Giữ “lửa" nghề truyền thống của cha ông

Lưu giữ, phát triển nghề truyền thống không chỉ cách để phát huy giá trị, tạo việc làm, thu nhập ổn định cho nhiều lao động địa phương mà còn là trách nhiệm, niềm tự hào của những thế hệ kế cận để nối nghiệp cha ông, giữ gìn bản sắc quê hương.

Nghệ nhân Nguyễn Bá Quý kiểm tra sản phẩm tại gian hàng trưng bày ở xã Thiệu Trung.

Ở làng Trà Đông, xã Thiệu Trung, nghề đúc đồng truyền thống là di sản văn hóa quý báu mà người xưa để lại cho vùng đất này. Trải qua thăng trầm của thời gian, người dân nơi đây vẫn giữ được tinh hoa của nghề mà ít nơi nào sánh được. Từ già đến trẻ từng ngày, từng giờ cần mẫn, bằng bàn tay tài hoa của mình làm ra những sản phẩm giá trị. Năm 2018, nghề đúc đồng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Cái nghề “cha truyền con nối” này thật đúng với gia đình nghệ nhân Nguyễn Bá Quý (sinh năm 1987). Cha anh - Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Bá Châu (sinh năm 1962) là người đầu tiên trong cả nước đã đúc thành công trống đồng bằng phương pháp thủ công truyền thống đã từng thất truyền hàng thế kỷ. Ông còn là người đã xác lập thành công 5 kỷ lục Guinness Việt Nam về đúc đồng truyền thống.

Với nghệ nhân Nguyễn Bá Quý, sinh ra trong “cái nôi” của làng nghề, tuổi thơ lớn lên bên ánh lửa hồng rực của những lò đúc đồng, được cha dìu dắt, dạy dỗ về nghề, từ cách nhào đất, lên khuôn, phân biệt nguyên liệu, nấu đồng cho đến cách chạm khắc từng nét hoa văn... Tất cả đã bồi đắp, nuôi dưỡng trong anh niềm đam mê với nghề truyền thống từ tấm bé. Rồi những năm tháng ở tuổi mười tám, đôi mươi cùng cha rong ruổi từ Bắc vào Nam học hỏi kinh nghiệm, sáng tạo sản phẩm đã giúp anh hiểu hơn về giá trị văn hóa của các hiện vật đồ đồng, khát vọng sáng tạo và tình yêu với nghề.

Anh Quý chia sẻ: “Cha tôi là thợ đúc đồng nên từ khi tôi còn nhỏ ông thường dạy tôi rằng, nghề này rất quý bởi từ than, củi, rơm, rạ, đồ phế liệu, đồng nát qua bàn tay cần cù, tâm huyết và sáng tạo của người lao động lại có thể trở thành những sản phẩm giá trị. Muốn có sản phẩm thành công phải trải qua một quy trình kỹ thuật phức tạp và điều quan trọng là nghệ nhân phải biết cách “thổi hồn” vào từng sản phẩm truyền thống. Có như vậy, sản phẩm làm ra sẽ có hoa văn sắc nét, tinh xảo và chứa đựng những giá trị riêng có của mỗi làng nghề. Có lẽ vì sự hứng thú với nghề, yêu làng nghề nơi mình sinh ra đã giúp tôi tiếp tục kế thừa, học hỏi, nghiên cứu tạo ra những sản phẩm chất lượng”.

Từ sự chỉ bảo, dẫn dắt của người cha nhiều kinh nghiệm cùng tinh thần dám nghĩ, dám làm của tuổi trẻ, anh Nguyễn Bá Quý luôn nỗ lực học hỏi và không ngừng sáng tạo để tạo nên nhiều sản phẩm tinh xảo. Trong đó phải kể đến bộ trống đồng Ngọc Lũ phiên bản lớn. Với sản phẩm này, năm 2018 nghệ nhân Nguyễn Bá Quý được Trung ương Hội Kỷ lục gia Việt Nam - Tổ chức Kỷ lục Việt Nam trao Bằng xác lập kỷ lục “Người thực hiện phiên bản trống đồng Ngọc Lũ bằng phương pháp thủ công truyền thống lớn nhất Việt Nam”. Ngoài ra, anh cùng cha mình đã lập kỷ lục đúc 1.000 pho tượng Mẹ Âu Cơ làm quà tặng tại Hội nghị cấp cao APEC năm 2017. Năm 2021, sản phẩm trống đồng Quý Châu đã được xếp hạng sản phẩm OCOP 4 sao.

