Tháo gỡ khó khăn để đầu tư công về đích

Tính đến ngày 22/9/2025 Thanh Hóa đã giải ngân được 7.950 tỷ đồng, đạt 49,1% kế hoạch vốn, cao hơn mức bình quân cả nước (46,3%) nhưng vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng. Để hoàn thành mục tiêu giải ngân toàn bộ 16.200 tỷ đồng trong năm nay, các “điểm nghẽn” về giải phóng mặt bằng (GPMB), nguồn vật liệu cần được tập trung tháo gỡ sớm và triệt để. Đây được coi là giải pháp cấp bách để đầu tư công về đích trong năm cuối của kế hoạch trung hạn 2021-2025, tạo động lực tăng trưởng cho giai đoạn mới.

Thi công đường giao thông từ Khu công nghiệp Bỉm Sơn đến tuyến ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa. Ảnh: Minh Hằng

Khi giải ngân còn vướng nhiều rào cản

Dự án đường nối cao tốc Bắc Nam, Quốc lộ 1A đi cảng Nghi Sơn có tổng mức đầu tư 1.345 tỷ đồng, khởi công đầu năm 2025. Năm 2025 dự án được giao kế hoạch vốn hơn 803 tỷ đồng, trong đó phần vốn xây lắp và chi phí khác hơn 484,6 tỷ đồng. Đến nay, dự án mới giải ngân 78,46 tỷ đồng, bằng 16,2% kế hoạch bố trí vốn. Cùng với đó, phần vốn giao cho công tác GPMB là 318,6 tỷ đồng (được chuyển giao từ UBND thị xã Nghi Sơn cũ từ ngày 1/7/2025) cũng mới giải ngân được 16,6 tỷ đồng.

Theo Ban Quản lý dự án khu vực Khu Kinh tế Nghi Sơn và các Khu công nghiệp (Ban khu vực), dự án hiện đang gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là tình trạng thiếu nguyên vật liệu và vướng mắc trong công tác GPMB. Hiện khối lượng gói thầu do Công ty CP Tập đoàn xây dựng Miền Trung thực hiện, khối lượng mới đạt 15%. Tiến độ hạng mục do Công ty TNHH Hoàng Tuấn thi công cũng đang rất chậm do thiếu vật liệu và cả vướng mắc về mặt bằng. Đến thời điểm này, vẫn còn 1,86ha với 150 hộ dân thuộc phường Tân Dân chưa bàn giao đất cho dự án do chưa đồng thuận với đơn giá bồi thường.

Dự án Xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu tái định cư di dân xã Hải Hà cũng đang “kẹt” ở khâu GPMB, kéo theo giải ngân ì ạch. Đặc biệt, tại Khu B (thuộc phường Đào Duy Từ), mặt bằng vẫn chưa được bàn giao cho đơn vị thi công, khiến các hạng mục chính không thể mở rộng thi công. Năm 2025, dự án được bố trí vốn hơn 547 tỷ đồng nhưng đến nay giải ngân được gần 42,6 tỷ đồng, tương đương 7,8%.

Theo Ban khu vực, năm 2025 ban được giao làm chủ đầu tư 9 dự án. Bên cạnh một số dự án thuận lợi đã giải ngân đạt tiến độ tốt như Kênh thoát nước làm mát Nhà máy Nhiệt điện Nghi Sơn hoàn thành trên 93% giá trị hợp đồng; tuyến đường Bắc Nam 3 tại Khu Kinh tế Nghi Sơn đã hoàn thành và bàn giao; dự án thoát nước đường 513 đang đi vào giai đoạn quyết toán, thì một số dự án hiện đang gặp rất nhiều trở ngại về thi công, ảnh hưởng trực tiếp tiến độ giải ngân vốn.

Nhiều dự án lớn của các chủ đầu tư khác dự kiến về đích trong năm nay cũng bị chậm do thiếu vật liệu, tiêu biểu như Tuyến đường bộ ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa; đường giao thông từ Khu công nghiệp Bỉm Sơn đến tuyến ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa. Nguồn cát, đất đắp không ổn định khiến nhà thầu phải “ngắt quãng” thi công, kéo theo chi phí đội lên và nguy cơ trễ tiến độ các mốc hợp đồng.

Theo tổng hợp của Sở Tài chính, những “điểm nghẽn” lớn nhất hiện nay đan cài và cộng hưởng, khiến tiến độ nhiều dự án bị kéo lùi tiến độ và ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ giải ngân. Hiện nay, nguồn vật liệu xây dựng (đất đắp nền, cát, đá) khan hiếm trong khi giá tăng đột biến, làm đứt quãng các mũi thi công. Theo khảo sát, số lượng mỏ đất san lấp còn lại đang hoạt động chỉ đáp ứng được khoảng 6,53%, cát xây dựng đáp ứng được khoảng 1,73% so với nhu cầu.

