Kế hoạch hòa bình 28 điểm: Mỹ - Nga tính lại ván cờ, Ukraine đứng trước ngã rẽ sinh tử

Trong những ngày này, một loạt nguồn tin quốc tế đồng loạt tiết lộ Mỹ và Nga đã phác thảo một kế hoạch hòa bình 28 điểm cho chiến sự Nga - Ukraine. Dù mới ở giai đoạn khung, văn bản này đã gây chú ý lớn tại châu Âu và làm dấy lên nhiều tranh luận về tính khả thi cũng như tác động đối với cấu trúc an ninh khu vực. Kế hoạch 28 điểm không chỉ là bài toán cho Tổng thống Zelensky, mà còn là phép thử đối với trật tự địa chính trị hậu chiến ở châu Âu.

Chính quyền tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra đề xuất mới gồm 28 điểm nhằm chấm dứt cuộc xung đột Nga - Ukraine. Ảnh minh họa: CNN

Nhượng bộ lãnh thổ: “Lằn ranh đỏ” bị xóa?

Lời cảnh báo của Tổng thống Volodymyr Zelensky rằng Ukraine đang trải qua “một trong những thời khắc khó khăn nhất trong lịch sử” lập tức trở nên hữu hình khi nội dung dự thảo được hé lộ: Ukraine phải sửa Hiến pháp, từ bỏ ý định gia nhập NATO. Công nhận quyền kiểm soát của Nga đối với Donetsk và Luhansk, kể cả những khu vực Kyiv còn nắm giữ. Giới hạn quân đội Ukraine còn 600.000 quân, thấp hơn nhiều so với 800.000 hiện tại. Cấm hiện diện quân sự NATO trên lãnh thổ Ukraine, triệt tiêu kế hoạch đảm bảo an ninh hậu chiến do châu Âu đề xuất. Nga được hưởng nhiều “ưu đãi hậu chiến”, gồm trở lại nhóm G8, tái hội nhập kinh tế và cơ hội đầu tư chung với Mỹ. Đổi lại, đáng chú ý, 100 tỷ USD tài sản Nga bị đóng băng sẽ được dùng cho tái thiết Ukraine theo mô hình Mỹ dẫn dắt, và 50% lợi nhuận sẽ chuyển về Washington. Bản thỏa thuận kèm lời hứa “đảm bảo an ninh đáng tin cậy” – nhưng không nêu rõ cơ chế thực thi.

Dự thảo bản kế hoạch 28 điểm mà chính quyền tổng thống Donald Trump đưa ra. Ảnh: aol.com

Những tính toán chiến lược có thể định hình an ninh châu Âu trong nhiều thập kỷ

Trong mắt các chuyên gia quốc tế, kế hoạch hòa bình của Mỹ được xem là một “tối hậu thư” hơn là một cuộc đàm phán, với các điều khoản nghiêng về phía Nga và đặt ra những thách thức lớn về chủ quyền và an ninh lâu dài của Ukraine.

Nhiều nhà phân tích, trích dẫn các nguồn tin thân cận, nhấn mạnh rằng kế hoạch này đòi hỏi Ukraine phải nhượng bộ đáng kể về lãnh thổ, bao gồm việc nhượng lại toàn bộ vùng Donbas (Donetsk và Luhansk) và công nhận sự kiểm soát của Nga đối với các khu vực đã chiếm đóng khác, những điều mà Kyiv luôn bác bỏ là sự "đầu hàng". Tờ Al Jazeera và Responsible Statecraft đều chỉ ra các điều khoản này gần như lặp lại các yêu cầu tối đa của Nga. Marina Miron, chuyên gia tại King’s College London, cho biết: “Việc giảm quân khiến Kiev không còn khả năng phòng thủ tối thiểu. Về thực chất, kế hoạch buộc Ukraine phải từ bỏ thực quyền ở Crimea, Donbas, Zaporizhia và Kherson. Ông Miron bình luận: “Kế hoạch rõ ràng ưu ái Nga. Vấn đề là liệu Mỹ có đủ sức gây áp lực để ép Zelensky chấp nhận hay không”.

Các chuyên gia trên The Economist và các báo cáo khác lo ngại về yêu cầu Ukraine cắt giảm đáng kể quy mô lực lượng vũ trang (xuống còn khoảng 40% quy mô hiện tại) và từ bỏ các loại vũ khí tầm xa, làm suy yếu khả năng phòng thủ của Kyiv trong tương lai.

