Từ VNeID đến... lộ danh tính: Cẩn thận với trào lưu tưởng như vô hại

Việc sáp nhập các xã, phường đã tạo ra nhiều thay đổi về địa giới hành chính, kéo theo việc cập nhật thông tin nơi cư trú trên hệ thống dữ liệu dân cư quốc gia. Ứng dụng VneID, nền tảng quản lý định danh điện tử quốc gia cũng được điều chỉnh đồng bộ, thể hiện rõ địa chỉ mới của công dân. Điều này tưởng như chỉ là một thủ tục kỹ thuật, nhưng lại vô tình trở thành một “trend” mới trên mạng xã hội. Tuy nhiên, đằng sau những bức ảnh tưởng chừng chỉ là khoe nơi ở mới là cả một rủi ro tiềm ẩn về bảo mật thông tin cá nhân.

Đội thanh niên tình nguyện xã Thiệu Trung hướng dẫn, hỗ trợ người dân thực hiện thủ tục hành chính.

Không ít người dân, nhất là giới trẻ, đã hào hứng chia sẻ hình ảnh chụp màn hình ứng dụng VNeID có thông tin địa chỉ mới, kèm các dòng trạng thái khoe “lên đời” từ xã lên phường, hoặc cập nhật quê quán “xịn” hơn, đăng tải công khai lên facebook, zalo, tiktok như một “bằng chứng” cho sự đổi mới. Những bức ảnh tưởng chừng vô hại ấy lại tiềm ẩn rủi ro bị lộ lọt thông tin cá nhân. Và khi chưa kịp nhận ra hậu quả, nhiều người đã tự đưa mình vào thế bị động.

Ví như, trường hợp của anh Nguyễn Quang Tùng trước đây anh sống tại phường An Hưng (cũ), nay là phường Hạc Thành. Sau khi thông tin hành chính được cập nhật trên ứng dụng VNeID, anh Tùng lập tức chụp màn hình thẻ căn cước công dân điện tử, khoe lên trang cá nhân với dòng trạng thái: “Lên đời phường to rồi nha mọi người”.

Bức ảnh nhận về hàng trăm lượt tương tác. Tuy nhiên, trong ảnh, ngoài phần tên địa chỉ mới, còn hiển thị đầy đủ số căn cước, ngày sinh, mã QR và mã định danh cá nhân. Một người bạn sau đó nhắc khéo: “Xóa số đi kẻo bị lấy mất thông tin đó ông”. Tùng mới giật mình gỡ bài viết, nhưng không biết đã có ai lưu lại ảnh hay chưa.

Hay như trường hợp của ông Lê Văn Toàn, xã Quảng Đức (cũ). Gần đây, trên mạng xã hội facebook, tài khoản mang tên ông đã đăng tải hình ảnh căn cước công dân điện tử có hiển thị đầy đủ thông tin định danh cá nhân, kèm dòng trạng thái vừa hài hước vừa ẩn ý: “Từ nay quê tôi đổi tên, xã cũ chỉ còn trong ký ức...”. Nội dung nhằm nói tới việc địa bàn cư trú bị xóa tên xã Quảng Đức, thay bằng đơn vị hành chính mới là xã Lưu Vệ sau đợt sáp nhập.

Dù chia sẻ với tâm thế vui vẻ và đã che một phần thông tin bằng hình dán, song chỉ cần vài thao tác chỉnh sửa ảnh cơ bản, kẻ xấu vẫn có thể khôi phục và khai thác dữ liệu ẩn. Điều này cho thấy, ngay cả những bài đăng “khoe” tưởng chừng vô hại cũng tiềm ẩn rủi ro lộ lọt thông tin cá nhân.

