Hội nghị thượng đỉnh NATO 2025: Tăng chi tiêu, giảm kỳ vọng, củng cố răn đe

Từ ngày 24-25/6, hội nghị thượng đỉnh thường niên của Liên minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) được tổ chức tại The Hague với lịch trình được rút gọn, theo một số nguồn tin là theo đề nghị từ phía Tổng thống Mỹ.

Theo truyền thông phương Tây, chương trình hội nghị không bao gồm cuộc họp của Hội đồng NATO-Ukraine, và lần đầu tiên vấn đề tư cách thành viên tiềm năng của Kiev không được đưa vào thảo luận.

Diễn biến này phản ánh xu hướng thay đổi ưu tiên chiến lược của Mỹ: sự quan tâm đối với xung đột tại Ukraine đang có dấu hiệu suy giảm, trong khi Washington ngày càng tập trung hơn vào các vấn đề ở Trung Đông và công tác chuẩn bị cho khả năng cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc.

Khác với các hội nghị thượng đỉnh NATO trước đây vốn thường đi kèm với những tuyên bố mạnh mẽ và các sáng kiến quy mô lớn, hội nghị tại The Hague được truyền thông phương Tây mô tả là có tham vọng giới hạn. Điều này không chỉ thể hiện qua việc giảm số lượng phiên họp chính thức, mà còn được phản ánh trong bản thông cáo chung rút gọn được công bố sau hội nghị. Một số quan chức châu Âu cũng thừa nhận điều này trong các cuộc trao đổi không chính thức.

Như thường lệ, các chủ đề trọng tâm của chương trình nghị sự xoay quanh vấn đề “răn đe và phòng thủ” - khái niệm đã trở thành trung tâm trong định hướng chiến lược của NATO từ năm 2022. Việc tiếp tục hỗ trợ Ukraine cũng được nêu ra, song các nhà lãnh đạo châu Âu được cho là tiếp cận chủ đề này một cách thận trọng, nhằm tránh tạo ra sự đối đầu công khai với Tổng thống Donald Trump.

Theo số liệu từ truyền thông phương Tây, kể từ khi xung đột bùng phát, các nước NATO đã cung cấp khoảng 99% tổng viện trợ quân sự mà Ukraine nhận được; tuy nhiên, trong bối cảnh Mỹ ngày càng thể hiện thái độ dè dặt, các đồng minh châu Âu đang phải đối mặt với bài toán tái phân bổ gánh nặng tài chính và quân sự. Điều đáng lo ngại là nguồn tài trợ hiện tại từ Quốc hội Mỹ dành cho Ukraine dự kiến sẽ hết hạn vào cuối mùa hè này.

Mặc dù châu Âu vẫn nhấn mạnh tầm quan trọng của sự đoàn kết xuyên Đại Tây Dương trong vấn đề Ukraine, song Tổng thống Trump, vốn hoài nghi các thể chế quốc tế, lại ưu tiên đẩy mạnh yêu cầu các đồng minh NATO tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP. Đây là một lập trường mà ông đã nhất quán theo đuổi kể từ nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên, và tiếp tục duy trì trong nhiệm kỳ thứ hai này.

Một số quốc gia thành viên NATO đã chủ động tăng chi tiêu quốc phòng lên gần ngưỡng 5% GDP, điển hình là Ba Lan (4,12%), Estonia (3,43%) và Latvia (3,15%). Tuy nhiên, vẫn tồn tại sự chênh lệch đáng kể giữa các nước thành viên: nhiều quốc gia chưa đạt được mức chi tiêu tối thiểu 2% GDP, vốn được đặt ra từ hội nghị thượng đỉnh NATO tại Wales năm 2014. Trong nhóm này có Tây Ban Nha (1,28%), Luxembourg (1,29%), Slovenia (1,29%), Bỉ (1,3%), Canada (1,37%), Ý (1,49%), Bồ Đào Nha (1,55%) và Croatia (1,81%).

Tuy vậy, dường như đã không xuất hiện sự phản kháng công khai đối với yêu cầu tăng chi tiêu quốc phòng từ phía Mỹ. Giới phân tích cho rằng, hội nghị tại The Hague hướng tới một giải pháp thỏa hiệp do Tổng thư ký NATO Mark Rutte đề xuất, nhằm xoa dịu căng thẳng với Washington.

Theo đề xuất này, các quốc gia thành viên có thể phân bổ 3,5% GDP cho chi tiêu quốc phòng trực tiếp và 1,5% cho các khoản đầu tư gián tiếp như cơ sở hạ tầng chiến lược và an ninh mạng. Một số quốc gia có thể được cho phép trì hoãn việc thực thi đầy đủ các cam kết này đến năm 2035, thay vì mốc ban đầu là năm 2030.

