Cảnh giác với biến tướng kinh doanh đa cấp trên nền tảng điện tử

Một hội thảo về đồng tiền ảo WCI được tổ chức tại Thanh Hóa.

Những năm gần đây, kinh doanh đa cấp đã được quản lý với những chế tài chặt chẽ. Đặc biệt, sự ra đời của Nghị định số 40/2018/NĐ-CP quy định những điều kiện ràng buộc đối với các doanh nghiệp (DN) kinh doanh hàng đa cấp; Nghị định số 141/2018/NĐ-CP bổ sung xử lý các hành vi vi phạm trong lĩnh vực kinh doanh hàng đa cấp đã kịp thời ngăn chặn một số hành vi lừa đảo trong lĩnh vực này.

Cùng với sự vào cuộc mạnh mẽ của các lực lượng chức năng, nhiều DN vi phạm đã bị kiểm tra, xử phạt và thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp.

Tuy nhiên trên thực tế, các chủ thể kinh doanh đa cấp bất chính ngày càng dùng nhiều thủ đoạn tinh vi và có xu hướng chuyển sang các mô hình hoạt động phong phú để né tránh sự quản lý của cơ quan quản lý. Những hình thức kinh doanh này dự báo sẽ gây ra nhiều hệ lụy hơn, với những con số đầu tư “khủng” và khó kiểm soát do được phát triển trên nền tảng internet.

Chị H.T.N, trú tại phường Quảng Thọ (TP Sầm Sơn) đang ở nhà nuôi con nhỏ. Với mong muốn có thêm nguồn thu nhập trong thời gian “bỉm sữa”, qua facebook, chị N. biết tới một công ty kinh doanh mỹ phẩm và được giới thiệu làm đại lý cho đơn vị này. Chị N. cho biết, công việc được giới thiệu khá đơn giản và phù hợp với người làm nội trợ, chỉ cần tranh thủ thời gian đăng lên facebook cá nhân, các hội nhóm thông tin sản phẩm và chốt đơn hàng, nếu có đơn chốt được thì mới lấy hàng về bán và được chiết khấu hoa hồng. Thấy yên tâm vì không phải cọc tiền trước, chị N. đăng ký làm đại lý phân phối. Những ngày đầu, chị N. nhận được lác đác một số đơn hàng và số lượng đơn hàng tăng đột biến trong những ngày sau đó. Cuối tháng, chị được “tôn vinh là đại lý xuất sắc”, có doanh thu tốt và khả năng thăng tiến. Cũng ngay trong “lễ vinh danh”, chị và nhiều đại lý khác được thuyết phục bỏ ra một số tiền lớn để “ôm” hàng với mức chiết khấu cao. Tự tin vì “đắt khách”, chị N. đã vay số tiền 50 triệu đồng để “ôm” hàng. Tuy nhiên, ngay sau khi “ôm” hàng rồi, khách hàng của chị N. tự dưng vắng bóng. Ế ẩm hàng hóa, chị N liên hệ trả lại cho công ty nhưng không được chấp nhận.

Chị N., cũng như một số nạn nhân nhẹ dạ cả tin đã bị lôi kéo vào đường dây đa cấp buôn bán mỹ phẩm không nguồn gốc. Thực chất, hình thức của chiêu trò này, ban đầu, công ty sẽ liên tục tuyển một số lượng lớn đại lý. Sau đó, tổ chức các buổi hội thảo “truyền lửa khởi nghiệp”, kích thích ham muốn làm giàu của những người kinh doanh online. Ban đầu khi mới “vào nghề”, sau khi các đại lý đăng bài, phía công ty sẽ cho người tới tấp gọi điện, inbox đặt hàng mua sản phẩm. Sau khi dụ dỗ được những “con mồi” ôm hàng với số lượng lớn, các đại lý này sẽ bị “quay lưng”, rũ bỏ một cách không thương tiếc. Nhiều người biết bị lừa, chấp nhận mất tiền. Nhưng cũng có không ít người vì “tiếc của” nên “cố đấm ăn xôi”, áp dụng chiêu trò của công ty để lừa người thân, bạn bè của chính mình mua sản phẩm.

Nghiêm trọng hơn, nhiều người, mà đặc biệt là giới trẻ còn bị lôi kéo vào các hình thức đầu tư đa cấp tinh vi, như: Chứng khoán đa cấp, tiền ảo đa cấp... Tin tưởng một “đàn anh” từng “kinh qua” nhiều hình thức kinh doanh đa cấp, năm 2018, vợ chồng chị L. và anh H., trú tại TP Thanh Hóa đã bỏ ra gần 1 tỷ đồng để sở hữu đồng tiền ảo có tên WCI. Anh H. cho biết, ngoài cơ hội nhân gấp nhiều lần số vốn bỏ ra khi đồng WCI “lên sàn”, nhà đầu tư còn được trả thưởng đều đặn tiền vào tài khoản và có cơ hội phát triển mạng lưới với mức hoa hồng từ 8-10% tùy cấp bậc. Anh H. và chị L. đã lôi kéo người thân, bạn bè cùng tham gia phát triển mô hình kinh doanh, với tổng số vốn đầu tư hàng chục tỷ đồng. Vậy nhưng, sau 2 năm đầu tư, những lời hứa “có cánh” mà công ty có trụ sở tại Mỹ này vẫn chưa thành hiện thực. Không chỉ không lên sàn, số tiền trả lãi “mồi chài” ban đầu cũng không còn nữa. Sau nhiều lần liên hệ các “Giám đốc cấp cao”, nhà đầu tư vẫn không được giải quyết quyền lợi. Cả hệ thống kinh doanh tiền ảo WCI hàng nghìn người tham gia tại Việt Nam có nguy cơ mất trắng.

