Bảo tồn và phát triển cây dược liệu

Trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 10 doanh nghiệp đầu tư, liên kết sản xuất dược liệu với người dân, như: Công ty TNHH Thương mại, du lịch Út Phương liên kết trồng cây cà gai leo, sachi, nghệ tại huyện Triệu Sơn; Công ty TNHH Tuệ Linh liên kết trồng cây giảo cổ lam tại huyện Đông Sơn...

Diện tích trồng nghệ vàng dược liệu tại xã Đồng Lương (Lang Chánh) liên kết với Công ty CP Nghệ Việt. Ảnh: lê hòa

Theo số liệu thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, toàn tỉnh có gần 1.000 loài cây dược liệu, như: ba kích, đinh lăng, củ mài, hòe, hương nhu trắng, quế, hy thiêm, nghệ vàng, cà gai leo, hà thủ ô, sa nhân, giảo cổ lam, ích mẫu, mã tiền, bạc hà... Trong đó, có khoảng 20 loài dược liệu quý và chủ yếu tập trung tại các huyện miền núi. Hiện, nhiều địa phương, đơn vị trên địa bàn tỉnh đã triển khai các dự án, giải pháp để bảo tồn, phát triển bền vững các loài cây dược liệu, từng bước hình thành vùng nguyên liệu phục vụ chế biến, xuất khẩu.

Với 94.550 ha dược liệu dưới tán rừng, hầu hết những loại dược liệu quý đều tập trung tại những khu bảo tồn (KBT) thiên nhiên. Do đó, tỉnh ta đã chú trọng bảo tồn các nguồn gien dược liệu quý thông qua các dự án được triển khai tại các KBT thiên nhiên. Trong đó, KBT thiên nhiên Pù Luông (Bá Thước) đã triển khai một số dự án, đề tài khoa học, như: Đề tài “Nghiên cứu, bảo tồn và phát triển loài cây thuốc quý hiếm bảy lá một hoa”; Dự án khoa học “Ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật xây dựng mô hình trồng, chế biến và tiêu thụ các loài dược liệu giảo cổ lam, hà thủ ô đỏ, đẳng sâm Việt Nam tại hai huyện Bá Thước và Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa (2016-2020)”; KBT thiên nhiên Pù Hu (Mường Lát) đã và đang triển khai Dự án khoa học “Điều tra, bảo tồn và phát triển hai loài cây ba kích và sa nhân tím tại KBT thiên nhiên Pù Hu”. KBT thiên nhiên Xuân Liên (Thường Xuân) đã xây dựng thành công Dự án “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật xây dựng mô hình nhân giống, trồng, chế biến và tiêu thụ sản phẩm cây quế ngọc theo chuỗi giá trị tại huyện Thường Xuân”; mô hình “Trồng cây chè vằng” thuộc chương trình hỗ trợ phát triển mô hình du lịch cộng đồng vùng đệm KBT...

Trên thực tế, việc bảo tồn và phát triển dược liệu dưới tán rừng đang được thực hiện gắn với chương trình phát triển lâm nghiệp bền vững, giai đoạn 2016-2020 theo Quyết định số 886/QĐ-TTg ngày 16-6-2017 của Thủ tướng Chính phủ; chính sách bảo vệ và phát triển rừng gắn với chính sách giảm nghèo nhanh, bền vững hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số, giai đoạn 2015-2020 theo Nghị định số 75/2015/NĐ-CP ngày 9-9-2015 của Chính phủ và lồng ghép các hạng mục hỗ trợ khuyến khích phát triển sản xuất thuộc các chương trình tái cơ cấu nông nghiệp, chương trình xây dựng nông thôn mới... được tỉnh Thanh Hóa triển khai, thực hiện. Tuy nhiên, hiện nay việc phát triển cây dược liệu vẫn ở quy mô nhỏ lẻ, chưa tập trung, chưa có cơ sở hoặc nhà máy chế biến, chiết xuất dược liệu bảo đảm các tiêu chuẩn sản xuất, xuất khẩu... Trước thực trạng trên, tỉnh ta đã đề ra giải pháp tổng thể về đất đai, cơ chế, chính sách, giống, vốn, nguồn lực, khoa học - công nghệ, thị trường...; khuyến khích thành lập một số hội ngành nghề khai thác, trồng, sơ chế, chế biến, bảo quản, chiết xuất dược liệu. Đồng thời, thu hút doanh nghiệp đầu tư, liên kết sản xuất cây dược liệu theo hướng bền vững, giá trị kinh tế cao.

