Ứng dụng khoa học - kỹ thuật nâng cao giá trị sản xuất tại các làng nghề truyền thống

Ứng dụng khoa học - kỹ thuật (KHKT) vào sản xuất tại các làng nghề là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng và tính cạnh tranh của sản phẩm, tăng năng suất lao động, giảm thiểu ô nhiễm môi trường; đồng thời, mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân. Đó được xem là một trong những nhiệm vụ quan trọng được các địa phương trên địa bàn tỉnh quan tâm thực hiện nhằm giữ gìn, phát triển nghề, làng nghề truyền thống.

Ứng dụng khoa học - kỹ thuật phát triển nghề mộc tại xã Hoằng Đạt (Hoằng Hóa).

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa có 36 nghề, với 118 làng nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, 75 làng nghề có nghề truyền thống. Trong đó, có 2 nhóm làng nghề hoạt động hiệu quả, gồm: nhóm làng nghề chế biến nông, lâm, thủy sản và thực phẩm; nhóm làng nghề sản xuất tiểu thủ công nghiệp. Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, các làng nghề còn là nơi lưu giữ giá trị văn hóa của địa phương. Bên cạnh đó, các làng nghề đã tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người lao động, đóng góp quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nông thôn theo hướng CNH, HĐH. Thời gian qua, để nâng cao giá trị sản phẩm, nhiều làng nghề trên địa bàn tỉnh đã tích cực áp dụng các tiến bộ KHKT, đổi mới thiết bị trong sản xuất, thay thế dần các hoạt động thủ công hay gây ô nhiễm môi trường, sản phẩm làm ra cũng không bảo đảm chất lượng, năng suất thấp dẫn đến khó cạnh tranh trên thị trường.

Đơn cử như làng rèn Tất Tác, xã Tiến Lộc (Hậu Lộc) với các sản phẩm phong phú về chủng loại, kiểu dáng, kích thước, từ cày, bừa, cuốc, xẻng, liềm... phục vụ nông nghiệp đến các chi tiết máy phục vụ công nghiệp như nhíp ô tô...; các sản phẩm dành cho nghề mộc; dao quắm, búa kiểm lâm dùng trong lâm nghiệp... Theo người dân kể lại, trước đây, người dân làm nghề vất vả lắm, thổi bếp đến “phồng mang trợn mắt”, quay bễ đun than, mài thủ công... mỏi tay. Ngày nay, cùng với sự phát triển của KHKT, máy móc đã dần được đưa vào quy trình sản xuất, giúp người thợ không còn vất vả như xưa. Các hộ sản xuất đã mạnh dạn đầu tư các loại máy móc hiện đại để giải phóng sức lao động như máy mài, máy cán thép, búa máy, máy dập, máy cắt gọt kim loại, máy phay... Đây cũng là phương pháp sản xuất theo hướng hiện đại tập trung quy mô lớn, chuyên môn hóa ngành nghề, từ đó phát triển làng nghề rèn Tiến Lộc ngày càng bền vững, tạo dựng thương hiệu riêng của một làng rèn truyền thống. Hiện, toàn xã có 6 tổ hợp máy cán rút thép, 6 máy cắt plasma hiện đại, 307 búa máy, 300 máy đột dập các loại và hàng nghìn máy tiện, bào thép, các loại máy phổ thông phục vụ rèn và cơ khí. Ngoài các sản phẩm là mặt hàng dân dụng, những năm gần đây, nhiều cơ sở sản xuất còn mua sắm máy móc để sản xuất máy cày, bừa, các thiết bị máy nông nghiệp, bu lông, ốc vít... Sản phẩm được tiêu thụ rộng rãi trên thị trường trong và ngoài tỉnh; đồng thời, xuất khẩu đi các nước Thái Lan, Lào, Campuchia...

Sinh ra từ cái nôi của làng nghề, ông Nguyễn Văn Hòa, chủ cơ sở đồ gỗ Hòa Niên, xã Hoằng Đạt (Hoằng Hóa), cho biết: Nghề mộc đòi hỏi sự tỉ mẩn, khéo léo, bay bổng trong từng nét chạm trổ. Vì cơ chế thị trường luôn đòi hỏi phải cải tiến kỹ thuật, đa dạng sản phẩm nên đã có thời điểm nghề mộc truyền thống ở làng Hạ Vũ bị ngừng trệ, các hộ làm nghề mang tính “cầm chừng”. Trước thực trạng đó, đòi hỏi những người thợ phải học hỏi, tìm tòi, nắm bắt nhu cầu, thị hiếu của thị trường để từ đó có những cách thức mới trong phát triển nghề. Việc đầu tư các loại máy móc hiện đại như máy đục, máy điêu khắc,... vào sản xuất để làm ra mẫu mã phong phú, giá thành cạnh tranh hơn chính là giải pháp mà đa phần các hộ làm nghề ở địa phương lựa chọn để gìn giữ và phát triển nghề. Các công đoạn sản xuất, như: Xẻ, khoan, cưa, đục, tiện, phay, bào, đánh bóng, phun sơn... đã được thay thế bằng máy móc, góp phần nâng cao năng suất lao động, tiết kiệm chi phí sản xuất. Hiện nay, 100% cơ sở sản xuất tại làng nghề đều đã ứng dụng KHKT tiên tiến trong sản xuất thay thế sức người; toàn xã hiện có 30 máy điêu khắc mỹ thuật công nghệ cao với giá trị hàng trăm triệu đồng.

Để nâng cao năng lực, sức cạnh tranh cho sản phẩm các làng nghề truyền thống, các sở, ban, ngành có liên quan của tỉnh cần làm tốt công tác định hướng phát triển làng nghề; xúc tiến thương mại; truyền dạy nghề cho lao động nông thôn; chủ động hỗ trợ các cơ sở sản xuất đổi mới công nghệ, ứng dụng KHKT nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm làng nghề truyền thống. Chính quyền các địa phương cần tạo điều kiện hỗ trợ các cơ sở sản xuất tiếp cận các chính sách hỗ trợ, nguồn vốn vay ưu đãi để đầu tư cải tiến công nghệ, trang bị máy móc, thiết bị hiện đại... Về phía các cơ sở sản xuất cần phải thay đổi tư duy, phương thức sản xuất, hình thức kinh doanh, chủ động trong việc tiếp cận, nghiên cứu khả năng ứng dụng công nghệ phù hợp với tình hình sản xuất thực tế. Thay đổi tập quán sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, sản xuất thủ công, hình thành các tổ chức sản xuất theo quy mô công nghiệp nhằm tăng hiệu quả hoạt động; không ngừng cải tiến mẫu mã, tạo ra nhiều sản phẩm mới, độc đáo; quan tâm xây dựng thương hiệu, nâng cao sức cạnh tranh cho sản phẩm làng nghề...

Bài và ảnh: Lê Ngọc