Còn trường hợp em Trần Ngọc Minh, hiện đang học tại một trường đại học ở Hà Nội, có hộ khẩu thường trú tại phường Hàm Rồng, một đơn vị mới được sáp nhập từ các khu vực cũ. Khi ứng dụng VNeID cập nhật thông tin mới, Minh nhanh chóng chụp lại giao diện và đăng tiktok với âm nhạc sôi động, chú thích: “Quê mình lên đời rồi các bác ơi”! Video đạt hơn 1 nghìn lượt xem trong hai ngày. Nhưng cùng với đó là hàng chục bình luận tiêu cực và những tin nhắn làm phiền.

Trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ, thông tin cá nhân không còn đơn thuần là dữ liệu hành chính, mà đã trở thành một loại “tài sản số” có giá trị cao, cần được bảo vệ như một phần của an toàn tài chính và pháp lý cá nhân. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, không ít người dùng mạng xã hội vẫn xem nhẹ vấn đề này, vô tư đăng tải hình ảnh căn cước hoặc giao diện VNeID mà không lường trước những hậu quả có thể xảy ra.

Điều đáng lo ngại là trong một bức ảnh tưởng chừng vô hại ấy, lại tiềm ẩn rất nhiều dữ liệu nhạy cảm: Số căn cước, ngày sinh, mã định danh cá nhân, địa chỉ thường trú, quê quán... và đặc biệt là mã QR, cổng truy cập trực tiếp đến hồ sơ điện tử của cá nhân. Chỉ cần một thao tác quét mã đơn giản, các đối tượng xấu có thể trích xuất toàn bộ thông tin, từ đó tạo dựng hồ sơ giả, đăng ký vay tiêu dùng online, mở tài khoản ngân hàng, hoặc lừa đảo dưới danh nghĩa người bị hại.

Người dân tra cứu thông tin mới trên căn cước công dân điện tử.

Thêm vào đó, theo cảnh báo của các chuyên gia an ninh mạng, nhiều công cụ phục hồi hình ảnh hiện nay có khả năng làm rõ những phần dữ liệu bị làm mờ hoặc che tạm thời. Do vậy, việc “che số cho yên tâm” cũng không còn là biện pháp hiệu quả như nhiều người vẫn nghĩ. Trong không gian mạng, mọi thứ một khi đã được đăng tải đều rất khó kiểm soát và gần như không thể thu hồi hoàn toàn.

Không chỉ giới chuyên gia, cơ quan chức năng cũng đã có những cảnh báo, cụ thể: Bộ Công an từng nhấn mạnh rằng thông tin cá nhân là một loại tài sản đặc biệt, có thể bị lợi dụng cho những mục đích xấu nếu rơi vào tay kẻ gian. Trên thực tế, không ít người dân đã trở thành nạn nhân của các chiêu trò tinh vi như: Nhận cuộc gọi giả danh công an, tòa án, ngân hàng hay điện lực yêu cầu “chuyển tiền để điều tra”; bị sử dụng thông tin để ký hợp đồng tài chính trái phép; bị theo dõi hành trình qua các ứng dụng có kết nối dữ liệu định danh; hoặc bị lập tài khoản mạng xã hội giả mạo nhằm lừa đảo bạn bè, người thân.

Công nghệ số mang lại nhiều tiện ích, song cũng đồng thời đặt ra không ít thách thức trong việc bảo vệ danh tính cá nhân. Những bức ảnh “cho vui” đôi khi lại là mồi ngon cho kẻ gian tận dụng sự bất cẩn để thực hiện hành vi phạm pháp. Do đó, mỗi người dân không chỉ là người thụ hưởng thành quả của chuyển đổi số, mà còn phải là “lá chắn đầu tiên” trong việc bảo vệ thông tin của chính mình. Thay vì chụp ảnh ứng dụng có chứa thông tin định danh để đăng tải công khai, người dân có thể chọn cách thông báo bằng lời nói, văn bản, hoặc chia sẻ trong nhóm kín, tuyệt đối không công khai mã QR, số định danh và địa chỉ đầy đủ lên không gian mạng. Đừng để một cú click đăng tải trở thành khởi nguồn cho chuỗi ngày rắc rối và thiệt hại khó lường.

Bài và ảnh: Trần Hằng