Nghệ thuật truyền thống: Đổi mới để không “lỗi nhịp”

Giữa nhịp sống hiện đại, các loại hình nghệ thuật truyền thống đã, đang đứng trước những yêu cầu đổi mới cả về tư duy nghệ thuật và phương thức tổ chức, thực hiện. Với sự kết hợp giữa công nghệ số, giáo dục và du lịch, cùng nỗ lực sáng tạo của đội ngũ nghệ sĩ, nghệ thuật truyền thống trên mảnh đất xứ Thanh đã, đang chứng minh: di sản không chỉ để bảo tồn mà còn để tỏa sáng trong đời sống hôm nay.

Dân ca dân vũ Đông Anh ngày càng đến gần hơn với công chúng.

Những năm qua, Nhà hát Nghệ thuật Lam Sơn đã dàn dựng nhiều chương trình nghệ thuật kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, đưa những tích trò xưa lên sân khấu với cách thể hiện mới, âm thanh ánh sáng hiện đại, trang phục được đầu tư công phu hơn. Một số trích đoạn chèo, tuồng, cải lương được chia sẻ trên các nền tảng mạng xã hội như youtube, tiktok... tiếp cận hàng chục nghìn lượt xem, tạo sức hút với người trẻ. Hình ảnh nghệ sĩ chèo, tuồng, cải lương trên các nền tảng số dần trở nên gần gũi hơn với khán giả, trong đó có cả các bạn trẻ gen Z.

NSND Hàn Văn Hải, Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật Lam Sơn, chỉ rõ: “Nghệ thuật truyền thống không thể mãi đi theo lối mòn, lặp lại những khuôn mẫu cũ kỹ. Trước hết mỗi nghệ sĩ cần đổi mới tư duy, nhìn nhận lại giá trị cốt lõi của nghệ thuật, đó là phản ánh hơi thở của thời đại, là tiếng nói của Nhân dân, là khát vọng hướng tới cái đẹp: chân - thiện - mỹ. Để làm được điều đó, cần phát huy nghệ thuật truyền thống dưới góc nhìn đương đại. Đổi mới không có nghĩa là đánh mất bản sắc. Cái gốc của nghệ thuật truyền thống là hồn cốt dân tộc”. Đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo lớp trẻ kế cận, cả về kỹ năng nghệ thuật lẫn tinh thần gìn giữ di sản.

Cùng với hoạt động biểu diễn, Nhà hát Nghệ thuật Lam Sơn đã tích cực phối hợp với các địa phương, nhà trường trong việc giáo dục nghệ thuật truyền thống trong trường học và cộng đồng. Đến nay, nhiều chương trình ngoại khóa đã được tổ chức ở một số trường học, biểu diễn nghệ thuật truyền thống, giao lưu cùng nghệ sĩ tại nhà hát; hỗ trợ các câu lạc bộ dân ca, tuồng, chèo... trong việc tập luyện, biểu diễn ở các khu dân cư trên địa bàn tỉnh. Qua đó góp phần tạo ra một thế hệ trẻ hiểu hơn, yêu hơn những giá trị nghệ thuật truyền thống. Nghệ nhân Lê Thị Cảnh, Câu lạc bộ Ngũ trò Viên Khê (phường Đông Sơn), cho biết: “Nếu không có khán giả trẻ, nghệ thuật truyền thống sẽ già đi cùng khán giả cũ. Những năm qua, cùng với sự nỗ lực của các thành viên trong câu lạc bộ, chúng tôi nhận được quan tâm hỗ trợ của các cấp, ngành, đặc biệt là các nghệ sĩ, diễn viên Nhà hát Nghệ thuật Lam Sơn. Vẫn là những làn điệu dân ca, dân vũ ấy, song với việc làm mới cách thức biểu diễn, kết hợp với công nghệ số mà Ngũ trò Viên Khê thêm cơ hội được bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa”.

Một dấu ấn nữa trong đổi mới là việc gắn nghệ thuật truyền thống với du lịch và lễ hội. Trong các sự kiện văn hóa - du lịch như lễ hội Lam Kinh, lễ hội đền Bà Triệu, lễ hội đền thờ Lê Hoàn, lễ hội Phủ Trịnh, lễ hội Cầu phúc đền Độc Cước... các vở diễn chèo, tuồng được dàn dựng công phu, thu hút công chúng. Việc đưa nghệ thuật truyền thống đến với các không gian văn hóa cộng đồng đã giúp loại hình này trở nên sống động hơn, gần gũi hơn và giàu tính trải nghiệm.

Tuy nhiên, đổi mới nghệ thuật truyền thống đã, đang gặp rất nhiều khó khăn. Trong khi đó, đội ngũ kế cận còn mỏng, việc đào tạo nghệ sĩ trẻ gặp khó do sức hút của các ngành nghề khác. Nếu không có chính sách đãi ngộ và hỗ trợ tốt hơn, việc bảo tồn nghệ thuật truyền thống rất dễ chậm lại. Ngoài ra, một số câu lạc bộ nghệ thuật truyền thống trên địa bàn tỉnh mới chỉ dừng ở việc “làm mới hình thức” song chưa có bước đột phá về nội dung, khiến các hoạt động biểu diễn vẫn chưa thực sự hấp dẫn.

NSND Hàn Văn Hải chia sẻ: “Mỗi tác phẩm sân khấu, mỗi chương trình nghệ thuật là một sản phẩm mang dấu ấn của trí tuệ, tâm hồn và cảm xúc của người nghệ sĩ. Đối với các loại hình nghệ thuật truyền thống, sáng tạo không chỉ thể hiện ở kịch bản, âm nhạc, dàn dựng, mà còn ở cách truyền tải thông điệp đến công chúng. Trong những năm qua, nhiều chương trình nghệ thuật của Nhà hát Nghệ thuật Lam Sơn đã mạnh dạn kết hợp các loại hình nghệ thuật: từ dân gian đến hiện đại, từ kịch nói, múa, âm nhạc đến hình ảnh trình chiếu đa phương tiện. Nhờ đó, chương trình trở nên hấp dẫn, hiện đại hơn mà vẫn giữ được bản sắc dân tộc”.

Có thể nói, nghệ thuật truyền thống ở Thanh Hóa đang trong quá trình chuyển mình quan trọng. Đổi mới để không “lỗi nhịp” không chỉ là cách bảo tồn hiệu quả nhất mà còn là cách khẳng định giá trị bền vững của văn hóa dân tộc trong đời sống hiện đại. Khi những trích đoạn chèo, tuồng, dân ca không chỉ vang lên trên sân khấu nhà hát mà còn hiện diện trên mạng xã hội, trong trường học, tại lễ hội, các điểm du lịch... thì nghệ thuật truyền thống mới thật sự sống động, gắn bó và lan tỏa với công chúng hôm nay. Đó cũng chính là hướng đi để nghệ thuật truyền thống trên mảnh đất xứ Thanh tiếp tục vững vàng trong dòng chảy thời đại, vừa gìn giữ cốt lõi văn hóa dân tộc, vừa hòa nhịp cùng hơi thở cuộc sống đương đại.

Bài và ảnh: Hoài Anh