Tổng thư ký NATO Mark Rutte.

Về định hướng đầu tư quốc phòng cụ thể, trọng tâm của hội nghị đặt vào tăng cường năng lực phòng thủ tên lửa và phòng không ở châu Âu. Trước mối đe dọa ngày càng gia tăng từ máy bay không người lái và tên lửa hành trình tầm xa của Nga, NATO đang hướng đến việc bổ sung các hệ thống phòng không mặt đất, nhằm thu hẹp khoảng trống trong năng lực phòng thủ hiện nay.

Đồng thời, liên minh đặt mục tiêu tái trang bị hàng nghìn xe tăng và xe bọc thép, cùng với hàng triệu đơn vị đạn pháo, phần lớn trong số đó đã được viện trợ cho Ukraine trong những năm gần đây.

Bên cạnh đó, sẽ có những khoản đầu tư đáng kể vào lực lượng hải quân, không quân, máy bay không người lái và các hệ thống tên lửa tầm xa.

Một khía cạnh quan trọng khác của chiến lược quốc phòng NATO là tăng cường cơ sở hạ tầng sử dụng kép. Liên minh đang thúc đẩy việc điều chỉnh hệ thống giao thông dân sự, bao gồm cảng biển, sân bay, đường sắt, xa lộ và cầu, để đáp ứng linh hoạt yêu cầu vận chuyển quân sự trong tình huống khẩn cấp. Trong lĩnh vực này, NATO hợp tác chặt chẽ với EU nhằm mở rộng năng lực kỹ thuật và tính sẵn sàng chiến lược của mạng lưới cơ sở hạ tầng trọng yếu trên toàn khu vực.

Hội nghị thượng đỉnh NATO tại The Hague cũng phát đi một tín hiệu rõ ràng tới Moscow: Mặc dù tư cách thành viên tiềm năng của Ukraine tạm thời bị gác lại, một phần do bối cảnh chính trị tại Mỹ dưới ảnh hưởng của Tổng thống Trump, nhưng nhu cầu đối với dịch vụ và sản phẩm của các tập đoàn quốc phòng phương Tây, đặc biệt là từ Mỹ và châu Âu, sẽ tiếp tục gia tăng. Điều này đồng nghĩa với việc áp lực chiến lược đối với Nga sẽ không giảm bớt, mà có thể còn gia tăng về tính phức tạp và chiều sâu.

Theo chuyên gia Tigran Meloyan từ Trung tâm Nghiên cứu Địa Trung Hải thuộc Trường Kinh tế cao cấp (HSE), về dài hạn, Nga đang đối mặt với một hình thức đe dọa khác, mang tính cấu trúc, xuất phát từ xu thế tái vũ trang đang được thúc đẩy ở nhiều quốc gia châu Âu. Những nước từng có mức chi tiêu quốc phòng thấp đang điều chỉnh lại chiến lược an ninh, trong khi các quốc gia ở sườn phía Đông NATO đầu tư mạnh mẽ vào năng lực răn đe trực tiếp.

Cùng lúc đó, căng thẳng khu vực đang gia tăng đáng kể do hoạt động quân sự của NATO tại các khu vực nhạy cảm như Baltic và Bắc Cực. Tại đây, liên minh đã triển khai nhiều cuộc tập trận quy mô lớn, với các kịch bản mô phỏng chiến tranh ủy nhiệm chống lại Nga, một dấu hiệu cho thấy NATO không chỉ củng cố hiện diện mà còn chuẩn bị cho những tình huống xung đột tiềm tàng theo mô hình phi đối xứng hoặc hỗn hợp.

Hội nghị thượng đỉnh NATO tại The Hague có thể không gây tiếng vang chính trị lớn, nhưng lại là dấu hiệu rõ ràng của một quá trình điều chỉnh chiến lược dài hạn. Trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Trump có phần giảm nhiệt huyết trong hồ sơ Ukraine, liên minh đang tìm cách chuyển từ phản ứng ngắn hạn sang tái định hình cấu trúc phòng thủ của toàn khu vực châu Âu-Đại Tây Dương.

Sự tăng tốc trong chi tiêu quốc phòng, tái vũ trang ở Đông Âu, mở rộng cơ sở hạ tầng sử dụng kép và đẩy mạnh hiện diện quân sự ở các khu vực chiến lược như Baltic và Bắc Cực đều cho thấy NATO đang chuẩn bị cho một giai đoạn mới nhiều thách thức.

Với Nga, điều này không đồng nghĩa với một cuộc đối đầu tức thời, nhưng rõ ràng là một thông điệp chiến lược: Liên minh không lùi bước, mà đang thay đổi hình thức răn đe - bền bỉ hơn, sâu sắc hơn và khó đảo ngược hơn.

Hùng Anh (CTV)