Người lưu giữ hồn Lễ hội Pôồn Pôông

Đó là nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng ở thôn Lỏ, xã Cao Ngọc, huyện Ngọc Lặc (Thanh Hóa), người đã dành nhiều tâm huyết để bảo tồn và phát huy Lễ hội Pôồn Pôông - một lễ hội tiêu biểu của dân tộc Mường.

Để những giá trị văn hóa tiêu biểu của dân tộc Mường sống mãi với thời gian luôn có sự đóng góp rất lớn của những nghệ nhân. (Ảnh tư liệu)

Pồôn Pôông là lễ hội có từ xa xưa. Trong tiếng Mường, “Pồôn” có nghĩa là chơi, nhảy múa còn “Pôông” có nghĩa là bông, bông hoa. “Pồôn Pôông” có nghĩa là nhảy múa bên cây cây bông (hay còn gọi là cây hoa).

Lễ hội Pồôn Pôông của người Mường được tổ chức hằng năm vào ngày rằm tháng Giêng, rằm tháng Ba và rằm tháng Bảy với mong muốn cho mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, nhà nhà hạnh phúc. Lễ hội vừa mang tính nghi lễ cầu phúc, cầu an vừa mang tính chất giao duyên nam - nữ.

Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng ở thôn Lỏ, xã Cao Ngọc, huyện Ngọc Lặc - người có nhiều đóng góp giúp cho Lễ hội Pồôn Pôông trở thành Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. (Ảnh tư liệu)

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống làm thầy mo Mường, từ nhỏ bà Phạm Thị Tắng đã thuần thục những điệu múa, lời hát xường của người Mường.

Bà cũng được ông bà, cha mẹ dạy cho cách gọt cây Chạng Pạng làm thành những bông hoa gỗ. Hiện cây bông có tuổi đời hàng trăm năm vẫn được gia đình bà Tắng lưu giữ và cây bông có mặt trong những ngày lễ quan trọng của người dân tộc Mường, trong đó có Lễ hội Pồôn Pôông.

Bà Tắng cũng được truyền dạy các nghi thức bảo tồn tín ngưỡng thờ cúng cũng như các nghi lễ trong lễ hội Pồôn Pôông. Bà Tắng trở thành Ậu Máy (còn gọi là bà Máy) - chủ của Lễ hội Pồôn Pôông và cũng là người có uy tín trong làng, biết cúng lễ, bốc thuốc chữa bệnh, múa đẹp, hát hay, dân làng cũng thường gọi bà là bà Máy hay Máy Tắng.

Cùng với sự phát triển của các loại hình văn hóa, văn nghệ hiện đại, Lễ hội Pồôn Pôông đã từng bị lãng quên, thế hệ trẻ cũng ít tìm hiểu, kế thừa và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc. Mãi đến những năm cuối thập niên 80 thế kỷ XX khi tỉnh Thanh Hóa bắt tay vào việc bảo tồn các trò chơi, trò diễn dân gian theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) thì Lễ hội Pôồn Pôông như được hồi sinh trở lại. Bà Phạm Thị Tắng và những người đam mê hội Pồôn Pôông ở Cao Ngọc, Ngọc Lặc đã đem bản sắc của dân tộc mình đến với nhiều liên hoan, hội thi, hội diễn trong và ngoài tỉnh để giao lưu, gặp gỡ và mang về không ít giải thưởng danh giá.

Bên ngôi nhà sàn cổ, khi tiếng trống, tiếng cồng, tiếng chiêng nổi lên cũng là lúc Máy Tắng cùng đoàn người trong trang phục truyền thống của người Mường vừa đi vừa nhảy múa vừa hát quanh cây bông. (Ảnh tư liệu)

Tháng 11- 2015, bà Phạm Thị Tắng được công nhân là Nghệ nhân ưu tú vì đã có cống hiến xuất sắc trong gìn giữ và phát huy di sản văn hóa của dân tộc. Năm 2016, Lễ hội Pồôn Pôông xã Cao Ngọc, huyện Ngọc Lặc được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Để có được thành quả ấy có đóng góp rất lớn của Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng.

Đến nay, dù đã 75 tuổi, nhưng Máy Tắng vẫn nhớ đầy đủ các chi tiết của loại hình nghệ thuật Pồôn Pôông với 48 trò chơi, trò diễn đặc sắc. Các trò diễn này được kết nối thành một hệ thống, một câu chuyện dài, được kể thâu đêm suốt sáng bên cây bông.

