Sách giáo khoa và những vấn đề đặt ra

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 với những thay đổi căn bản đã chính thức triển khai từ năm học 2020-2021. Đến nay, sau 2 năm học áp dụng, bên cạnh những ý kiến đồng tình với tinh thần đổi mới, vẫn còn những băn khoăn, trăn trở, đặc biệt là vấn đề liên quan đến sách giáo khoa (SKG).

Phụ huynh lựa chọn SGK cho con tại Nhà sách Việt Lý (TP Thanh Hóa).

Hẳn các thế hệ học sinh cả nước những năm 80-90 của thế kỷ XX sẽ không thể quên kỷ niệm về một thời cắp sách đến trường. Ngày ấy, một chương trình học chỉ có một bộ SGK nên có thể dùng lại nhiều lần. Những quyển sách bìa được bọc lại bằng giấy báo cũ và giữ gìn cẩn thận, được “trao truyền” từ năm này sang năm khác, từ lớp anh trước đến lứa em sau. Thậm chí với những gia đình nghèo, lại đông con mỗi bộ SGK của các anh chị lớn trong nhà sẽ như một “bảo vật” đối với các lứa đàn em. Ngày nay, với xu hướng của nền giáo dục hiện đại, khi SKG đã và đang được đổi mới theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì câu chuyện về “bảo vật”, về việc “trao truyền” SGK đã không còn.

Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục cho rằng, chủ trương “Một chương trình, nhiều bộ SGK” là hoàn toàn phù hợp với xu hướng hiện nay. Về mặt lý thuyết, khi có nhiều bộ SGK thì các nhà trường có nhiều sự lựa chọn hơn để chọn ra bộ sách có chất lượng nhất, trang bị cho học sinh tri thức cần thiết và phù hợp với lứa tuổi, bậc học và với điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa mỗi địa phương. Bên cạnh đó, chủ trương này góp phần làm lành mạnh hóa thị trường SGK. Chất lượng sách sẽ được nâng lên vì muốn bán được sách thì người biên tập, nhà xuất bản phải có sự đầu tư kỹ lưỡng về nội dung và hình thức. Tuy nhiên, thực tế triển khai đã và đang nảy sinh nhiều điều đáng suy ngẫm.

Ngay trong năm đầu tiên áp dụng Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đối với lớp 1, môn tiếng Việt của bộ sách “Cánh diều” do Nhà Xuất bản Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh phát hành, tổng chủ biên kiêm chủ biên là GS. Nguyễn Minh Thuyết đã có không ít “hạt sạn” liên quan đến việc sử dụng ngôn từ, hình ảnh chưa chuẩn mực và không phù hợp với lứa tuổi học sinh... được giới chuyên môn và những người trực tiếp đứng lớp giảng dạy “nhặt” ra. Rồi việc sử dụng một lúc nhiều bộ SGK trên cùng một địa bàn gây khó khăn cho việc quản lý, đánh giá chất lượng dạy và học... Và hiện nay, khi áp dụng đối với lớp 3, 7 và lớp 10 câu chuyện về SKG lại được “hâm nóng” khi dư luận bàn sâu về giá sách. Tất cả cho thấy sự quan tâm của dư luận xã hội, tâm trạng lo lắng của các bậc phụ huynh về SKG khi thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018 là hoàn toàn có cơ sở.

Nói về giá sách, mới đây, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam công bố thông tin về giá của bộ SGK lớp 3, lớp 7 và lớp 10 theo Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018. Theo đó, giá SGK mới lớp 3, 7, 10 ở hai bộ “Kết nối tri thức với cuộc sống” và “Chân trời sáng tạo” áp dụng từ năm học 2022-2023 cao gấp 2 - 3 lần SGK hiện hành. So với bộ SGK lớp 3 hiện hành (chưa bao gồm sách tiếng Anh) chỉ khoảng 60.000 đồng/bộ thì bộ SGK mới chưa bao gồm sách tiếng Anh có giá từ 177.000 đến 183.000 đồng. Bộ SGK mới lớp 7 chưa có sách tiếng Anh, giá từ 208.000 đến 209.000 đồng, cao hơn 2 lần bộ SGK hiện hành. Bộ SGK lớp 10 cũ có giá niêm yết là 164.000 đồng, còn giá bộ SGK mới lớp 10 có giá từ 246.000 đến 301.000 đồng (tùy thuộc tổ hợp môn học).

