Thăm thẳm thôn Ruộng

May mắn là, chẳng riêng gì thôn Ruộng, sau thiệt hại nặng nề của thiên tai do ảnh hưởng của bão số 5, Chủ tịch UBND tỉnh đã công bố tình huống khẩn cấp thiên tai trên địa bàn xã Bát Mọt, tạo điều kiện thuận lợi tập trung nguồn lực đầu tư khắc phục hậu quả mưa bão. Và đến giờ, tỉnh đã phân bổ ngân sách khắc phục, sửa chữa một số công trình bị thiệt hại, hư hỏng, trong đó có đường giao thông vào thôn Ruộng. Nhưng thôn Ruộng vẫn còn lại đó, đằng đẵng nỗi lo sinh kế...

Đường vào thôn Ruộng, xã biên giới Bát Mọt nham nhở sau mưa bão.

Họ ở đó, đã hàng chục năm qua, gắn bó và gây dựng màu xanh cho triền đất biên cương này mỗi ngày thêm ấm no. Nhưng chưa khi nào dễ dàng, bao công sức, của cải người nối người, đời nối đời bỗng chốc tiêu tan chỉ sau một trận lũ. Từ nhà cửa, ao nuôi, đến cả ruộng đồng họ dày công khai khẩn, cấy hái...

Chớm đông, sương ken đặc vùng biên viễn. Hơn 2 tháng đã trôi đi, dấu tích từ cơn lũ lịch sử do ảnh hưởng của bão số 10 vẫn còn đó, nham nhở và tan hoang. Con đường bê tông dẫn từ trung tâm xã biên giới Bát Mọt về thôn Ruộng như một sợi dây rừng chòng chành vắt qua sườn đồi, chân suối là lối thông thương duy nhất của bà con với thế giới bên ngoài - giờ đứt quãng, vỡ vụn. Chỉ còn lại ít ỏi trong số hơn 4 cây số đường ấy còn nền móng. Phần nhiều đã đi theo dòng nước đỏ ngầu hung hãn.

Những chiếc máy xúc, máy ủi đã phải gầm gừ khẩn trương san gạt, đào đắp thành lối tạm cho con trẻ kịp ra lớp. Còn hàng hóa của bà con vẫn ở lại đó, phương tiện xe cơ giới chẳng thể vào ra.

Một góc thôn Ruộng, xã Bát Mọt.

Năm 2025, cả 3 đợt thiên tai đều đổ xuống thôn Ruộng. Đầu tiên là mưa lớn gây sạt lở nghiêm trọng sau cơn bão số 3, tiếp đến là ảnh hưởng của bão số 5 và nặng nhất là lũ quét sau ảnh hưởng của bão số 10. Bao nhiêu tài sản, vốn liếng, từ hạt lúa, rau màu ngoài đồng, đến gà vịt trong chuồng bị cuốn trôi. Thôn đặc biệt khó khăn, lũ về, khó lại chồng thêm khó.

Nhưng đây chưa phải là lần đầu tiên người dân ở thôn biên giới này phải hứng chịu tai ương khủng khiếp như thế. Từ khi khai hoang lập bản khoảng năm 50 của thế kỷ trước, họ liên miên chạy lũ trong túng thiếu khó khăn. Mới 8 năm trước, trận lũ lịch sử năm 2017 đã khiến thôn Ruộng như một dấu tích cô đơn trên bản đồ, bị chia cắt, cô lập gần cả tuần trời. Nhiều cán bộ, chiến sĩ bộ đội biên phòng tôi gặp năm ấy đã phải vất vả vác những bao gạo, thùng mì bì bõm, chật vật cả buổi theo sườn đồi trơn trượt vào thôn tiếp tế. Mà đến giờ, người thôn Ruộng vẫn kể cho nhau nghe cảm xúc về những cực nhọc, cơ hàn và tình người, tình quân dân cá nước.

Nhiều đoạn trên con đường giao thông từ trung tâm xã Bát Mọt vào thôn Ruộng bị hư hỏng nghiêm trọng do lũ.

Căn nhà của Bí thư chi bộ, trưởng thôn Ruộng Lương Văn Lá (SN 1990) ở ngay đầu núi, vừa hoàn tất việc tu sửa sau những xiêu vẹo vì mưa gào gió quất. Anh thở dài, nói: “Những gì bà con gây dựng được từ sau trận lũ lịch sử năm 2017 gần như mất hết sau 3 đợt mưa lũ vừa qua. Giờ thì phải bắt tay lại từ đầu. Điều chúng tôi lo lắng nhất trước mắt vẫn là sinh kế, là miếng cơm, manh áo cho bà con”.

Không lo sao được, khi mà sau lũ chẳng những núi lở đất vùi, đường sá bị cuốn trôi, mà ruộng đồng của họ dày công khai khẩn làm kế sinh nhai cũng chẳng còn. Cánh đồng chạy ven theo hai bên suối Ruộng được đắp lại từ sau trận lụt năm 2017, từng vàng ươm trong những mùa lúa chín, giờ chỉ còn trơ ra đá cuội xám ngắt. Bí thư chi bộ Lương Văn Lá nhìn xa xăm ra cách đồng ấy, buông tiếng thở dài theo gió: "Khu ruộng là miếng cơm, manh áo. Giờ thì"...

