Cách mạng Tháng Tám trên quê hương Thanh Hóa

Những ngày này 76 năm về trước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Bác Hồ kính yêu, Nhân dân Thanh Hóa cùng cả nước bước vào những ngày cách mạng sục sôi, quyết chí, đồng lòng nhất tề đứng lên giành thắng lợi trong cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 lịch sử.

UBND cách mạng lâm thời do đồng chí Lê Tất Đắc làm Chủ tịch ra mắt tại thị xã Thanh Hóa ngày 23-8-1945. Ảnh: Tư Liệu

Những ngày đầu tháng 8-1945, không khí cách mạng ở Thanh Hóa diễn ra sôi nổi, báo hiệu sự bùng nổ của cơn bão táp cách mạng đang đến gần. Các cuộc đấu tranh với nhiều hình thức phong phú như mít tinh, tuần hành, biểu tình, tấn công vào các đồn bốt của địch ngày càng nhiều, địa bàn hoạt động rộng khắp trên toàn tỉnh.

Năm 1945, cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hóa nổ ra đầu tiên trên địa bàn huyện Hoằng Hóa. Ngày 24-7-1945, Tỉnh ủy Thanh Hóa đã chỉ đạo chi bộ Đảng và Ban cán sự Việt Minh huyện lãnh đạo quần chúng vùng dậy đấu tranh, bắt sống lính bảo an và Tri phủ Phạm Trọng Bào, chiếm phủ đường. Sau khi giành thắng lợi, Việt Minh huyện tổ chức mít tinh, tuyên bố xóa bỏ chính quyền địch, kêu gọi đồng bào tích cực ủng hộ và tham gia Việt Minh, bảo vệ thành quả cách mạng.

Chúng tôi đến gặp cụ Nguyễn Hữu Bùi ở thôn Hồng Nhuệ 1, xã Hoằng Thắng, huyện Hoằng Hóa, năm nay cụ đã hơn 90 tuổi nhưng mỗi khi có ai nhắc đến những ngày lịch sử hào hùng của đất nước, cụ Nguyễn Hữu Bùi như thấy mình trẻ lại, bao ký ức của 76 năm về trước hiện về như những thước phim quay chậm. Cụ Nguyễn Hữu Bùi tự hào kể: “Cách đây 76 năm, vào ngày 24-7, tại Cồn Ba Cây của xã, tôi cùng thanh niên trong xã và bà con Nhân dân nhất tề đứng lên mít tinh, biểu tình, giành chính quyền về tay Nhân dân. Những ngày tháng 7-1945, phong trào Việt Minh ở Hoằng Hóa phát triển mạnh mẽ ở khắp các vùng quê, xã Hoằng Thắng trở thành trung tâm phong trào cách mạng của huyện nhà. Cán bộ Việt Minh về nắm tình hình, vận động Nhân dân ủng hộ Việt Nam và bắt liên lạc với các cơ sở cách mạng để khi thời cơ đến thì nhất tề đứng lên giành chính quyền về tay Nhân dân. Sau cuộc mít tinh ở Cồn Ba Cây, không đầy một tuần, vào cuối tháng 7-1945 với lực lượng sẵn có và dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy, Chi bộ Đảng, quân và dân Hoằng Hóa tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi trên phạm vi toàn huyện. Đây là thắng lợi mở đầu cho các cao trào khởi nghĩa giành chính quyền và đưa phong trào cách mạng toàn tỉnh phát triển đến đỉnh cao, góp phần cùng cả nước làm nên thành công của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945”.

Đây là cuộc khởi nghĩa từng phần cấp huyện đầu tiên của tỉnh giành thắng lợi trọn vẹn, mở đầu cho các cao trào khởi nghĩa giành chính quyền trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hoằng Hóa đã cổ vũ, thúc đẩy mạnh mẽ cao trào chuẩn bị khởi nghĩa trong toàn tỉnh. Để kịp thời chỉ đạo phong trào cách mạng trong tỉnh, ngày 13-8-1945, Tỉnh ủy Thanh Hóa đã triệu tập hội nghị mở rộng tại nhà ông Tô Đình Bảng, làng Mao Xá (xã Thiệu Toán, huyện Thiệu Hóa). Ngày 15-8-1945, phát xít Nhật đầu hàng quân Đồng Minh vô điều kiện. Căn cứ vào tình hình thực tế tại Thanh Hóa, hội nghị nhận định tình thế cách mạng đã chín muồi và quyết định những chủ trương, biện pháp, xây dựng kế hoạch sẵn sàng phát động Nhân dân nổi dậy giành chính quyền.

Trong 2 ngày 17 và 18-8-1945, công tác chuẩn bị tổng khởi nghĩa được tiến hành khẩn trương ở khắp các địa phương. Chủ trương tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn tỉnh được phổ biến tới các huyện, thị xã. Đêm ngày 18, rạng sáng ngày 19-8-1945, lệnh khởi nghĩa của Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh được phát ra. Như được tiếp thêm sức mạnh, quần chúng cách mạng và tự vệ ở khắp các phủ, huyện trong tỉnh nhất tề vùng lên như vũ bão, lật đổ chính quyền thực dân, phát xít, giành độc lập.

