Đổi mới cách tiếp cận di sản văn hóa trong kỷ nguyên số

Thanh Hóa hiện có hơn 1.500 di tích, danh thắng đã được kiểm kê, hàng trăm lễ hội truyền thống, cùng nhiều loại hình nghệ thuật, phong tục tập quán, tri thức dân gian... Đây là kho báu quý giá được các địa phương, cộng đồng giữ gìn và phát huy trong đời sống đương đại. Tuy nhiên, trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh, cách tiếp cận di sản theo phương thức truyền thống đã bộc lộ nhiều hạn chế. Vì vậy, việc ứng dụng công nghệ số vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn được tỉnh xác định là giải pháp mang tính bền vững.

Hiện vật trưng bày tại Di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ được số hóa và lưu trữ trên nền tảng số.

Một trong những điểm sáng trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản là việc xây dựng cơ sở dữ liệu số về di sản văn hóa. Tại Di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ hiện đã số hóa toàn bộ hiện vật tại gian trưng bày bằng cách chụp ảnh, đánh số, cập nhật thông tin hiện vật... sau đó chuyển sang lưu trữ ở dạng file mềm trên các nền tảng số. Cùng với đó, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ thiết lập hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin đồng bộ, hiện đại đáp ứng việc quản lý điều hành, nghiên cứu khoa học, trùng tu di tích, khai thác và sử dụng dịch vụ như: bổ sung máy chiếu, máy scan, máy tính, lắp đặt tại điểm di tích của khu di sản các mã QR, khi du khách tải app và cài đặt, quét mã QR có thể dễ dàng cập nhật thông tin của di tích.

Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ Nguyễn Bá Linh chia sẻ: “Nếu cứ tiếp cận di sản theo phương thức truyền thống, chủ yếu trưng bày và giới thiệu thông tin một chiều, sẽ khó tạo được sự hứng thú cho du khách. Công nghệ không chỉ là công cụ truyền tải mà còn giúp kể chuyện lịch sử, đất và người gắn với di sản. Việc tổ chức các chuyên đề tìm hiểu di sản, ứng dụng tích hợp thông tin di tích, mã QR gắn tại các địa điểm... đã giúp du khách có thêm nhiều cách tiếp cận sinh động, thuận tiện hơn”.

Một bước tiến mới trong công cuộc tiếp cận di sản thời đại số là việc phát triển các sản phẩm ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) trong hoạt động giới thiệu, quảng bá di sản. Tại Khu Di tích lịch sử Lam Kinh, với ứng dụng trải nghiệm du lịch trên không gian đa chiều MobiFone Smart Travel, du khách có thể tìm hiểu bao quát về các khu, điểm du lịch từ xa dựa trên công nghệ thực tế ảo; đồng thời chỉ đường trực tiếp tại điểm du lịch khi tương tác thông qua công nghệ thực tế tăng cường. Hình ảnh của các công trình kiến trúc cổ được tái hiện chân thực, tạo nên ấn tượng sâu sắc và cảm xúc mạnh mẽ.

Không chỉ ứng dụng công nghệ trong công tác bảo tồn, các địa phương, điểm đến còn đẩy mạnh truyền thông số để đưa di sản đến gần hơn với công chúng. Các nền tảng mạng xã hội như facebook, youtube, tiktok, zalo được tận dụng để chia sẻ video, hình ảnh, câu chuyện về các lễ hội, phong tục, nghệ thuật truyền thống. Một số trang fanpage như “Du lịch Thanh Hóa - Hương sắc bốn mùa”, “Di sản thế giới Thành Nhà Hồ”, “Diễn đàn Di sản văn hóa xứ Thanh”... nhận được sự quan tâm từ cộng đồng mạng, góp phần đưa giá trị truyền thống hòa nhập vào dòng chảy văn hóa hiện đại một cách tự nhiên, sống động.

PGS.TS Mai Văn Tùng, Trưởng khoa Khoa học Xã hội, Trường Đại học Hồng Đức - người nhiều năm nghiên cứu về bảo tồn di sản văn hóa địa phương, nhận định: “Đây là hướng đi phù hợp với xu thế chuyển đổi số quốc gia và đặc biệt hiệu quả trong bối cảnh học sinh, sinh viên ngày càng tiếp cận nhiều hơn với công nghệ. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu đề ra, con người vẫn là yếu tố cốt lõi. Người làm trong lĩnh vực quản lý di sản văn hóa cần được cập nhật kiến thức, kỹ năng chuyển đổi số thường xuyên. Người nghiên cứu văn hóa phải trau dồi thêm kiến thức về công nghệ để đồng hành cùng công việc số hóa di sản”.

Những nỗ lực trong việc đổi mới cách tiếp cận di sản được kỳ vọng sẽ góp phần quan trọng vào việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa xứ Thanh. Đây cũng chính là cánh cửa để các giá trị văn hóa bước vào đời sống hôm nay với diện mạo mới, sức sống mới - năng động, gần gũi, sáng tạo và bền vững.

Bài và ảnh: Hoài Anh