Nét sắc ngọn bút

Dù có nhiều trang thiết bị chuyên dụng hiện đại để tác nghiệp nhưng nhắc đến những người làm báo, viết báo ta thường nói đến ngòi bút, công cụ viết báo, biểu tượng của nghề nghiệp. Với riêng tôi, tôi lại hay nghĩ đến hình ảnh “ngọn bút” với các nhà báo – một ngọn bút sáng ngời như cái tâm trong sáng có lẽ bắt đầu từ hai câu thơ của nhà thơ Sóng Hồng (Trường Chinh): “Lấy cán bút làm đòn xoay chế độ – Mỗi vần thơ bom đạn phá cường quyền”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc báo Nhân dân (ảnh tư liệu).

Nếu ngọn cây là nơi nhạy cảm của những tế bào diệp lục hút bao sương nắng, hứng chịu bao ngọn gió quyết liệt thì ngọn bút là nơi khám phá những hiện thực mới mẻ, phát hiện những vấn đề nhạy cảm nhất của đời sống hiện thực. Ngọn bút phải luôn đối diện với những thách thức áp lực của cuộc sống đời thường để đấu tranh với cái xấu, ca ngợi cái tốt, thể hiện bản lĩnh cá nhân. Cũng như ngọn cây, đó chính là nơi khát vọng vươn lên từ chùm rễ sâu bám chắc vào lòng đất mẹ, hút màu mỡ phù sa của niềm tin yêu cuộc sống, tin yêu con người.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà báo vĩ đại đã từng nêu trách nhiệm của các nhà báo bằng bốn chữ ngắn ngọn, súc tích mà hàm chứa nhiều ý nghĩa: “Phò chính, trừ tà”. Trong bức thư gửi trí thức Nam bộ trong đó có các nhà báo (25-5-1947), Bác viết: “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà mà anh em văn hóa, trí thức phải làm cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong công cuộc kháng chiến để giành lại quyền thống nhất và độc lập cho Tổ quốc”. “Phò chính” tức là bảo vệ chính nghĩa, nói lên sự thật đồng hành với lẽ phải; “Trừ tà” là lên án cái xấu chống lại sự phi nghĩa. “Tà” ấy có thể là “ngoại tà” nhưng cũng có thể là “nội tà” trong chính lương tâm nhà báo. Sau này, nhà báo Hữu Thọ bằng cuộc đời làm báo phong phú và tích lũy kinh nghiệm của mình đúc kết rất hay về hình ảnh người làm báo: “Mắt sáng - Lòng trong - Bút sắc” bởi cái chính là nét sắc của ngọn bút và để có nét sắc: sắc sảo, sắc bén thì cái tâm, cái tài, cái tầm của ngọn bút luôn phải được trau dồi rèn luyện và thử thách. Dân tộc Việt Nam rất coi trọng nghề giáo và nghề báo. Vì thế mà dân gian thường gọi: nhà giáo, nghề giáo và nhà báo, nghề báo. Tôi chợt nhớ hai câu thơ của cụ đồ Chiểu: “Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm - Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”. Con đường của nhà báo là hướng đạo, trang báo là con thuyền chở đạo. Tôi cứ hình dung tấm áo chuyên dụng của nhà báo có rất nhiều túi như một tấm thẻ “căn cước” của nhà báo giống tấm thẻ nhà báo chuyên dùng. Lại giống như chiếc phao cứu sinh không thể chìm trong cơn lũ của những cám dỗ đời thường; lại là chiếc áo giáp chống lại, ngăn cản lại “những viên đạn bọc đường” bắn thẳng.

Cách đây 97 năm, ngày 21-6-1925 tại Quảng Châu (Trung Quốc) lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập ra tờ báo “Thanh Niên” - cơ quan của tổ chức thanh niên cách mạng Việt Nam. Đây là tờ báo cách mạng đầu tiên do Bác Hồ sáng lập chỉ đạo và biên tập chính. Báo “Thanh Niên” giữ vai trò lịch sử đặc biệt quan trọng mở đầu cho việc tuyên truyền chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa cách mạng theo quan điểm Mác - Lê Nin viết bằng chữ quốc ngữ được phổ cập rộng rãi khắp cả nước cho người dân Việt; nhất là tầng lớp thanh niên, công nhân, nông dân... Dù 97 năm đã trôi qua nhưng sức sống trẻ trung, sức sáng tạo, bầu nhiệt huyết của đội ngũ những người làm báo bắt đầu từ “Ngọn lửa thanh niên” ấy, từ ngọn bút trào dâng sức sống ấy, từ trữ lượng tiềm tàng ấy vẫn luôn được phát huy ngời lên rạng tỏa đến ngày nay. Bác Hồ đã viết hàng ngàn bài báo ký hàng chục bút danh. Các vị lãnh tụ: Trần Phú, Hà Huy Tập, Nguyễn Văn Cừ, Phan Đăng Lưu... và sau này là các đồng chí Lê Duẩn, Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng... là những nhà báo giỏi, sắc sảo. Tờ báo “Thanh Niên” ra đời đã chuyển tải, tuyên truyền rộng rãi có sức thuyết phục lớn lao, truyền cảm hứng cách mạng lan tỏa tinh thần yêu nước, Chủ nghĩa Mác Lê-Nin đã đặt những viên gạch đầu tiên cho lý luận cách mạng áp dụng vào thực tiễn. Tôi lại nhớ đến một trong những tờ báo sớm nhất của báo chí cách mạng Việt Nam mang tên “Sự thật”. Vâng, niềm tin bắt đầu từ sự thật và chính sự thật là chất liệu cho các nhà báo. Một sự thật tươi ròng của đời sống thường nhật, của những số phận con người với những vấn đề mới mẻ đặt ra cấp thiết trong xã hội đã gợi mở, cuốn hút sự mê say đầy trách nhiệm và tâm huyết của những người làm báo...

