Sức hút từ những ngôi nhà cổ

Khác xa với vẻ sầm uất, nhộn nhịp của phố thị, bước chân vào làng cổ Đông Sơn (phường Hàm Rồng) du khách sẽ được đắm mình trong không gian bình yên, thơ mộng, với những con ngõ nhỏ mộc mạc, giản dị được lát gạch chỉ đỏ và được bao bọc bởi những bức tường đá rêu phong, cổ kính. Ở đây còn lưu giữ được những ngôi nhà cổ có niên đại hàng trăm năm tuổi, cùng hệ thống di tích lịch sử - văn hóa hết sức đặc sắc như: Đền Đức Thánh Cả, phủ Mẫu, miếu Nhị, văn bia “Tượng Sơn bi ký”...

Ngôi nhà của ông Lương Trọng Duệ - điểm đến tham quan hấp dẫn khách du lịch.

Ông Nguyễn Văn Nhàn, trưởng làng cổ Đông Sơn, cho biết: "Làng cổ Đông Sơn là một trong những ngôi làng có lịch sử lâu đời. Trải qua thăng trầm lịch sử đến nay ngôi làng này vẫn giữ được nét đặc trưng của làng quê truyền thống Bắc bộ xưa, với kiến trúc “cây đa, giếng nước, mái đình". Nét độc đáo ở đây còn là những con ngõ được đặt tên là Nhân, Nghĩa, Trí, Dũng mang ý nghĩa tượng trưng cho sự đoàn kết, gắn bó suốt bao thế hệ của người dân trong làng".

Ngoài ra, ở đây còn gìn giữ được một số ngôi nhà cổ hết sức độc đáo, mà bất cứ du khách nào đến đây cũng đều muốn vào tham quan, khám phá. Trong đó, nổi bật nhất là ngôi nhà cổ 5 gian của ông Lương Trọng Duệ, ở ngõ Trí đã được công nhận là di tích văn hóa cấp tỉnh. Với tuổi đời hơn 200 năm, trải qua bao biến thiên của lịch sử, với nhiều lần trùng tu, tôn tạo, đến nay ngôi nhà vẫn giữ được nguyên vẹn vẻ đẹp cổ kính, tinh tế. Dưới mái nhà này, nhiều thế hệ gia đình ông Duệ đã cùng sinh sống, gìn giữ truyền thống văn hóa, lịch sử cho mảnh đất này.

Sau khi ông Duệ mất, ngôi nhà cổ được giao cho ông Lương Thế Tập, thế hệ sau trông coi. Dẫn chúng tôi đi tham quan và giới thiệu từng chi tiết của ngôi nhà, ông Tập cho biết: "Ngôi nhà cổ này vốn được ông cụ tổ họ Lương xây dựng từ thời nhà Nguyễn. Đến năm 1985, bố tôi là ông Lương Trọng Duệ mất, ngôi nhà được giao lại cho tôi quản lý, trông coi và thờ cúng". Từ khi xây dựng đến nay, ngôi nhà đã trải qua 3 lần tôn tạo bao gồm mái, thân, nền trong đó chủ yếu là phần gỗ bị mối mọt (trong các năm 1926, 2003 và lần gần đây nhất là năm 2013 tôn tạo khuôn viên phối cảnh sân vườn quanh khu nhà). Nhưng về cơ bản ngôi nhà còn giữ được kiến trúc truyền thống tương đối nguyên vẹn, với đầy đủ các hạng mục kiến trúc, cảnh quan như cổng, tường, vườn cảnh, sân gạch, nghinh phong, nhà cổ 5 gian và các gian liền kề trưng bày các đồ đồng, đá, gốm, sứ, dụng cụ lao động sản xuất.

“Không chỉ ngôi nhà cổ của gia đình tôi, mà những ngôi nhà cổ ở làng cổ Đông Sơn đều được ví như một “bảo tàng thu nhỏ”, tượng trưng cho phong tục, tập quán, tín ngưỡng, kiến trúc... của người dân nơi đây. Nhà cổ cũng chính là không gian văn hóa, nơi hưởng thụ và sản sinh văn hóa vốn được gìn giữ và trao truyền từ thế hệ trước đến thế hệ sau dưới những nếp nhà. Chính vì vậy, dù thời gian có trôi qua, đời sống có nhiều đổi thay, nhưng gia đình tôi vẫn sẽ giữ lại vẹn nguyên ngôi nhà cổ này”, ông Tập chia sẻ.

Được xây dựng cách đây cả trăm năm, cho đến nay, những ngôi nhà cổ ở làng cổ Đông Sơn đã trở thành một nét văn hóa độc đáo, là điểm đến tham quan, hấp dẫn khách du lịch. Ngôi nhà cổ của gia đình bà Lê Thị Túc, ở ngõ Trí cũng vậy, từ xưa đến nay luôn là điểm đến thu hút du khách. Bà Túc nhớ lại: “Ngôi nhà này đã che chở cho nhiều thế hệ trong gia đình tôi. Không gian bên trong ngôi nhà chia thành các gian với chức năng thờ cúng, nghỉ ngơi và tiếp khách. Qua thời gian sử dụng, ngôi nhà đã có một số hạng mục xuống cấp, gia đình đã tu bổ, sửa chữa nhưng vẫn đảm bảo nguyên trạng kiến trúc truyền thống. Suốt bao năm qua, tôi luôn xem ngôi nhà là một báu vật mà cha ông để lại và không chỉ mang ý nghĩa là mái ấm chở che cho các thế hệ trong gia đình khôn lớn, trưởng thành, mà còn là nơi để giáo dục các con cháu hiểu được nét đẹp văn hóa của ông cha”.

Những ngôi nhà cổ ở làng cổ Đông Sơn không chỉ đơn thuần là nơi ở, nơi sinh hoạt của mỗi gia đình mà chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc và là niềm tự hào của mỗi người dân địa phương. Bởi vậy, dù trải qua thời gian với bao thăng trầm lịch sử, những ngôi nhà cổ vẫn được các thế hệ gìn giữ cẩn trọng từ những nét chạm khắc, đến những viên ngói đã ngả màu thời gian. Cũng nhờ những ngôi nhà cổ đã góp phần quan trọng trong việc thu hút du khách về tham quan, trải nghiệm ở làng cổ Đông Sơn.

Thời gian qua, phường Hàm Rồng đã tích cực thực hiện nhiều giải pháp nhằm bảo tồn những ngôi nhà cổ ở làng cổ Đông Sơn. Đồng thời, thường xuyên tổ chức các lễ hội truyền thống như Lễ hội Đền thờ Đức Thánh Cả Lê Uy - Đức Thánh lưỡng Trần Khát Chân; tổ chức chương trình “Tết xưa làng cổ”, với nhiều hoạt động đặc sắc tái hiện phiên chợ tết xưa của người Việt truyền thống, trưng bày các đặc sản địa phương như bánh cuốn, gạo quê, các loại rau sạch do người dân tự trồng... và tổ chức những trò chơi, trò diễn dân gian hấp dẫn mang đậm không khí tết cổ truyền như hát “Ca trù”, trò chơi “Chọi gà”. Ngoài ra, du khách còn được tham quan các điểm di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn phường Hàm Rồng. Qua đó, không chỉ phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, mà còn quảng bá, giới thiệu các giá trị lịch sử, văn hóa, du lịch của địa phương tới du khách.

Bài và ảnh: Nguyễn Đạt