Với môi trường lan tỏa không biên giới trên mạng internet hiện nay, giới trẻ còn bị lôi cuốn vào việc đầu tư các mã cổ phiếu giai đoạn IPO (chào bán chứng khoán lần đầu). Tuy nhiên, do thiếu hiểu biết và hám lợi, nhiều người đã không có sự tìm hiểu kỹ càng và đầu tư vào những cổ phiếu chưa có đủ cơ sở pháp lý, trong đó có nhiều cổ phiếu có nguồn gốc từ nước ngoài. Theo quy định tại Nghị định 58/2012/NĐ-CP của Chính phủ và Thông tư 162/2015/TT-BTC của Bộ Tài chính về điều kiện chào bán cổ phiếu ra công chúng, thì doanh nghiệp muốn chào bán cổ phiếu ra công chúng phải đáp ứng các quy định, như: Doanh nghiệp có vốn điều lệ đã góp tại thời điểm đăng ký chào bán từ 10 tỷ đồng Việt Nam trở lên tính theo giá trị ghi trên sổ kế toán; hoạt động kinh doanh của năm liền trước năm đăng ký chào bán phải có lãi, đồng thời không có lỗ lũy kế tính đến năm đăng ký chào bán; có phương án phát hành và phương án sử dụng vốn thu được từ đợt chào bán được đại hội đồng cổ đông thông qua. Công ty đại chúng đăng ký chào bán chứng khoán ra công chúng phải cam kết đưa chứng khoán vào giao dịch trên thị trường có tổ chức trong thời hạn một năm, kể từ ngày kết thúc đợt chào bán được đại hội đồng cổ đông thông qua. Kèm theo những điều kiện này là các thủ tục hồ sơ gửi tới Ủy ban chứng khoán Nhà nước để thẩm định và cấp phép.

Theo thông tin từ Sở Công Thương, số lượng các công ty hoạt động trên lĩnh vực đa cấp truyền thống những năm gần đây trên địa bàn tỉnh liên tục giảm. Nếu như năm 2018, toàn tỉnh có gần 30 DN kinh doanh đa cấp, thì đến đầu năm 2020, chỉ còn 15 DN. Trong số các DN đang hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, DN có doanh thu bán hàng đa cấp cao nhất là Công ty TNHH MTV Herbalife Việt Nam, với doanh thu hơn 57 tỷ đồng và 2.200 DN tham gia kinh doanh. Cùng với hoạt động kiểm tra, giám sát, quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, Sở Công Thương cũng tích cực phối hợp với các lực lượng chức năng siết chặt các hoạt động giới thiệu sản phẩm mà các đối tượng thuê, mượn trụ sở nhà văn hóa khu phố, thôn, xóm, trụ sở chính quyền địa phương để giới thiệu và bán hàng.

Tuy nhiên, cũng theo đánh giá của Sở Công Thương, kinh doanh đa cấp là một phương thức kinh doanh phức tạp, dễ phát sinh những biến tướng, vi phạm. Thực tế, một bộ phận các DN lợi dụng kẽ hở của pháp luật trong việc kiểm soát chưa đồng bộ, triệt để đã có những hành vi kinh doanh trái pháp luật thông qua các hoạt động kinh doanh thương mại điện tử. Khác với kinh doanh đa cấp truyền thống đã có quy định, chế tài rõ ràng, kinh doanh trên nền tảng internet hiện vượt khả năng kiểm soát của chính quyền và ngành chức năng địa phương, khi các hoạt động này được thực hiện thông qua mạng lưới những cá nhân, hoạt động tự do, không có địa điểm kinh doanh cố định. Bên cạnh đó, người “bị hại” chưa mạnh dạn lên tiếng tố giác các hành vi vi phạm, nên cơ quan quản lý Nhà nước hầu như không thu thập được chứng cứ để điều tra, xử lý.

Theo nhận định của các chuyên gia, hoạt động kinh doanh đa cấp hiện nay biến tướng phức tạp, khó lường. Khi lực lượng chức năng, các phương tiện truyền thông cảnh báo hình thức này, các đối tượng nhanh chóng thay đổi, du nhập những mô hình khác để “qua mắt” sự kiểm soát. Các hình thức lôi kéo người tham gia cũng có nhiều thay đổi, trong đó, các hoạt động, các hội nghị, tập huấn đào tạo được tổ chức trực tuyến trên nền tảng di động. Điều này buộc các cơ quan quản lý phải có những giải pháp mới để phát hiện và xử lý. Đồng thời, chú trọng việc khuyến cáo người dân có kiến thức, hiểu biết khi tham gia kinh doanh cần cảnh giác trước những lời mời chào đầu tư với các khoản lợi nhuận cao bất thường để bảo vệ chính mình.

Minh Hằng