Ngay trong đêm 18, rạng sáng ngày 19-8-1945, khắp các huyện đồng bằng miền xuôi Thanh Hóa, dưới sự lãnh đạo của ủy ban khởi nghĩa các huyện Thiệu Hóa, Yên Định, Vĩnh Lộc, Hà Trung, Nga Sơn, Hậu Lộc, Đông Sơn, Quảng Xương, Thọ Xuân... đồng loạt bao vây, đánh chiếm phủ đường, huyện đường, nhanh chóng giành chính quyền về tay cách mạng.

Theo lời chỉ dẫn của người dân, chúng tôi tìm đến nhà cụ Hoàng Đình Bách, là lão thành cách mạng ở xã Thiệu Minh, huyện Thiệu Hóa. Lớn lên với đồng bãi, đói no cùng hạt lúa, củ khoai và dành trọn niềm tin theo Đảng nên dẫu da đồi mồi, mái đầu tóc bạc lơ thơ, ở độ tuổi ngoài 90 tâm trí cụ Bách vẫn vẹn nguyên những ngày quê hương sục sôi đấu tranh cách mạng. Năm 17 tuổi, cụ đã được giác ngộ cách mạng, tham gia thanh niên cứu quốc. Cụ Bách kể lại: Tại huyện Thiệu Hóa, nhận được kế hoạch tổng khởi nghĩa của Ủy ban Khởi nghĩa Thiệu Hóa, các đồng chí đảng viên, cán bộ hội cứu quốc ở 3 làng đã vận động Nhân dân ủng hộ lương thực, thực phẩm. Hội phụ nữ cứu quốc chuẩn bị cơm nắm cho các chiến sĩ mang theo. Đội tự vệ chuẩn bị vũ khí, sẵn sàng chiến đấu. Không khí như ngày hội! Chiều tối ngày 18-8-1945, lực lượng tự vệ các làng với vũ khí sẵn sàng tập trung tại đình làng Ngô Xá Hạ. Sau đó tập kết về bãi đê làng Cựu Thôn để cùng với lực lượng tự vệ các làng của tổng Xuân Lai xuống thuyền về phủ Thiệu Hóa đánh chiếm trường tiểu học và phủ đường. Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt, quân địch điên cuồng chống cự buộc lực lượng cách mạng phải nổ súng tấn công. Đến sáng ngày 19-8, quân cách mạng đã làm chủ hoàn toàn phủ Thiệu Hóa, chính quyền cách mạng về tay Nhân dân Thiệu Hóa.

Tiếp theo thắng lợi tại huyện Thiệu Hóa, cũng trong ngày 19-8-1945, lực lượng khởi nghĩa đã giành được chính quyền ở các huyện: Thọ Xuân, Yên Định, Vĩnh Lộc, Quảng Xương, Hậu Lộc, Hà Trung, Thạch Thành, Nga Sơn, Đông Sơn. Ngày 20-8-1945, các huyện Tĩnh Gia, Cẩm Thủy cũng đã giành chính quyền về tay Nhân dân. Tại thị xã Thanh Hóa (nay là TP Thanh Hóa), trước khí thế cách mạng dâng cao khiến quân địch hoang mang cực độ. Từ sáng 18-8, chấp nhận tối hậu thư của ta, các đơn vị quân đội phát xít Nhật rút lui khỏi các vị trí chiếm đóng. Sáng 20-8, theo lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa thị xã, lực lượng tự vệ chiến đấu cùng sự hỗ trợ của đông đảo quần chúng Nhân dân tấn công vào các trại lính bảo an, tất cả sĩ quan và binh lính bảo an hạ vũ khí đầu hàng. Sau đó lực lượng tự vệ tiếp tục giải phóng lần lượt các vị trí quan trọng như: tòa sứ, dinh tỉnh trưởng. Đến chiều 20-8, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở thị xã Thanh Hóa giành thắng lợi.

Ngày 23-8-1945, từ căn cứ Thiệu Hóa, Ủy ban Cách mạng lâm thời tỉnh Thanh Hóa hàng ngũ chỉnh tề tiến về thị xã làm lễ mít tinh ra mắt đồng bào. Trong buổi lễ trọng thể đó, toàn thể Nhân dân đều hướng về chính quyền cách mạng - chính quyền dân chủ Nhân dân đầu tiên.

Cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Thanh Hóa đã thành công rực rỡ, đập tan ách cai trị của bè lũ thực dân, phong kiến trong gần một thế kỷ. Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc Thanh Hóa góp phần cùng cả nước viết nên một trong những trang sử vẻ vang, oanh liệt nhất của dân tộc Việt Nam, đưa đất nước ta bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hóa trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 giành thắng lợi thể hiện sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, trực tiếp là Đảng bộ tỉnh và tinh thần quật khởi mạnh mẽ, quả cảm, đoàn kết của Nhân dân. Đây cũng là sự tiếp nối vẻ vang truyền thống yêu nước, chống ngoại xâm kiên cường và bất khuất của đồng bào các dân tộc tỉnh Thanh Hóa.

76 năm qua, những bài học và ý nghĩa lịch sử của cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền năm 1945 đã được Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa vận dụng và phát triển, đạt được những thành tựu quan trọng trong sự nghiệp đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế, phấn đấu xây dựng Thanh Hóa trở thành tỉnh kiểu mẫu như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời.

Hoàng Lan