Một điểm chỉ trích gay gắt từ các chính trị gia và chuyên gia châu Âu là việc kế hoạch được soạn thảo mà không có sự tham vấn hoặc tham gia đầy đủ của các đồng minh EU. Phản ứng ngay lập tức từ Brussels, Giới ngoại trưởng châu Âu tỏ ra giận dữ, lo ngại bản đề xuất sẽ khóa chặt an ninh lâu dài của Ukraine và mở đường cho một “hòa bình bất cân xứng”. Chuyên gia phân tích Keir Giles, Chatham House nhấn mạnh: “Kế hoạch này sẽ để Ukraine hoàn toàn trần trụi trước cuộc tấn công tiếp theo của Nga. Đây là thảm họa cho an ninh châu Âu.”

Nhà phân tích Daniel DePetris của The Telegraph bày tỏ nghi ngờ về độ tin cậy của các đảm bảo an ninh mà Mỹ đề xuất cho Ukraine để đổi lấy các nhượng bộ. Ông cho rằng khả năng Mỹ thực hiện cam kết quân sự là “cực kỳ thấp”, khiến phần quan trọng nhất của kế hoạch trở nên yếu kém và không đủ để trấn an Kyiv.

Một số nhà bình luận, như trên tờ The Australian, nhận định kế hoạch hòa bình này là “một kết quả mơ ước” đối với Tổng thống Nga Putin, vì nó đáp ứng được các mục tiêu chiến lược cốt lõi của Moscow mà không cần thêm nỗ lực quân sự nào.

Kyiv quay sang châu Âu để tạo đối trọng

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky có mặt tại Thổ Nhĩ Kỳ tuần này. Chính phủ của ông đã bị suy yếu bởi một vụ bê bối tham nhũng nghiêm trọng liên quan đến các bộ trưởng và cộng sự của ông. Ảnh: Getty Images.

Đối diện sức ép từ Mỹ, Tổng thống Zelensky lập tức tái kích hoạt “quy tắc ứng xử” quen thuộc: tìm chỗ dựa châu Âu. Ông mở cuộc họp trực tuyến với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Thủ tướng Anh Keir Starmer để thống nhất lập trường.

Khả năng ông Zelensky xoay chuyển bàn đàm phán với chính quyền Trump phụ thuộc lớn vào việc ông thuyết phục được châu Âu tiếp tục hỗ trợ đến mức nào. Lịch sử gần đây cho thấy: mỗi lần Washington gia tăng sức ép, các thủ đô châu Âu lại bước vào vai “bệ đỡ” cho Kyiv - từ chuyện mua vũ khí Mỹ thay Ukraine đến lập cầu hàng không chính trị sang Washington sau cuộc gặp Trump-Putin hồi mùa hè.

Tổng thống Trump và sự thay đổi lập trường liên tục

Văn phòng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết ông hy vọng sẽ thảo luận các đề xuất trong bản kế hoạch mới với Tổng thống Donald Trump trong những ngày tới. Ảnh: AFP.

Trong khi đó, trên thực tế, lập trường của Tổng thống Trump về chủ quyền Ukraine cũng thay đổi nhanh đến mức khó nắm bắt:

Ngay sau khi nhậm chức nhiệm kỳ 2, Tổng thống Trump từng hứa sẽ kết thúc chiến tranh “trong 24 giờ”, nhưng sau 11 tháng cầm quyền, mọi nỗ lực hòa giải đều không đem lại kết quả.

Tháng 2, trong cuộc gặp tại Nhà Trắng, Tổng thống Trump cảnh báo Tổng thống Zelensky rằng Kyiv “không ở vào thế mạnh”.

Tháng 8, ông Trump tuyên bố cả Nga và Ukraine đều phải nhượng đất.

Tháng 9, tuyên bố Ukraine “hoàn toàn có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ” nếu được EU và NATO hỗ trợ.

Tháng 10, ông đề xuất đóng băng chiến tuyến hiện tại, nhưng Nga bác bỏ.

Con đường đầy chông gai của kế hoạch hòa bình Mỹ tại Ukraine

Kế hoạch hòa bình do Washington khởi xướng đang vấp phải những rạn nứt chiến lược giữa các bên liên quan. Ảnh CNN

Nhìn vào những gì đang diễn ra, rõ ràng, kế hoạch hòa bình do Washington khởi xướng đang vấp phải một thực tế phũ phàng: những rạn nứt chiến lược giữa các bên liên quan lớn đến mức mọi đề xuất đều dễ rơi vào bế tắc ngay từ điểm xuất phát.

Ngờ vực sâu sắc giữa Ukraine và Nga vẫn là trở ngại căn bản nhất. Crimea – biểu tượng chủ quyền với Kyiv và “lằn ranh sinh tử” với Moscow – khiến bất kỳ phương án nhượng bộ lãnh thổ nào cũng trở thành điều cấm kỵ. Trên nền những vết thương chiến tranh chưa lành, các sáng kiến hòa bình khó tạo dựng lòng tin.

