Trại cá Dầm xanh bên suối Pượn

Cách đây ít lâu, ông Khường cho hai con trai tiền xây nhà, mua xe bán tải để kinh doanh. Số tiền lên đến cả tỷ đồng, tất cả đều từ tiền bán cá Dầm xanh. Và, câu chuyện của lão nông triệu phú với trại cá bên suối Pượn, dưới chân núi Pha Đanh bắt đầu từ hơn 3 thập kỷ trước...

Trại cá Dầm xanh của gia đình ông Hà Văn Khường ở bản Pượn, xã Trung Sơn.

Năm 1994, bản Pượn, xã Trung Sơn (thuộc huyện Quan Hóa cũ) hẵng còn biệt lập giữa đại ngàn - dù chỉ cách trung tâm xã chừng 6km, do đường chưa được mở, lối vào cheo leo bên bờ vực. Vợ chồng chàng trai Hà Văn Khường - khi ấy mới ngoài 30 tuổi cùng 4 đứa con tuổi ăn tuổi lớn, cũng bít bùng lối thoát nghèo. Mang theo mơ ước có một ngày “đưa vợ con ra Pạo xây nhà ở” (bản cùng xã, nằm ven đường tỉnh 521 - PV) cùng cuốc xẻng, ông Khường xuống bãi đất hoang ven suối Pượn, dưới chân núi Pha Đanh hì hụi đào đất, lật đá làm ao nuôi cá.

“Một mình tôi đào, mất 1 tháng thì xong... Làm liều thế thôi, chứ có nghĩ nhiều đâu” - Lão nông năm nay ở tuổi 63, nhớ lại. Dẫn được nước từ mó về ao rồi, phải tìm cá giống về nuôi. Việc này cũng chẳng dễ, vừa cần sức khoẻ, kiên trì và cả kinh nghiệm. Bởi, nguồn cá giống duy nhất có ở sông Mã. Dịp tháng 3 nước sông kiệt, đêm xuống, người nuôi cá men theo suối Pượn - vượt chặng đường hơn 5km tìm về các vũng cạn trên sông tìm bắt cá giống. Trên đường mang cá về, phải thay nước liên tục. Nhưng dù có cẩn thận đến mấy thì tỷ lệ hao hụt cũng rất cao do thay đổi nhiệt độ và môi trường sống. Thế nên nguồn cá giống vào thời điểm ấy quý hiếm lắm.

Ao cá đầu tiên mà ông Khường tự tay đào, nay có 260 con cá Dầm xanh sinh sản.

Số lượng cá ban đầu trong ao nuôi không nhiều, cùng với trắm, chép thì có 30 con cá Dầm xanh (còn gọi là cá Bỗng, cá Dốc) bắt từ sông Mã và quà mừng “khai trương” ao của bố vợ tặng ông Khường. “Con nào to thì làm thịt để cải thiện, con nhỏ để nuôi tiếp. Cứ thế cho đến một hôm, tôi thấy hai con cá sóng đôi bơi cùng nhau, mới biết cá sinh sản trong ao được”. Cơ duyên với loài cá đặc sản đến từ đó!.

Chỉ với 3 cặp cá giống kích thước bằng đầu chiếc đũa, ông Khường đã bán và thu về 21 triệu đồng. Năm thứ 2 bước vào vụ cá giống, ông dùng số tiền này thuê máy mở đường và múc thêm được 4 ao nuôi...

Ổ trứng cá Dầm xanh đầu tiên được ông Khường vớt đưa vào bể ương đã cho thành quả không ngờ. Không ai hướng dẫn, người nông dân mới chỉ học hết lớp 3 ấy tỉ mẩn dùng lông gà quấy cho ổ trứng không bị dính vào nhau. Sau khi cá nở thì cho ăn lòng đỏ trứng rồi đến bột ngô, bột sắn, cháo... 20 ngày sau thì cá được cho ra ao lớn và tiếp tục nuôi trong 3 tháng thì đủ kích cỡ xuất bán. Chỉ với 3 cặp cá giống kích thước bằng đầu chiếc đũa, ông Khường đã bán và thu về 21 triệu đồng. Năm thứ 2 bước vào vụ cá giống, ông dùng số tiền này thuê máy mở đường và múc thêm được 4 ao nuôi. Lại mua con ngựa để chở xi măng vào kè lại toàn bộ bờ ao. Ở vụ cá giống thứ 2, với 4 ao nuôi, gia đình ông thu lãi 150 triệu đồng.

Hơn 3 thập kỷ qua, gia đình ông Khường đã từng bước đầu tư, hoàn thiện hạ tầng và cơ sở vật chất phục vụ nuôi cá Dầm xanh.

Càng nuôi, cá Dầm xanh càng sinh trưởng tốt và sinh sản nhiều hơn. Bình quân mỗi cặp cá cho khoảng 8.000 cá giống. Cùng thời điểm này, nhu cầu cá Dầm xanh đang “sốt” trên thị trường nên lợi nhuận mà trại cá mang lại tăng theo từng năm. Năm thứ 3 cho lợi nhuận 300 triệu đồng, năm thứ 4 lên 600 triệu đồng... Từ bấy đến nay, bình quân mỗi năm gia đình ông Khường có lợi nhuận 300 - 400 triệu đồng từ bán cá giống và cá thương phẩm. Số tiền này, phần ông Khường trả công cho con cháu - cũng là người làm công, phần gửi tiết kiệm và tái đầu tư. Đến nay, một trại cá Dầm xanh với 14 ao nuôi liên hoàn đã được đầu tư khá đồng bộ từ nhà ở, đường đi lối lại, điện, hệ thống dẫn nước, máy xay thức ăn...

