Khi tài sản trí tuệ trở thành đòn bẩy phát triển nông sản

Trong xu thế hội nhập, tài sản trí tuệ (TSTT) không chỉ là công cụ pháp lý để bảo vệ sản phẩm mà còn là “chìa khóa” nâng cao giá trị, mở rộng thị trường cho nông sản địa phương. Ở Thanh Hóa, việc xác lập quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) cho đặc sản bản địa đã mang đến bước chuyển mạnh mẽ, nhiều sản phẩm truyền thống đã trở thành thương hiệu được tin dùng trên cả nước.

Mắm tép Hà Yên đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể từ năm 2016.

Trải qua bao thăng trầm, mắm tép Hà Yên, thôn Đình Trung (xã Hoạt Giang) vẫn được gìn giữ như một niềm tự hào của người dân địa phương. Theo lời các cụ cao niên, sở dĩ món ăn này được mệnh danh là “mắm tép tiến vua” vì từ xa xưa, mỗi độ tết đến, người dân nơi đây thường chọn những vò mắm ngon nhất để cung tiến triều đình. Điểm đặc biệt tạo nên hương vị khác biệt chính là loại tép riu thân nhỏ, xanh trong, chỉ xuất hiện trên dòng sông Hoạt đoạn chảy qua làng Đình Trung. Nhờ vậy, mắm tép nơi đây có màu đỏ sẫm, vị mặn mòi, thơm nồng, để lâu càng đầm càng ngon.

Không chỉ là món ăn dân dã trong bữa cơm gia đình, mắm tép Hà Yên đã trở thành sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Từ năm 2016, sản phẩm của làng Đình Trung được Cục SHTT cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể. Năm 2018, xã thành lập tổ hợp tác sản xuất, kinh doanh mắm tép do phụ nữ làm chủ và được tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vốn vay, bao bì, nhãn mác. Nhờ vậy, mắm tép Hà Yên không chỉ giữ vững danh tiếng mà còn ngày càng khẳng định vị thế, trở thành đặc sản nức tiếng của xứ Thanh.

Tháng 11/2020, Cục SHTT đã cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00090 cho sản phẩm vịt Cổ Lũng, huyện Bá Thước (cũ). Đây là giống vịt bản địa nổi tiếng với thịt thơm ngon, săn chắc, ít mỡ, được nuôi ở các xã Ban Công, Thành Lâm, Thành Sơn, Lũng Niêm và Lũng Cao (cũ). Nhằm bảo tồn và phát triển giống vịt quý này, UBND huyện Bá Thước (cũ) đã triển khai dự án “Ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ phục hồi và phát triển giống vịt Cổ Lũng chất lượng tốt”. Dự án đã thành công với mô hình chăn nuôi an toàn sinh học, từ vịt sinh sản đến vịt thương phẩm, kết hợp ấp nở trứng quy mô lớn. Không chỉ gìn giữ nguồn gen quý, vịt Cổ Lũng nay đã trở thành sản phẩm hàng hóa, mở ra hướng đi mới cho nông dân vùng cao trong phát triển kinh tế và giảm nghèo bền vững.

Trong khi đó, ở vùng chè Bình Sơn (xã Thọ Bình), sản phẩm trà xanh túi lọc và trà cà gai leo túi lọc của HTX dịch vụ nông lâm nghiệp Bình Sơn đã tạo dấu ấn khi được cấp văn bằng bảo hộ thương hiệu. Mỗi năm, hơn 250ha chè cho thu hoạch, đem lại sản lượng khoảng 45 tấn chè khô, lợi nhuận bình quân hơn 100 triệu đồng/ha. Sự công nhận về nhãn hiệu giúp HTX mở rộng thị trường, sản phẩm có mặt trong nhiều hội chợ, siêu thị, đồng thời góp phần xây dựng thương hiệu OCOP 4 sao. Người nông dân Thọ Bình nay không chỉ bán chè tươi mà còn thu lợi từ các sản phẩm chế biến sâu, giá trị gia tăng cao hơn nhiều so với trước.

Từ năm 2024 đến nay, Sở Khoa học và Công nghệ đã tham gia trên 200 lượt góp ý, thẩm định công nghệ cho các dự án đầu tư, đồng thời hướng dẫn hơn 100 tổ chức, cá nhân về quyền SHTT. Chủ tịch UBND tỉnh cũng đã công nhận 45 sáng kiến, đề tài nghiên cứu khoa học có ảnh hưởng cấp tỉnh. Đặc biệt, Thanh Hóa hiện có 5 sản phẩm được chứng nhận chỉ dẫn địa lý gắn với địa danh địa phương (bao gồm: mắm tôm Hậu Lộc, cói Nga Sơn, bưởi Luận Văn, quế ngọc Thường Xuân và vịt Cổ Lũng Bá Thước) và hơn 20 sản phẩm khác cũng được bảo hộ dưới dạng nhãn hiệu tập thể hoặc nhãn hiệu chứng nhận như: nước mắm Do Xuyên - Ba Làng, chè lam Phủ Quảng, mắm tép Hà Yên, tương làng Ái, rượu Quảng Xá, bánh gai Tứ Trụ, nón lá Trường Giang, kẹo nhãn Lang Chánh, mực khô và nước mắm Sầm Sơn, cam Xuân Thành, bánh lá răng bừa Xuân Lập... Ngoài ra, hơn 200 sản phẩm của doanh nghiệp chế biến nông, lâm, thủy sản trên địa bàn cũng đã được đăng ký nhãn hiệu.

Điều đáng chú ý là, sau khi được cấp văn bằng bảo hộ, nhiều sản phẩm đã nhanh chóng khẳng định được giá trị trên thị trường, tạo được chỗ đứng trong lòng người tiêu dùng. Không chỉ dừng ở việc giữ gìn danh tiếng truyền thống, một số sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý hoặc nhãn hiệu tập thể còn vươn tới tiêu chuẩn chất lượng quốc tế, mở cánh cửa xuất khẩu sang những thị trường khó tính. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy việc bảo hộ quyền SHTT đã thực sự trở thành bệ phóng giúp nông sản xứ Thanh nâng cao năng lực cạnh tranh, từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản Việt Nam và thế giới.

Có thể nói, công tác quản lý và triển khai chương trình hỗ trợ phát triển TSTT những năm qua đã được thực hiện bài bản, từ việc hướng dẫn kỹ thuật, đôn đốc các đơn vị chủ trì, đến rà soát, lập danh sách chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu để bàn giao cho chính quyền địa phương 2 cấp. Đây là nền tảng quan trọng để Thanh Hóa tiếp tục xây dựng Chương trình hỗ trợ phát triển TSTT giai đoạn 2026-2030, với mục tiêu mở rộng phạm vi bảo hộ, tăng số lượng sản phẩm, đồng thời đẩy mạnh khai thác, thương mại hóa và quảng bá sâu rộng hơn.

Thực tiễn đã cho thấy, bảo hộ và phát triển TSTT không chỉ nâng tầm giá trị nông sản Thanh Hóa mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững. Thời gian tới, tỉnh cần tiếp tục đồng hành cùng nông dân, HTX và doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng, thúc đẩy chế biến sâu, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc và mở rộng thị trường. Khi giá trị truyền thống được gắn kết hài hòa với yêu cầu sản xuất hiện đại, nông sản xứ Thanh sẽ có nền tảng vững chắc để khẳng định vị thế.

Bài và ảnh: Trần Hằng