Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh: Còn nhiều thách thức

Tỷ số giới tính khi sinh được tính bằng số trẻ em được sinh ra còn sống là số bé trai/100 bé gái. Chỉ số này được coi là bình thường trong khoảng 103 - 106 trai/100 gái. Duy trì chỉ số ở mức bình thường sẽ bảo đảm sự cân bằng phát triển tự nhiên và xã hội của một quốc gia, địa phương. Tại Thanh Hóa, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh (MCBGTKS) đã xảy ra trên diện rộng và đang ở nhóm cao trong cả nước.

Một buổi truyền thông dân số cho người dân huyện Mường Lát.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến MCBGTKS, đó là tư tưởng trọng nam, khinh nữ, chế độ an sinh xã hội chưa bảo đảm, chính sách ưu tiên đối với nữ giới chưa thật sự thỏa đáng, công tác kiểm tra, phát hiện và xử lý các trường hợp cung cấp dịch vụ, phương pháp lựa chọn giới tính thai nhi còn gặp nhiều khó khăn... Trong đó, nguyên nhân sâu xa là do tư tưởng trọng nam, khinh nữ đã tồn tại lâu đời dẫn đến tâm lý mong muốn có con trai để nối dõi tông đường.

Gia đình chị M.T.L. (TP Thanh Hóa) đã có 2 con gái, 1 cháu học lớp 5 và 1 cháu học lớp 3. Mặc dù có biết đến chính sách của Nhà nước, cũng được nghe tuyên truyền về những hậu quả của việc MCBGTKS, nhưng với tâm lý muốn có “người nối dõi” nên vợ chồng chị vẫn quyết tâm sinh cháu thứ 3 để được con trai. Chị M.T.L. chia sẻ, do 2 cháu đã lớn, bản thân làm việc ở nhà nên có nhiều thời gian, lại được ông bà phụ giúp, nên sau nhiều lần tính toán, vợ chồng chị đã quyết tâm sinh thêm cháu trai thứ 3. Nói về việc nuôi dạy các cháu, chị M.T.L. cho rằng kinh tế gia đình khá ổn định nên vấn đề này không phải áp lực quá lớn.

Cũng như nhà chị M.T.L., vợ chồng chị N.T.V. (huyện Hoằng Hóa) đã có 2 con gái. Mặc dù gia đình chồng không ép buộc, tư tưởng cũng rất thoải mái nhưng nhiều khi thấy chồng ra ngoài, có người trêu “không đẻ được con trai thì ngồi mâm dưới” cũng thấy chạnh lòng, nên chị vẫn quyết định “theo thầy theo thuốc” để có con trai.

Trường hợp 2 gia đình nêu trên chỉ là đại diện cho rất nhiều gia đình hiện nay, khi vẫn còn mang nặng vấn đề con trai – con gái. Tâm lý muốn có bằng được con trai để nối dõi, áp lực phải đẻ được con trai, nếu không sẽ không hoàn thành trọng trách vẫn còn đè nặng lên tư tưởng của người phụ nữ.

Ông Nguyễn Đình Tuấn, Phó chi cục trưởng Chi cục DS - KHHGĐ tỉnh, cho biết: Để giải quyết tình trạng này, trong thời gian qua, hệ thống dân số tỉnh đã triển khai Đề án Can thiệp giảm thiểu MCBGTKS. Qua đó, đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, đặc biệt là trong trường học; cung cấp đầy đủ thông tin, tài liệu và các sản phẩm truyền thông về MCBGTKS đến người dân... Đến năm 2020, đề án đã được triển khai tại 310 xã/21 huyện, thị xã, thành phố với các hoạt động tuyên truyền, tư vấn trực tiếp và gián tiếp về việc nghiêm cấm các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi; thực trạng và tác hại của MCBGTKS; các biện pháp ngăn chặn phân biệt giới, lựa chọn giới tính; kinh nghiệm sản xuất, xây dựng gia đình văn hóa của phụ nữ sinh con một bề gái không sinh con thứ 3 hàng năm; kinh nghiệm học tập, rèn luyện của các cháu gái có thành tích học tập giỏi. Đồng thời, tập huấn kỹ năng truyền thông, kiến thức và kỹ năng thực hiện các hoạt động cho chủ nhiệm câu lạc bộ, cán bộ xã, huyện, tỉnh; tập huấn các quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức. Thanh tra, kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất các cơ sở y tế dịch vụ siêu âm, nạo phá thai trong việc thực hiện các quy định nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi; các cơ sở xuất bản, kinh doanh các loại sách, báo, văn hóa phẩm trong việc thực hiện các quy định nghiêm cấm tuyên truyền, phổ biến phương pháp sinh con theo ý muốn.

Kết quả, trong 5 năm đề án đã tổ chức 119 cuộc hội thảo cung cấp thông tin về tình trạng MCBGTKS cho cấp ủy, chính quyền các địa phương; 23 lớp tập huấn cho 1.156 người; tuyên truyền trên phương tiện thông tin đại chúng 8.950 tin, bài, 70 phóng sự; tổ chức 1.571 buổi nói chuyện chuyên đề cho hơn 81.173 lượt người nghe, sản xuất hơn 320.070 tờ rơi và 9.424 cuốn sách lật; 37.983 băng đĩa, thành lập và hướng dẫn hoạt động cho 210 câu lạc bộ. Phối hợp với Thanh tra Sở Y tế tiến hành mỗi năm 1 đợt thanh, kiểm tra 53 cơ sở y tế có dịch vụ siêu âm và nạo phá thai về thực hiện các quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, do tính chất khó khăn và phức tạp của việc kiểm soát MCBGTKS nên đến nay, tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh của tỉnh vẫn ở mức cao, xảy ra ở cả thành thị và nông thôn và trở thành thách thức lớn đối với không chỉ riêng ngành dân số. Năm 2020, tỷ số giới tính khi sinh của Thanh Hóa là 113,5 trai/100 gái.

Các nghiên cứu của quốc tế và Việt Nam đã chỉ ra, MCBGTKS có thể dẫn đến những hệ lụy khó lường về mặt xã hội, kinh tế, thậm chí cả an ninh chính trị. Do đó, để giảm tỷ lệ MCBGTKS là trách nhiệm không chỉ của riêng ngành dân số mà là của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Để đưa tỷ lệ giới tính về mức cân bằng tự nhiên là kết quả không phải ngày một ngày hai mà là quá trình bền bỉ và lâu dài. Vì vậy, bên cạnh việc đẩy mạnh tuyên truyền bằng nhiều hình thức; thì cần thực hiện nghiêm túc, triệt để các quy định về cấm lựa chọn giới tính thai nhi (Pháp lệnh Dân số, Nghị định 104, 114 của Chính phủ, Nghị định 146/2013/NĐ-CP...). Đặc biệt cần xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để răn đe và thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật.

Cùng với sự nỗ lực của các ban, ngành, đoàn thể, rất cần sự đồng thuận, ủng hộ từ phía người dân trong giảm thiểu MCBGTKS, góp phần nâng cao chất lượng dân số, bảo đảm an sinh xã hội.

Bài và ảnh: Tô Hà