“Ban đầu thì nghĩ chừng nào bán được cá sẽ tích cóp để chuyển nhà. Đến khi bán được cá thì Nhà nước mở đường bê tông vào bản, thế là cả gia đình ở lại cho đến nay” - Thêm một cái “duyên” với cá Dầm xanh được ông Khường cười vui kể lại.

Cá Dầm xanh giống tại một ao nuôi.

Cá tại các ao nuôi có nhiều kích cỡ, từ cá bột đến cá nuôi thương phẩm. Cá giống hiện tại có giá 3.000 đồng/con; cá thương phẩm có giá 150.000 đồng/kg. Chỉ riêng dịp tháng 3 vừa qua, ông Khường thu về 200 triệu đồng tiền bán cá giống.

... ao cá đầu tiên do chính tay ông Khường đào, nay có tới 260 con cá Dầm xanh sinh sản được chọn lọc qua 3 thập kỷ, có những con trọng lượng lên tới 8-10 kg.

Để thấy, quý tựa vàng chính là ao cá đầu tiên do chính tay ông Khường đào, nay có tới 260 con cá Dầm xanh sinh sản được chọn lọc qua 3 thập kỷ, có những con trọng lượng lên tới 8-10 kg. Điều đặc biệt và cũng là minh chứng cho yếu tố “địa lợi” cùng sự trong lành của môi trường sống nơi đây, đó là chưa từng có con cá nào chết.

Nước nguồn vẫn hàng ngày lưu chuyển qua các ao nuôi, đàn cá quen người đến thành quấn quýt, thoả thuê vùng vẫy và không có dấu hiệu ngừng sinh sản. “Trừ những tháng mùa đông, mỗi năm cá Dầm xanh sinh sản 2 lần từ tháng 2 đến tháng 9. Cá cái có 2 buồng trứng, đẻ lần 1 cách lần 2 chừng 20 ngày” - ông Khường chia sẻ - “Vì thế mà gia đình có cá bán thường xuyên. Trước đây, khách hàng chủ yếu là bà con trong bản và thương lái tìm vào, nay thì các con tôi bán hàng trên mạng, khách trong tỉnh, ngoài tỉnh từ Bắc tới Nam có cả. Chỉ việc đóng cá vào túi ni lông, bơm ô xy vào rồi gửi các đơn vị giao hàng chuyển đến tận tay khách”.

Một hộ dân bản Pượn nuôi cá Dầm xanh trong bể xi măng.

Với bà con trong bản, trước đây mua giống về nuôi thương phẩm, giá trị kinh tế tuy cao hơn cá khác, nhưng do cá Dầm xanh chậm lớn, mất 3 năm mới có trọng lượng chừng 1kg, thành ra chậm có thu nhập. Nay một số hộ nhập cá giống của tôi với giá 3.000 đồng/con, về nuôi thêm một thời gian cho cá to hơn, bán giá cao hơn, bà con thu tiền lãi rồi trả tiền gốc cho tôi” - Người nông dân trong bộ quần áo lao động sờn cũ, gương mặt chất phác, hồn hậu kể về hình thức đầu tư “chậm trả” cho bà con trong bản.

... một số hộ nhập cá giống của tôi với giá 3.000 đồng/con, về nuôi thêm một thời gian cho cá to hơn, bán giá cao hơn, bà con thu tiền lãi rồi trả tiền gốc cho tôi” – Người nông dân trong bộ đồ lao động màu cỏ úa, gương mặt chất phác, hồn hậu kể về hình thức đầu tư “chậm trả” cho bà con trong bản.

Bản Pượn có 39 hộ, hộ nào cũng có một ao hoặc một bể xi măng nuôi cá Dầm xanh. Ông Vi Văn Thằn (73 tuổi, nguyên Chủ tịch UBND xã Trung Sơn) - cùng với ông Khường là hai người nuôi cá Dầm xanh đầu tiên của bản, chia sẻ thêm: “Cá Dầm xanh dễ nuôi, gần như không ốm bệnh. Thức ăn lại dễ kiếm, chủ yếu là lá cây như chuối, khoai, dáy, các loại củ, quả... Tuy nhiên, cá phải nuôi ở nơi có nước ra vào và chỉ sinh sản được ở nơi có điều kiện tự nhiên phù hợp. Vì thế, trại cá của ông Khường là vị trí “trời cho” để nhân giống loại cá này, từ đó cung cấp nguồn giống tại chỗ cho bà con”.

Đàn cá Dầm xanh quấn quýt tay người.

...

Những ngày ở Trung Sơn, chúng tôi đã được thưởng thức món cá Dầm xanh với dư vị đặc biệt - mà nếu có dịp về xã vùng cao này, mọi người sẽ được giới thiệu điểm đến. Và nếu có dịp, nên vào thăm trại cá Dầm xanh, trải nghiệm cảm giác hàng nghìn chú cá nhỏ quấn lấy tay người cùng sự mến khách của gia chủ.

Ghi chép của Nguyên Phong