Khi trẻ không trưởng thành đúng nhịp tự nhiên

Cơ thể phát triển nhanh hơn tâm hồn, trẻ đứng trước nguy cơ tổn thương cả thể chất lẫn tinh thần. Đó là hệ lụy của dậy thì sớm - hiện tượng đang có xu hướng gia tăng. Thực trạng này đã và đang đặt ra yêu cầu quan tâm, chăm sóc và giáo dục trẻ từ gia đình, nhà trường và xã hội.

Bác sĩ Khoa Nội tiết - Dị ứng - Cơ xương khớp (Bệnh viện Nhi Thanh Hóa) khám cho trẻ có biểu hiện dậy thì sớm.

Có mặt tại Bệnh viện Nhi Thanh Hóa, chúng tôi ghi nhận nhiều trẻ khám và điều trị dậy thì sớm. Chị Nguyễn Thị Hiền, phường Hạc Thành cho biết, thấy con trai lớn nhanh, mùi cơ thể thay đổi, nổi mụn nên chị đã đưa con đến Bệnh viện Nhi Thanh Hóa để khám. Tại bệnh viện, cháu được khám và làm các xét nghiệm, chụp phim, đo hoóc-môn, đo tuổi xương. Chị Hiền chia sẻ: “Khi lên 8 tuổi, cháu lớn nhanh, cứ nghĩ cháu phát triển hơn các bạn cùng lứa tuổi. Thời gian sau thấy cháu có các biểu hiện bất thường, tôi mới đưa cháu đến cơ sở y tế để kiểm tra. Nay cháu đã 9 tuổi nên cần theo dõi và làm thêm xét nghiệm, chụp chiếu và đo các chỉ số để có phương pháp can thiệp phù hợp”.

Hay như bé T.H.T.N. (xã Minh Sơn) có biểu hiện đau ngực, tuyến vú phát triển, có trứng cá, chiều cao tăng trưởng nhanh hơn bình thường. Mẹ của N. cho biết, cháu mới 7 tuổi nên gia đình không nghĩ bị dậy thì sớm. Tại bệnh viện, cháu được chỉ định làm các xét nghiệm, đo hoóc-môn, tuổi xương. Các chỉ số đều đang trong độ tuổi dậy thì - cao hơn tuổi thực của con. Do đó, bé phải điều trị, ức chế dậy thì để các chỉ số hoóc-môn về mức bình thường theo đúng độ tuổi.

Theo bác sĩ CKII Nguyễn Duy Thái, Trưởng Khoa Nội tiết - Dị ứng - Cơ xương khớp, dậy thì sớm là trẻ khởi động các dấu hiệu dậy thì trước 8 tuổi với bé gái, 9 tuổi với bé trai. Tình trạng trẻ dậy thì sớm những năm gần đây có xu hướng gia tăng và ghi nhận ở độ tuổi nhỏ hơn. Hiện, khoa điều trị dậy thì sớm cho khoảng 7 - 8 bệnh nhân/ngày và khám mới cho khoảng 10 bệnh nhân/ngày.

Theo bác sĩ Nguyễn Duy Thái, dậy thì sớm ở trẻ gồm 2 loại: dậy thì sớm ngoại biên thường là do sự phát triển và tiết hoóc-môn bất thường ở buồng trứng (trẻ nữ) và tinh hoàn (trẻ nam); dậy thì sớm trung ương là có sự thuần thục giữa trục dưới đồi tuyến yên và tuyến sinh dục - đây là dậy thì sớm thật, thường gặp ở bé gái hơn bé trai.

Dậy thì sớm dẫn đến các hệ lụy đó là chiều cao khi trưởng thành thấp; ảnh hưởng đến tâm lý do trẻ có sự thay đổi cơ thể nhanh, khác biệt lớn so với các bạn cùng tuổi dễ tạo nên tâm lý ngại ngùng, bất an. Đặc biệt, trẻ có nguy cơ bị lạm dụng tình dục do hiểu biết xã hội, cá nhân, giới tính chưa đầy đủ.