Xung đột cũng đã vượt xa phạm vi song phương. Đây là cuộc đối đầu trực tiếp giữa Nga và phương Tây, nơi Mỹ và NATO xem Ukraine là tuyến phòng thủ chiến lược, còn Nga coi sự can dự của phương Tây là đe dọa an ninh cốt lõi. Yêu cầu “loại NATO khỏi mọi thỏa thuận” của Moscow chỉ càng đẩy đàm phán xa rời thực tế.

Ngay trong chính kế hoạch của Mỹ cũng tồn tại nhiều mâu thuẫn nội tại. Đề xuất đảm bảo an ninh cho Ukraine đi ngược chủ trương “Nước Mỹ trên hết” của chính quyền Trump, đồng thời đặt ra câu hỏi: khác gì với việc thừa nhận Kyiv tiến gần hơn tới NATO? Khi cả Washington lẫn Brussels đều tránh mọi cam kết có nguy cơ đối đầu trực tiếp với Nga, tính khả thi của các bảo đảm này trở nên mờ nhạt.

Khung tài chính - dựa trên 100 tỷ USD tài sản Nga bị đóng băng và khoản đóng góp tương đương từ châu Âu - cũng thiếu minh bạch về cách thức vận hành, chia lợi nhuận và cơ chế giám sát. Châu Âu, vốn bị gạt ra ngoài quá trình xây dựng kế hoạch, đã tỏ ra cảnh giác. Nhiều lãnh đạo EU nhấn mạnh: mọi thỏa thuận đều vô nghĩa nếu Ukraine không được đặt ở vị trí trung tâm.

Trong bối cảnh nhân đạo và tái thiết kinh tế của Ukraine vẫn là gánh nặng khổng lồ, từ di cư quy mô lớn đến rủi ro tham nhũng, bất kỳ giải pháp nào không giải quyết tận gốc những vấn đề này đều khó tạo nền hòa bình bền vững.

Tựu trung, hạn chế lớn nhất của kế hoạch Mỹ nằm ở độ vênh giữa mục tiêu và khả năng thực thi. Việc yêu cầu Kyiv cân nhắc nhượng bộ chủ quyền để đổi lấy các cam kết mơ hồ khiến kế hoạch đối mặt nguy cơ thất bại ngay khi mới công bố. Như chuyên gia Keir Giles (Chatham House) nhận định, kế hoạch nhiều khả năng “sẽ không đi đến đâu”, trừ khi được điều chỉnh toàn diện và nhận được sự đồng thuận từ chính những bên chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất: Ukraine và châu Âu.

Theo các chuyên gia phân tích, nếu bản kế hoạch thực sự tồn tại và được trình ra chính thức, Ukraine và châu Âu gần như chắc chắn bác bỏ. Nhà phân tích Marina Miron nhấn mạnh: “Kế hoạch mới sẽ tạo ra một vòng đàm phán khác. Ukraine và các đồng minh châu Âu sẽ đưa ra đề xuất phản đòn của riêng họ.” Trong trường hợp này, Tổng thống Trump có thể lập luận rằng ông “đã đưa ra phương án hòa bình nhưng Ukraine không hợp tác”, đẩy trách nhiệm quay ngược lại Kyiv và châu Âu. Đó chính là ván cờ ngoại giao mà các bên có thể đã lường trước.

Dù vậy, đề xuất của Mỹ cũng mở ra cánh cửa đối thoại trong bối cảnh chiến sự kéo dài hơn 3 năm. Câu hỏi lúc này không phải Washington muốn gì, mà là các bên có sẵn sàng nhượng bộ và thể hiện đủ thiện chí chính trị hay không. Đúng như Chuyên gia Samuel Charap (RAND Corporation) nhận xét: “Nếu coi đây chỉ là khung đàm phán, nó có thể tạo động lực. Vấn đề là các bên có thật sự muốn tiến tới hòa bình hay không.”

Rõ ràng, sau hơn 3 năm chìm trong khói lửa, đã đến lúc Nga và Ukraine phải tìm lối thoát cho cuộc chiến chưa có hồi kết. Và thật may, bối cảnh hiện tại đang hé mở những tín hiệu hòa bình le lói ở cuối đường hầm. Hy vọng các bên sẽ đủ tỉnh táo và linh hoạt để đưa ra những nhượng bộ phù hợp với vị thế của mình, tìm được điểm giao nhau giữa lợi ích quốc gia và nhu cầu ổn định khu vực. Nếu điều đó thành hiện thực, thế giới có thể kỳ vọng một năm nữa thôi, chúng ta sẽ không phải chứng kiến năm thứ tư của cuộc xung đột đầy tổn thất này.

Thanh Liên, Thanh Vân, Thuý Hà