Trên cơ sở nghiên cứu khoa học thực địa, huyện Quan Sơn đã quy hoạch vùng trồng cây dược liệu tập trung có chất lượng cao tại Vũng Cộp, thuộc bản Chanh, xã Sơn Thủy, với quy mô 250 ha. Sau hơn 2 năm xây dựng, người dân xã Sơn Thủy đã phát triển được hàng trăm ha cây dược liệu. Hàng năm, cung cấp khoảng 160 tấn quả sa nhân, 60 tấn mã tiền, 75 tấn hà thủ ô tươi, 60 tấn thổ phục linh... tạo nguồn dược liệu tươi có chất lượng cao cho các doanh nghiệp chế biến. Một số loại dược liệu mang lại giá trị kinh tế cao, như: mã tiền, hà thủ ô đạt 400 triệu đồng/ha; thổ phục linh đạt 200 triệu đồng/ha... Để khai thác tiềm năng, lợi thế và xây dựng thị trường tiêu thụ ổn định cho các hộ trồng dược liệu, UBND huyện Quan Sơn đã mời Doanh nghiệp tư nhân sản xuất thuốc y học cổ truyền Bà Giằng Thanh Hóa đầu tư, chuyển giao công nghệ trồng, sơ chế và bao tiêu sản phẩm dược liệu cho người dân.

Là một trong những doanh nghiệp sản xuất, chế biến dược liệu của tỉnh, từ năm 2018, Công ty TNHH Hoàng Thảo Mộc (TP Thanh Hóa) đã liên kết với một số hộ dân trên địa bàn 2 huyện Thạch Thành, Cẩm Thủy trồng hơn 40 ha cà gai leo. Đồng thời, công ty ký kết hợp đồng với các hộ dân chuyển giao kỹ thuật trồng và chăm sóc dược liệu bằng phương pháp hữu cơ nhằm tạo ra nguyên liệu sạch phục vụ chế biến. Theo đó, năm 2019, Công ty TNHH Hoàng Thảo Mộc đã đầu tư dây chuyền chế biến các sản phẩm như trà hoàng thảo mộc, trà gai leo, trà dây thìa canh, trà rau má, trà gừng, trà dây... Trong đó, sản phẩm trà hoàng thảo mộc của công ty đã được công nhận đạt chuẩn sản phẩm OCOP tỉnh Thanh Hóa năm 2020 và đang phân phối tại 90 siêu thị lớn ở các tỉnh, thành phố trong cả nước, với sản lượng thành phẩm bình quân từ 80 - 100 tấn/năm. Hiện, Công ty TNHH Hoàng Thảo Mộc đang xây dựng lộ trình xuất khẩu sản phẩm sang một số thị trường tiềm năng.

Trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 10 doanh nghiệp đầu tư, liên kết sản xuất dược liệu với người dân, như: Công ty TNHH Thương mại, du lịch Út Phương liên kết trồng cây cà gai leo, sachi, nghệ tại huyện Triệu Sơn; Công ty TNHH Tuệ Linh liên kết trồng cây giảo cổ lam tại huyện Đông Sơn; Công ty CP Dược phẩm Đỗ Phát liên kết trồng cà gai leo, đinh lăng tại thị xã Nghi Sơn; Công ty CP Nghệ Việt liên kết trồng nghệ tại huyện Thạch Thành; Công ty CP Triệu Sơn (Triso Group) liên kết trồng cây sâm Báo tại huyện Vĩnh Lộc; Công ty Trí Việt đầu tư mở rộng diện tích trồng cây sâm Bố Chính trên địa bàn huyện Như Xuân... Ngoài ra, còn hàng chục doanh nghiệp thu mua dược liệu của người dân trên địa bàn tỉnh thông qua hệ thống thương lái.

Đại diện lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, bên cạnh việc bảo tồn những nguồn gen quý hiếm, cần duy trì, thực hiện những chính sách phát triển cây dược liệu phù hợp. Trong đó, cần tăng cường mối liên kết bốn nhà (Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông); lấy doanh nghiệp chế biến làm nòng cốt, hướng dẫn các nông hộ, HTX sản xuất dược liệu hàng hóa; xây dựng một số mô hình nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụ trong từng vùng sản xuất dược liệu theo hướng tập trung, sản lượng, chất lượng cao. Chú trọng tập trung những loại dược liệu có giá trị kinh tế, thị trường tiêu thụ ổn định và có thể chủ động được nguồn giống...

Bài và ảnh: Lê Hòa