Những đặc sản trên đất “Hai Vua”

Vùng đất Thọ Xuân, Thanh Hóa vốn là nơi sinh ra hai vị anh hùng dân tộc: Hoàng đế Lê Đại Hành đánh thắng quân xâm lược Tống vào cuối thế kỷ 10 và Hoàng đế Lê Thái tổ đánh thắng quân Minh vào đầu thế kỷ 15. Không chỉ vang danh là đất quý hương của hai đời vua, Thọ Xuân còn nổi tiếng với nhiều đặc sản ẩm thực.

Người dân làng Mía, xã Thọ Diên, huyện Thọ Xuân thực hiện các công đoạn sản xuất bánh gai.

Nằm bên dòng sông Chu, Thọ Xuân nổi tiếng với nhiều đặc sản: bánh gai Tứ Trụ, bánh lá răng bừa, nem nướng, bưởi Luận Văn... Chúng tôi về xã Xuân Lập, nơi có đặc sản tiến vua bánh lá răng bừa. Chị Đỗ Thị Khương, thôn Trung Lập, xã Xuân Lập, cho biết: Bánh lá răng bừa gắn với thứ nông cụ quen thuộc của người nông dân. Bánh có nguồn gốc từ làng Trung Lập (xã Xuân Lập, Thọ Xuân), liên quan đến nghi lễ “cày tịch điền” xưa kia. Thuở ấy, dẹp xong giặc Tống, đất nước thái bình, cứ vào dịp đầu xuân năm mới, Vua Lê Đại Hành lại đích thân xuống đồng cày ruộng để mở đầu cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, động viên Nhân dân tích cực lao động sản xuất. Để tỏ lòng biết ơn vua, người dân nơi đây đã dành những hạt gạo ngon nhất để làm nên một loại bánh với hương vị riêng dâng lên vua. Lệ ấy được giữ cho mãi về sau, trong các lễ giỗ vua hàng năm, Nhân dân Xuân Lập đều làm bánh ngon dâng cúng.

Ở Xuân Lập nhà nào cũng biết làm bánh lá răng bừa. Người dân Xuân Lập không dùng lá dong gói bánh như một số vùng khác mà dùng lá chuối hột để gói. Lá chuối được hơ qua lửa trở nên dẻo dai hơn, mỗi mảnh lá được xé rộng bằng bàn tay, gói vừa một chiếc bánh. Khi bánh được luộc chín, hương vị của lá chuối cũng làm cho bánh trở nên thơm ngon hơn.

Chia tay vùng tả ngạn sông Chu, chúng tôi sang vùng hữu ngạn sông Chu của huyện Thọ Xuân, nơi có đặc sản bánh gai tiến vua nổi tiếng của người dân Thọ Xuân. Theo người dân xã Thọ Diên, cho biết: Từ lâu bánh gai Tứ Trụ (Thọ Xuân) đã nổi tiếng là món quà quê dân dã. Vị ngọt thơm trong chiếc bánh đã để lại ấn tượng sâu sắc cho thực khách dù chỉ một lần được thưởng thức. Ở xã Thọ Diên nghề làm bánh gai khởi phát từ thời Hậu Lê, thế kỷ thứ 15, những người dân làng Mía vẫn giữ gìn và phát triển nghề ngày một hưng thịnh hơn. Để làm chiếc bánh nhỏ nhắn này, phải trải qua nhiều công đoạn. Từ khâu chọn nguyên liệu đến khi bánh hình thành rất phức tạp, tất cả đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mẩn và cả những kỹ năng của người làm. Lớp vỏ bánh được làm từ bột gạo nếp, bột lá gai và mật mía. Gạo nếp ngâm từ 2 đến 3 tiếng sau đó được xay mịn. Lá gai, nguyên liệu làm hương vị đặc trưng cho mỗi chiếc bánh, sau khi được chọn kỹ, luộc chín, rửa sạch, ép khô nghiền thành bột rồi mới đem trộn đều với gạo nếp và mật mía tạo nên hỗn hợp bột màu đen sánh nhuyễn. Nhân bánh là thành phần không thể thiếu quyết định đến sự thơm ngon của bánh. Nhân bánh được làm từ các nguyên liệu chính như: đường, đậu xanh, dừa nạo và một ít dầu chuối. Màu vàng tươi mới của đậu xanh giã mịn cùng màu trắng của những sợi dừa nạo, hương thơm phảng phất tinh dầu chuối giúp cho mỗi chiếc bánh càng trở nên hấp dẫn. Vỏ bánh đen bóng sau khi bọc đều bên ngoài nhân sẽ được rắc lên một lớp vừng trắng để tăng thêm độ bùi béo, vẻ bắt mắt và làm cho chiếc bánh dễ bóc hơn. Sự hòa quyện từ vị dẻo mềm của gạo nếp, vị bùi thơm của nhân đậu xanh trộn lẫn những sợi dừa tươi, sự ngọt ngào đặc trưng của mật mía... bánh gai Tứ Trụ đích thực là một món ngon, dễ “nghiện”. Để mỗi chiếc bánh gai đạt chất lượng, nguyên liệu chính là bột và nhân bánh thôi chưa đủ mà chính nguyên liệu lá chuối cũng rất quan trong việc quyết định đến hương vị của sản phẩm. Lá chuối dùng làm bánh gai phải là lá chuối khô già tự nhiên trên cây chứ không phải lá chuối tươi được đem đi phơi nắng như nhiều người lầm tưởng. Loại lá khô nắng tự nhiên sẽ giúp cho lá có độ dai và mang đến mùi thơm đặc trưng cho bánh.