Giải thích về nguyên nhân giá SGK tăng, tại Kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XV diễn ra vào tháng 6-2022, người đứng đầu Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) cho rằng, việc so sánh giá SGK mới và cũ là không tương đồng, bởi sách của chương trình mới được thực hiện xã hội hóa theo chủ trương của Quốc hội “Một chương trình, nhiều bộ SGK”. Các loại sách này biên soạn với khổ lớn hơn, giấy tốt hơn... Tuy nhiên, bất luận như thế nào nhìn nhận từ thực tiễn việc SGK mới tăng giá đã khiến không ít cán bộ, giáo viên, phụ huynh băn khoăn, trăn trở.

Theo chia sẻ của cô giáo Phạm Thị Nga, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Bình Minh (thị xã Nghi Sơn) về cơ bản nội dung sách có nhiều đổi mới, học liệu hình ảnh phong phú, trang trí bắt mắt... Qua 2 năm học sử dụng SGK mới đối với lớp 1 và lớp 2 giáo viên nhà trường đã cập nhật và triển khai tốt nội dung. Tuy nhiên, băn khoăn hiện nay vẫn là về giá sách quá cao so với bộ sách trước đây. Về phía phụ huynh, chị Nguyễn Thị Thủy, ở xã Hoằng Đồng, Hoằng Hóa chia sẻ: “Chúng tôi không cần màu sắc quá sặc sỡ mà quan trọng là chất lượng nội dung của chương trình giáo dục, của SGK. Tôi thực sự bất ngờ bởi bộ SGK lớp 1 gồm SGK và vở bài tập cùng 2 bộ đồ dùng học Toán và vở vẽ A4 có giá lên tới hơn 700.000 đồng. Trong khi đó, ở nhiều môn học, thiết kế của sách cho phép học sinh có thể điền nội dung câu trả lời, làm bài luyện tập... ngay trên SGK, khiến cho sách chỉ có thể sử dụng 1 lần, gây lãng phí, tốn kém”.

Trước những băn khoăn, trăn trở từ dư luận, phụ huynh học sinh và ngay cả trong nghị trường Quốc hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã có những chỉ đạo hướng tới mục tiêu tiết kiệm, chống lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng SGK, tăng tỷ lệ SGK được sử dụng lại nhiều lần. Theo đó, Bộ GD&ĐT yêu cầu Giám đốc Sở GD&ĐT các địa phương chỉ đạo phòng GD&ĐT, các cơ sở giáo dục phổ thông không thực hiện việc lập danh mục, đóng gói thành bộ SGK kèm sách bài tập, sách tham khảo và các tài liệu khác ngoài danh mục sách được phê duyệt để học sinh, phụ huynh mua. Tổ chức quán triệt, tuyên truyền đến từng cán bộ quản lý giáo viên và học sinh về việc giữ gìn, bảo quản SGK; không viết, vẽ vào SGK để sách được sử dụng lại lâu bền. Cùng với đó, chỉ đạo các cơ sở giáo dục thực hiện nghiêm quy định tại Thông tư số 21/2014/TT-BGDĐT về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên. Trong đó lưu ý việc: “Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục các cấp không được lạm dụng vị trí công tác của mình để thực hiện hoặc tham gia thực hiện việc ép buộc, vận động học sinh, học viên hoặc cha mẹ học sinh mua xuất bản phẩm tham khảo dưới bất kỳ hình thức nào”. Tuy nhiên, đến thời điểm này vấn đề dư luận quan tâm là giá SGK vẫn chưa “hạ nhiệt”.

Không thể phủ nhận ưu điểm của những bộ SGK mới thuộc Chương trình giáo dục phổng thông 2018. Tuy nhiên, đổi mới không nhất thiết là phải làm khác cái cũ mà phải bổ sung, hoàn thiện cái cũ phù hợp với đặc điểm và sự phát triển của nền giáo dục nước nhà. Một cuốn SGK chứa nhiều “sạn” về ngữ liệu; rồi việc buông lỏng trong khâu kiểm duyệt nội dung, thiếu sâu sát trong thanh tra, kiểm soát chất lượng, giá sách cao... lỗi không chỉ nằm ở nhóm tác giả, nhà xuất bản, đó còn là trách nhiệm của các hội đồng thẩm định và đơn vị quản lý Nhà nước đã phê duyệt nội dung đưa vào thực hiện. “Một chương trình, nhiều bộ SGK” là chủ trương đúng, nhưng thực hiện không đúng và trúng thì học sinh và phụ huynh sẽ tốn kém hơn rất nhiều khi phải mua nhiều bộ SGK của các nhóm tác giả khác nhau. Nhiều ý kiến cho rằng, Bộ GD&ĐT cần đưa ra phương án chặt chẽ hơn nữa trong khâu thẩm định, lựa chọn SGK để tạo tâm lý yên tâm cho học sinh và phụ huynh học sinh cũng như giữ vững định hướng của Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT.

Bài và ảnh: Phong Sắc