồng còn mong muốn giữ lại những giá trị văn hóa truyền thống, còn người tâm huyết, thì trò chơi dân gian vẫn còn “đất sống” và sức sống riêng. Và, hồi sinh trò chơi dân gian từ lễ hội chính là một trong những giải pháp thiết thực để chắp nối sợi dây văn hóa giữa các thế hệ, đồng thời tạo nên không gian văn hóa cộng đồng phong phú và giàu bản sắc.

Bài và ảnh: Hoài Anh