Ngoài bánh răng bừa, bánh gai, khi nhắc đến đặc sản vùng đất “Hai vua” không thể không kể tới món nem nướng nơi đây. Đây là loại nem đã được lên men chua, khá gần gũi với món nem chua nổi tiếng Thanh Hóa. Nem nướng cũng được làm từ các nguyên liệu chính như thịt nạc, bì lợn, gia vị, tỏi, ớt, thính, lá đinh lăng như nem chua. Một điểm khác biệt khá rõ là thịt lợn khi làm nem nướng không xay nhuyễn như nem chua mà được thái thành những lát mỏng, nem chua sau khi chín có thể ăn ngay, còn nem nướng thì cần trải qua công đoạn nướng nữa mới hoàn thành.

Nem sau khi nướng có mùi của lá chuối, lá đinh lăng quyện mùi bì lợn và tiêu thơm lừng. Khi ăn, nem nướng có vị béo và bùi của thịt, vị ngọt và giòn của bì lợn, vị thơm nồng của tỏi ớt. Một chiếc nem nướng chua nhẹ, nóng hổi, cay nồng của tỏi ớt là những trải nghiệm hấp dẫn khó quên khi thưởng thức món ăn này.

Theo anh Đỗ Văn Vinh ở khu 1, thị trấn Thọ Xuân, cho biết: nem nướng ngon nhất là vùi trong than củi hồng rực. Khi bóc ra, nem nghi ngút tỏa mùi thơm của lá chuối, lá đinh lăng quyện mùi thịt nạc, tiêu sọ thơm lừng.

Về Thọ Xuân, nơi có dòng sông Chu xanh mát chảy qua, không chỉ là vùng “địa linh” sinh ra những bậc nhân kiệt lưu tiếng thơm muôn đời, mà còn là nơi kết tinh những giá trị quý báu của nền văn minh lúa nước. Những ẩm thực độc đáo này tuy chỉ làm từ những nguyên liệu dân dã như gạo nếp, gạo tẻ, thịt lợn, mật mía, đậu xanh, lá cây..., hình thức giản dị, mộc mạc, nhưng đã có lịch sử từ hàng trăm, ngàn năm trước. Những món ăn cha ông ta đã sáng tạo ra từ xa xưa vẫn tồn tại trong đời sống của người dân từ đời này sang đời khác, trở thành một nét văn hóa đặc trưng của xứ Thanh. Những người dân của vùng đất sinh vua này, dù đi xa nơi đâu cũng không thể nào quên được hương đất, tình người thấm đượm trong những món quà quê!

Bài và ảnh: Minh Hiếu