Những biểu hiện dậy thì sớm của trẻ không khó để nhận biết. Đối với bé gái, khởi động dậy thì với các biểu hiện như: tuyến vú phát triển, chiều cao, cân nặng phát triển nhanh, tiếp đó xuất hiện lông mu, lông nách, huyết trắng, có kinh; còn với bé trai, kích thước tinh hoàn phát triển, vỡ giọng, lông mu phát triển.

Một số yếu tố nguy cơ dẫn đến dậy thì sớm ở trẻ như: chế độ dinh dưỡng không phù hợp, thường sử dụng thức ăn nhanh, chế biến sẵn, thức ăn có chứa các chất kích thích. Đồng thời, các vấn đề xã hội, môi trường sống, đặc biệt là việc tiếp xúc với những hóa chất như: PPA, mỹ phẩm, dầu gội, sữa tắm, các sản phẩm sơn móng tay, móng chân...

Các bé được chẩn đoán dậy thì sớm sẽ được điều trị tiêm thuốc ức chế dậy thì từ khi phát hiện cho đến khi ổn định về trạng thái phát triển bình thường theo đúng độ tuổi dậy thì. Việc điều trị cần được thực hiện theo đúng phác đồ của bác sĩ. Bác sĩ CKII Nguyễn Duy Thái, Trưởng Khoa Nội tiết - Dị ứng - Cơ xương khớp, Bệnh viện Nhi Thanh Hóa, cho biết: Khi phát hiện con dậy thì sớm, cha mẹ không nên hoang mang cũng không được chủ quan. Cha mẹ cần đến cơ sở y tế để khám, theo dõi và điều trị. Bởi, xác định dậy thì sớm, các bác sĩ cần tiến hành khám lâm sàng, đánh giá cẩn thận bằng các kỹ thuật, xét nghiệm chuyên sâu. Việc thăm khám sớm, đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, hiệu quả vẫn có thể kiểm soát tốc độ dậy thì, duy trì phát triển chiều cao, tâm sinh lý phù hợp với lứa tuổi.

Để phòng ngừa dậy thì sớm và giảm tác động tiêu cực đối với trẻ thì gia đình đóng vai trò quan trọng. Cha mẹ và người chăm sóc trẻ cần chủ động xây dựng lối sống khoa học, dinh dưỡng cân đối, ưu tiên thực phẩm tươi, tăng cường rau xanh, trái cây, hạn chế đồ ăn nhanh, đồ chiên rán, nước ngọt. Đồng thời, khuyến khích trẻ thường xuyên vận động, rèn luyện thể dục - thể thao, ngủ đủ giấc và đúng giờ.

Song song đó, cha mẹ cần theo dõi các dấu hiệu bất thường trên cơ thể con và đưa đi khám ngay khi nghi ngờ. Cha mẹ cũng nên trò chuyện cởi mở, cung cấp kiến thức khoa học, tâm sinh lý, giáo dục giới tính cho trẻ; cho trẻ tham gia các lớp học trang bị kỹ năng bảo vệ bản thân và ứng xử trước các tình huống liên quan đến giới tính. Cùng với đó, nhà trường cũng cần phối hợp chặt chẽ với gia đình, lồng ghép giáo dục sức khỏe sinh sản vào các hoạt động ngoại khóa, tạo môi trường hỗ trợ tâm lý cho học sinh.

Dậy thì sớm là hiện tượng sinh học nhưng hệ lụy của nó vượt xa phạm vi y học, chạm đến vấn đề an toàn, nhân cách và tương lai của trẻ. Mỗi gia đình, mỗi nhà trường, mỗi cộng đồng cần xem việc bảo vệ sự phát triển hài hòa của trẻ là ưu tiên hàng đầu. Bởi khi một thế hệ trưởng thành đúng nhịp tự nhiên, đó không chỉ là nền tảng cho sức khỏe, mà còn là tiền đề cho một xã hội phát triển bền vững.

Bài và ảnh: Thùy Linh