Nét độc đáo trên chiếc khăn piêu của người Thái

Với đồng bào Thái, chiếc khăn piêu không chỉ là vật dụng thường ngày, mà còn là biểu tượng của tình yêu, sự khéo léo và bản sắc văn hóa. Qua từng đường kim, mũi chỉ, chiếc khăn piêu như chứa đựng cả tâm tình của đồng bào Thái xứ Thanh.

Tổ hợp tác dệt thổ cẩm bản Bèn, thôn Liên Sơn, xã Xuân Chinh.

Người Thái thường sinh sống ở những vùng núi cao, khí hậu khắc nghiệt. Mỗi khi lên nương làm rẫy hay xuống suối bắt cá, người Thái đã nghĩ ra cách quấn vải quanh đầu để che sương chắn gió trong tiết trời lạnh giá... Theo thời gian, với sự sáng tạo của người phụ nữ, chiếc khăn quấn đầu được thêu dệt cầu kỳ hơn tạo nên nét đặc trưng riêng. Bởi thế, chiếc khăn không chỉ có chức năng bảo vệ sức khỏe, mà còn là một bộ phận của phục trang làm đẹp cho những người phụ nữ Thái. Do đó, chị em thường tự mình dệt, thêu những chiếc khăn theo ý muốn với hoa văn rực rỡ và gọi đó là khăn piêu.

Tùy từng vùng, từng địa phương mà khăn piêu có những sắc thái riêng. Ở tuổi gần 60, bà Cầm Thị Ngọc ở thôn Liên Sơn, xã Xuân Chinh vẫn miệt mài bên khung cửi - người bạn gắn bó với bà hơn 40 năm qua. Đôi bàn tay đã chai sạn nhưng từng nhịp đưa thoi, từng sắc chỉ, hoa văn như hòa vào hơi thở của núi rừng để làm nên những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu, chứa đựng tâm hồn và bản sắc văn hóa của cộng đồng người Thái ở xã Xuân Chinh. Hiện nay, bà cùng hơn 30 chị em trong thôn tham gia tổ hợp tác dệt thổ cẩm bản Bèn. Trong căn nhà sàn, tiếng lạch cạch vang đều từ những khung dệt xếp san sát nhau, người xe sợi, người nhuộm chỉ, người dệt hoa văn, tất cả tạo nên một quy trình nhịp nhàng, gắn bó.

Bà Ngọc vừa tỉ mỉ đưa thoi, vừa chia sẻ: “Trong đời sống người Thái, khăn piêu có ý nghĩa vô cùng đặc biệt. Chiếc khăn không chỉ là vật trang sức làm đẹp cho phụ nữ, mà còn là biểu tượng của tình yêu. Trước kia, mỗi cô gái khi đến tuổi trưởng thành đều tự tay thêu một chiếc khăn piêu để tặng cho người mình thương. Chiếc khăn piêu từ đó trở thành tín vật thể hiện tình yêu đôi lứa".

Đồng bào dân tộc Thái ở xã Xuân Chinh thường có câu: “Gái biết dệt vải, trai biết đan chài” để nói về chuẩn mực của những người trong độ tuổi trưởng thành. Trong cuộc sống hằng ngày, từ khi là những cô bé 8 - 9 tuổi đã được các bà, các mẹ dạy cho cách xe sợi, nhuộm vải, thêu dệt nên những tấm thổ cẩm đẹp. Đây cũng là một trong những tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá sự khéo léo, chăm chỉ của người con gái Thái. Do vậy, khăn piêu là một sản phẩm in đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Vì mang giá trị thẩm mỹ nên khăn piêu là phụ kiện không thể thiếu của các cô gái Thái khi đi chơi, dự lễ hội, tham gia múa xòe, nhảy sạp... Cùng với váy, áo cóm, thắt lưng, khăn piêu góp phần tạo nên nét đẹp, sắc thái riêng trong trang phục truyền thống của dân tộc Thái ở xứ Thanh.

Chị Vi Thị Luyến, Tổ trưởng tổ hợp tác dệt thổ cẩm bản Bèn, thôn Liên Sơn, cho biết: "Phụ nữ Thái sử dụng khăn piêu hàng ngày. Lúc nông nhàn, chị em phụ nữ trong thôn lại cần mẫn thêu nên những chiếc khăn piêu nhiều màu sắc, hoa văn mang đặc trưng văn hóa dân tộc Thái. Để giữ nghề truyền thống, phụ nữ chúng tôi tham gia vào các câu lạc bộ, tổ hợp tác để bảo tồn văn hóa dân tộc Thái".

Chiếc khăn piêu của phụ nữ Thái ở Thanh Hóa thường có độ dài bằng sải tay của người trưởng thành, hoa văn trang trí cũng có màu sắc trầm hơn so với khăn piêu của người Thái khu vực Tây Bắc. Những hoa văn thường được thêu theo mô típ hình vuông hoặc chữ nhật và nằm ở hai đầu khăn. Những sắc màu tạo nên hoa văn độc đáo trên chiếc khăn piêu được kết hợp với nhau một cách khéo léo. Trong đó có màu xanh của núi rừng, màu vàng của nương lúa chín, màu đỏ, trắng của hoa cỏ... Mỗi nét hoa văn trên chiếc khăn chứa đựng tâm tình của người phụ nữ Thái, bày tỏ tình yêu của họ với thiên nhiên, bản làng. Bởi vậy, tùy từng hoàn cảnh, họ có thể vận những chiếc khăn piêu với màu sắc, hoa văn khác nhau. Có khi vận những chiếc khăn mang màu sắc rực rỡ, nhưng cũng có lúc chiếc khăn mang màu trầm như ẩn trong đó nỗi buồn, sự vất vả, cực nhọc. Mọi sự vui, buồn, sướng, khổ dường như đều thể hiện rất rõ trên từng đường thêu của mỗi chiếc khăn piêu.

Ngày nay, trong đời sống hiện đại, chiếc khăn piêu không còn chỉ gói gọn trong không gian bản làng, mà đã trở thành sản phẩm văn hóa độc đáo, xuất hiện trong các chương trình lễ hội, trình diễn văn nghệ, thậm chí được nhiều du khách lựa chọn làm quà lưu niệm. Câu chuyện về chiếc khăn piêu như một dòng chảy văn hóa không ngừng, tô điểm cho người phụ nữ vẻ đẹp vừa rạng ngời, vừa nền nã, sang quý. Bởi vậy, phụ nữ Thái luôn trân trọng, gìn giữ chiếc khăn piêu và truyền dạy cho con cháu.

Bài và ảnh: Hà Hồng