Vào thăm Nhà bảo tàng Hội Nhà báo Việt Nam, tôi bồi hồi xúc động khi đến bên các di tích, bút tích mà các nhà báo để lại. Đó là những chiếc ba lô, tăng võng, bi đông nước in lỗ chỗ vết đạn. Đó là những trang bản thảo nhòe nét mực mà người viết dù đang lên cơn sốt rét rừng vẫn gắng viết lại những thông tin tư liệu mới nhất; có thể do mưa rừng, nước suối mà những dòng chữ không còn rõ nét. Có những cuốn phim tài liệu rất sống động, tiếp cận hiện thực chiến tranh khốc liệt bằng những cận cảnh rung động lòng người. Những người quay phim đã mãi mãi nằm lại chiến trường. Họ không có trong khuôn hình nhưng trong ánh mắt, nụ cười trẻ trung của các nhân vật, của những người lính trong chiến hào ngổn ngang khói bom, khói đạn lại có cả hình ảnh của họ. Những chiếc máy ảnh, máy quay phim cũ kỹ, những chiếc bút Trường Sơn đã khô dòng mực nhưng tôi vẫn như còn nghe được tiếng phim chạy xè xè của máy quay, nghe được tiếng “tách” khoảnh khắc lóe sáng của máy ảnh. Và dòng mực, dòng máu vẫn chảy đầy nhiệt huyết trong ruột bút kia, bởi những dòng mực đan xen nhòe mờ viết vội ấy trong những cuốn sổ tay ghi chép của nhà báo đã dựng dậy không khí, tinh thần và sự thật lịch sử của một thời và mãi mãi...

Tôi biết nhiều nhà báo ra Trường Sa mang theo những hạt giống rau để gieo mầm xanh trên đất đảo san hô nắng gió. Trong những lúc say sóng vật vã, thân tàu chao đảo thì một ngọn sóng bỗng bùng lên, dội lên cân bằng đối trọng lại như nhà thơ Nguyễn Việt Chiến đã viết: “Sóng lớp lớp đè lên thềm lục địa – Trong lòng người có ngọn sóng nào không”. Ngọn sóng yêu nước luôn thường trực trong mỗi người con đất Việt được nhân lên gấp bội trong lòng những người làm báo khi ra với đảo khơi. Ngọn sóng đó lại trào dâng lên ngọn bút để tạo cảm hứng khơi nguồn cho những bản tin, bút ký, thước phim nóng hổi chuyển tải về đất liền kịp thời qua những phương tiện máy móc hiện đại với công nghệ 4.0.

Từ năm xưa với cây bút đơn sơ, đến ngày nay với các trang thiết bị hiện đại thì các nhà báo vẫn có chung dòng máu đỏ với bầu nhiệt huyết lớn lao, với những tri thức từ giảng đường đại học đến thực tế. Từ “nhà báo chiến trường” năm xưa đến “nhà báo đời thường” đều hiện lên chân dung của nhà báo với đầy đủ bản lĩnh, trí tuệ, đạo đức. Và tấm thẻ nhà báo như một “hộ chiếu đỏ” bước đến sự thật trong niềm tin cậy, yêu thương và gửi gắm, sẻ chia của cộng đồng xã hội.

Nhớ lại những ngày khi cả đất nước và dân tộc đang chung tay, chung lòng chống đại dịch COVID-19, hình ảnh các nhà báo trong bộ đồ bảo hộ giữa cái nóng bức bối của ngày hè thiêu đốt đã dũng cảm tiếp cận trực tiếp với bệnh nhân trong các khu cách ly. Vắc-xin làm báo không chỉ đơn thuần là sự tác nghiệp mà còn chuyển tải cả tình yêu thương cộng đồng với trách nhiệm và tâm thế “Mắt sáng, lòng trong, bút sắc” đẩy lùi, ngăn chặn đại dịch COVID, đưa lại cuộc sống bình thường mới an toàn cho cộng đồng xã hội. Mũi tiêm vắc-xin đó cũng là nét sắc sáng ngời ngọn bút...

Tùy bút của Nguyễn Ngọc Phú