Với những dấu ấn cá nhân, 30 tuổi, anh Nguyễn Bá Quý đã được Ban Chấp hành Trung ương Hiệp hội Làng nghề Việt Nam trao tặng danh hiệu nghệ nhân làng nghề. Tháng 5/2025, ở tuổi 38 anh vinh dự là 1 trong 46 nghệ nhân trong cả nước được phong tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú. Tháng 6/2025, anh cũng là một trong số những nghệ nhân tiêu biểu trong cả nước được tham gia buổi gặp mặt với Chủ tịch nước Lương Cường tại Phủ Chủ tịch nhân dịp kỷ niệm 20 năm Ngày thành lập Hiệp hội Làng nghề Việt Nam.

Với người nghệ nhân trẻ tuổi này, làng nghề và nghề truyền thống không chỉ là nơi lưu giữ nét văn hóa, nơi sản xuất những sản phẩm thủ công mỹ nghệ thể hiện sự sáng tạo, khéo léo của người nghệ nhân, mà ở đó còn là nơi giải quyết việc làm cho nhiều lao động, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Để phát triển sản xuất, gia đình anh đã thành lập Công ty TNHH đúc đồng truyền thống Đông Sơn Chè Đông, trong đó anh giữ vai trò phó giám đốc. Niềm vui của người nghệ nhân trẻ đã góp phần tạo ra một môi trường làm việc thân thiện cho những người thợ lành nghề cùng nhau học hỏi, sáng tạo và làm ra nhiều sản phẩm giá trị cho làng nghề truyền thống để ngày càng nhiều người biết đến sản phẩm đúc đồng truyền thống của làng nghề Trà Đông.

Ở làng nghề mộc Đạt Tài, xã Hoằng Hóa, nối nghiệp cha ông để lưu giữ và phát triển nghề truyền thống cũng là cách để “giữ lửa” làng nghề. Tại cơ sở sản xuất đồ gỗ Lâm Hằng, “ông chủ trẻ” thuộc thế hệ 9X Nguyễn Văn Lâm sinh ra ở làng Đạt Tài, từng đi xa học hành, làm ăn, song khi đã “thành gia lập thất”, anh lại trở về làng để kế nghiệp cha, cùng gia đình phát triển cơ sở sản xuất đồ gỗ truyền thống.

“Nghề mộc Đạt Tài đã có tiếng từ cách đây khoảng 500 năm, trải qua thời gian người làng Đạt Tài vẫn gắn bó với nghề. Tôi may mắn khi được kế nghiệp nghề truyền thống của gia đình. Cha tôi đã có gần 50 năm kinh nghiệm gắn bó với nghề, đến thế hệ chúng tôi, việc trân trọng và giữ nghề, làm “mới” nghề, phát triển nghề phù hợp với xu hướng, thị hiếu của thị trường không chỉ là để phát triển kinh tế gia đình mà còn là trách nhiệm, nghĩa vụ để lưu giữ những nét đẹp văn hóa mà cha ông để lại”.

Hiện tại, cơ sở sản xuất đồ gỗ Lâm Hằng đang tạo việc làm cho 6 - 7 lao động thường xuyên và hơn 10 lao động thời vụ. Để ứng dụng công nghệ vào sản xuất, gia đình anh đã đầu tư hàng trăm triệu đồng mua máy móc hỗ trợ, giảm tải khối lượng công việc của người thợ mộc, tiết kiệm thời gian và cho ra nhiều mẫu mã sản phẩm đa dạng, giá thành cạnh tranh hơn.

Những người như anh Nguyễn Bá Quý hay Nguyễn Văn Lâm và rất nhiều những người trẻ khác đang nối nghiệp cha ông, tiếp tục làm tốt vai trò là người kế nghiệp, giữ “lửa nghề” truyền thống cho hôm nay và mai sau.

Bài và ảnh: Việt Hương