Hơn 2ha đất ruộng đã bị cuốn trôi sau lũ, theo nhẩm tính của người bí thư chi bộ trẻ. Ở đây, trông lên là núi dốc, nhìn xuống là vực sâu, tìm đâu ra đất bằng, đồi thoải để cải tạo làm ruộng lúa, rồi hệ thống tưới tiêu... Mất ruộng, bà con nghĩ đến rừng, nhưng thu nhập từ việc nhận khoán chăm sóc, bảo vệ rừng chẳng lấy đâu ra dư dả. Mỗi năm 1ha rừng được hỗ trợ khoảng 600 nghìn đồng. Trong khi hộ nhận khoán nhiều diện tích rừng nhất chỉ khoảng 30ha, còn hộ ít thì 15ha. Ngoài ruộng và rừng, họ chẳng có thêm gì khác.

Kể cả trước lũ, tổng diện tích ruộng của thôn cũng chẳng nhiều nhặn gì. 52 hộ với 312 nhân khẩu nhưng chỉ có 5ha ruộng. Tính ra, mỗi khẩu mới được nửa sào ruộng. Vậy nên, chuyện thoát nghèo ở đây chưa bao giờ dễ dàng. Năm 2025, cả thôn vẫn còn 30 hộ nghèo và 6 hộ cận nghèo.

Lũ về, cánh đồng thôn Ruộng giờ chỉ còn trơ ra đá cuội.

Những người dân thôn Ruộng siêng năng, chưa từng ngồi yên trông chờ vào sự hỗ trợ từ ngân sách. Năm 2017, gần 3ha ruộng bị cuốn trôi. Họ đã thuê máy xúc, xe tải chở đất từ núi về đổ nền đắp lại, làm hệ thống tưới tiêu. Chưa tính công sức, chi phí thuê phương tiện, máy móc và vật tư cho mỗi sào ruộng đã tốn từ 8 - 10 triệu đồng.

Bí thư chi bộ Lương Văn Lá bộc bạch: “Bà con cũng đã nghĩ đến cách làm như năm 2017, nhưng bây giờ vật giá leo thang, chi phí thuê xe tải, máy múc tăng nhiều hơn trước. Chỉ sợ bà con kham không nổi”.

Mùa đông năm trước, hôm tôi ở biên giới, ven suối Ruộng đã là sự xanh tươi của ngô, lạc, rau màu. Giờ là lưa thưa gốc rạ trên đám ruộng cao khô khốc nằm sát chân đồi.

Trước mắt, chưa thể cải tạo lại ruộng, số ít hộ gây dựng lại chăn nuôi, còn đa phần người dân chỉ còn cách đánh đu với rừng, với bó củi, củ măng, tổ ong, hoặc phải dứt áo tha hương vào Nam, ra Bắc làm công nhân. Đó là chuyện của thanh niên, người trẻ. Còn người già, trung niên lấy gì để đắp đổi?...

Ngổn ngang sau lũ. Các cấp ủy, chính quyền xã Bát Mọt đang phải nghiền ngẫm tìm giải pháp sinh kế cho người dân thôn Ruộng. Mà chẳng riêng vì lũ mới tính chuyện gỡ khó, khi mà hiện tại thôn này vẫn chưa có nhà văn hóa. Ở đây, nơi sinh hoạt chung của bà con đang được trưng dụng tạm phòng học của các cháu trong điểm trường mầm non ở trên một con dốc lớn. Nhưng trong căn phòng ấy, chẳng có bàn ghế nào được kê. Hôm tôi đến, căn phòng vẫn trống không lạnh lẽo, trừ một vài manh chiếu nhựa xộc xệch dưới nền nhà.

Cũng bởi thiếu thốn, lâu nay việc sinh hoạt chi bộ, họp thôn đều được tổ chức vào buổi tối, tại nhà một hộ gia đình ở ngay chân dốc, lối lên điểm trường. Như bí thư chi bộ Lương Văn Lá giải thích: “Bà con ban ngày đã vất vả leo đồi, nên buổi tối chẳng ai muốn leo dốc cao đi họp trong căn phòng trống trơn lạnh lẽo”.

Chiều xuống trong màn mưa phùn giăng mắc, thôn Ruộng hun hút với những ánh mắt đượm buồn chất chứa cả nỗi lo mưu sinh. Những cán bộ tôi gặp ở công sở xã Bát Mọt cũng chung nỗi lo ấy, nhưng như Bí thư Đảng ủy xã Lê Thanh Hải bộc bạch: "Những việc đã làm được, xã đã tập trung để làm với tinh thần quyết tâm cao nhất và khẩn trương nhất. Nhưng chuyện lâu dài, việc đầu tư cơ sở vật chất hạ tầng, đảm bảo phát triển bền vững kinh tế - xã hội, góp phần giữ vững an ninh biên giới ở thôn Ruộng phải cần nguồn lực lớn, vượt qua khỏi khả năng của xã".

May mắn là, chẳng riêng gì thôn Ruộng, sau thiệt hại nặng nề của thiên tai do ảnh hưởng của bão số 5, Chủ tịch UBND tỉnh đã công bố tình huống khẩn cấp thiên tai trên địa bàn xã Bát Mọt, tạo điều kiện thuận lợi tập trung nguồn lực đầu tư khắc phục hậu quả mưa bão. Và đến giờ, tỉnh đã phân bổ ngân sách khắc phục, sửa chữa một số công trình bị thiệt hại, hư hỏng, trong đó có đường giao thông vào thôn Ruộng.

Nhưng thôn Ruộng vẫn còn lại đó, đằng đẵng nỗi lo sinh kế trong thăm thẳm nghèo...

Phóng sự của Đỗ Đức