Cùng lúc, công tác GPMB nảy sinh phức tạp với các nguyên nhân: Khó xác định nguồn gốc đất, bồi thường đất ở, di dời công trình kỹ thuật. Đặc biệt, sau khi Luật Đất đai 2024 có hiệu lực (từ 1/8/2024) không còn quy định hỗ trợ 50% giá đất ở đối với phần vườn, ao trong cùng thửa, dẫn tới người dân so sánh giữa các thời điểm bồi thường đối với các dự án chuyển tiếp; trong khi đó, nhiều xã, phường chưa kịp ban hành cơ chế áp dụng, khiến việc thu hồi các thửa đất có vườn, ao liền kề bị đình trệ.

Đối với các dự án ODA phải đi qua quy trình hai đầu mối (Việt Nam - nhà tài trợ) với thời gian kiểm soát chi dài. Việc chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cũng làm khối lượng hồ sơ bàn giao lớn, trong khi nhiều xã, phường thiếu nhân lực chuyên môn (đất đai, tài chính, xây dựng), dẫn đến ách tắc một số khâu thực thi.

Kiến nghị cơ chế đặc thù, thúc đẩy giải ngân bền vững

Thanh Hóa hiện trong nhóm 22 địa phương có tỷ lệ giải ngân cao hơn mức bình quân cả nước, nhờ phân bổ vốn sớm, lập tiến độ chi tiết tới từng dự án, giao tổ công tác bám hiện trường, áp dụng chế tài với nhà thầu chậm trễ và điều chuyển vốn linh hoạt. Tuy vậy, khối lượng còn phải giải ngân hơn 8.000 tỷ đồng trong 3 tháng cuối năm là áp lực rất lớn, đòi hỏi vừa tháo gỡ ngay “điểm nghẽn” vật liệu, mặt bằng, vừa duy trì kỷ luật tiến độ ở mức cao, coi từng tuần, từng tháng là mốc kiểm soát bắt buộc để bảo đảm về đích bền vững.

Năm nay, kế hoạch vốn giao cho Ban khu vực lên tới hơn 2.532 tỷ đồng, chiếm 15,6% tổng vốn đầu tư công toàn tỉnh (trong đó hơn 1.038 tỷ đồng được chuyển giao sau khi chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động; hơn 874 tỷ đồng mới được Trung ương bổ sung có mục tiêu theo Nghị quyết 37/2021/QH15). Ông Lê Thanh Hải, Phó Giám đốc ban thừa nhận, áp lực giải ngân là rất lớn.

Để tăng tốc những tháng cuối năm, ban phân công đầu mối phụ trách từng dự án, rà soát, phân loại, báo cáo vướng mắc GPMB đến từng xã, phường để phối hợp tháo gỡ tại chỗ; giao ban hằng tuần với địa phương, đôn đốc chi trả theo phương án đã phê duyệt, ưu tiên các dự án trọng điểm như Dự án Phát triển các đô thị động lực - Tiểu dự án đô thị Tĩnh Gia, đường nối cao tốc Bắc Nam đến Quốc lộ 1A đi cảng Nghi Sơn...

Về thi công, ban yêu cầu nhà thầu lập tiến độ chi tiết theo từng phân đoạn mặt bằng, mở nhiều mũi thi công song song, tăng ca khi điều kiện cho phép; gắn mốc tiến độ với chế tài hợp đồng. Công tác kỹ thuật, chất lượng được giám sát dày, xử lý ngay phát sinh thiết kế; đồng thời cơ cấu, điều chỉnh nội bộ nguồn vốn để ưu tiên hạng mục hấp thụ nhanh, bảo đảm “có khối lượng là có thanh toán”.

“Ban đề xuất UBND tỉnh chỉ đạo các xã, phường khẩn trương hoàn tất GPMB, thống nhất cơ chế hỗ trợ đất vườn, ao liền kề; đồng thời giao các sở, ngành cân đối, ổn định nguồn vật liệu phổ thông (cát, đất đắp), kiểm soát giá, kịp thời tháo gỡ tình trạng khan hiếm cục bộ, tạo điều kiện cho nhà thầu có đủ vật liệu triển khai tăng tốc thi công, giải ngân vốn trong thời gian tới”, ông Hải cho biết.

Với sự quan tâm chỉ đạo từ Trung ương cùng quyết tâm chính trị cao của cả hệ thống, Thanh Hóa kỳ vọng những nút thắt về vật liệu sẽ sớm được tháo gỡ. Đây chính là điều kiện then chốt để các dự án tăng tốc trong những tháng cuối năm, bảo đảm mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng bền vững giai đoạn tới.

Minh Hằng