Những năm qua, Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng đã truyền dạy các điệu múa, lời hát Pồôn Pôông cho nhiều thế hệ người Mường. (Ảnh tư liệu)

Dưới gốc cây bông, bên ngôi nhà sàn cổ, khi tiếng trống, tiếng cồng, tiếng chiêng nổi lên cũng là lúc Máy Tắng cùng đoàn người trong trang phục truyền thống của người Mường vừa đi vừa nhảy múa vừa hát quanh cây bông. Xen lẫn những điệu múa, lời ca là tiếng cười sảng khoái của Máy Tắng như giục giã, mời gọi mọi người trong bản nhanh chóng tụ hội về quanh cây bông.

Để Lễ hội Pồôn Pôông sống mãi, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người Mường, những năm qua Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng đã truyền dạy lại các điệu múa, lời hát Pồôn Pôông cho nhiều thế hệ người Mường. Trong đó có cán bộ văn hóa huyện, xã, thị trấn và người dân yêu thích Pồôn Pôông tại các địa phương.

Hiện số lượng học trò được Nghệ nhân Phạm Thị Tắng truyền dạy đã lên đến hàng trăm người, trong đó có nhiều em bé ở lứa tuổi mầm non, tiểu học ở xã Cao Ngọc đã bắt đầu biết hát, biết múa Pồôn Pôông. Đây sẽ là những hạt nhân nòng cốt trong phong trào văn nghệ truyền thống, dân gian của xã Cao Ngọc, của huyện Ngọc Lặc trong tương lai không xa.

Chị Lê Thị Sinh (người đầu tiên bên trái ảnh) ở thôn Vìn Cọn, xã Cao Ngọc, huyện Ngọc Lặc đã trở thành thế hệ thứ 3 mà Mế Tắng truyền dạy Pồôn Pôông. (Ảnh tư liệu)

Là một học trò ưu tú của Máy Tắng, đã theo Máy Tắng học các trò chơi, trò diễn Pôồn Pôông từ khi còn bé, đến nay chị Lê Thị Sinh (sinh năm 1962) ở thôn Vìn Cọn, xã Cao Ngọc, huyện Ngọc Lặc đã trở thành thế hệ thứ 3 có thể truyền dạy Pôồn Pôông.

Chị Sinh nhớ lại: “Khi còn là một cô bé tôi đã được chứng kiến Máy Tắng và các bà, các mế trong bản say sưa nhảy múa bên cây bông. Tôi từng ao ước mình là một trong những người như thế”.

“Khi biết tôi muốn được học múa, học hát Pồôn Pôông, Máy Tắng đã ngày này qua tháng khác truyền dạy cho tôi, uốn nắn tôi từng điệu nhảy, từng lời hát xường và cho tôi tham gia các hội diễn, hội thi, rồi theo Máy đi dạy ở các lớp truyền dạy trình diễn Pồôn Pôông. Đến nay, tôi có thể tự tin để biểu diễn các trò chơi, trò diễn của Pôồn Pôông”, chị Sinh cho biết.

Trò chuyện cùng chúng tôi, Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng trăn trở: "Tuổi của mế giờ đã cao, mắt mờ, chân chậm, nhảy múa không còn được nhanh nhẹn như trước đây, nhưng mế sẽ còn múa, còn nhảy, còn hát cho đến hơi thở cuối cùng. Mế chỉ mong có nhiều sức khỏe để truyền dạy hết trò diễn này cho con, cho cháu, để Pồôn Pôông mãi sống cùng các thế hệ người Mường”.

Được biết, cuối năm 2020, Hội đồng cấp tỉnh đã họp và xét chọn kết quả có 3 cá nhân được đề nghị công nhận Nghệ nhân Nhân dân và 28 cá nhân được đề nghị công nhận Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 3 năm 2021, trong đó Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng vinh dự là 1 trong 3 nghệ nhân của tỉnh Thanh Hóa được đề nghị xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân”. Hy vọng với những cống hiến và nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc gìn giữ và trao truyền những nét văn hóa độc đáo của dân tộc Mường, Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Tắng sẽ được công nhận Nghệ nhân nhân dân trong thời gian tới.

NGỌC HUẤN