Đền thờ Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi

Đền thờ Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi (phường Đông Tiến) là di tích lịch sử cấp quốc gia. Đền được xây dựng vào năm 1617, với lối kiến trúc như một kinh đô thu nhỏ, bao quanh bởi hai vòng thành khép kín, thành ngoài bằng đất, thành trong bằng đá tương tự Thành Nhà Hồ.

Đền thờ Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi. Ảnh: Khắc Công

Theo sử sách ghi lại, Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi tự là Ấp Thanh, người ở xã Ngọc Bôi, tổng Thanh Khê. Ông sinh năm Ất Hợi 1515 trong một gia đình thuộc dòng họ “Danh gia thế phiệt” thời bấy giờ. Ông nội của ông làm quan tri huyện, được gia phong “Thái bảo”. Thân phụ của ông là Nguyễn Tứ, làm chức Tham nghị Thái Nguyên và cũng được gia phong “Thái bảo”. Khi còn nhỏ, ông thể hiện trí thông minh hơn người, ngày đêm miệt mài đèn sách. Đời vua Lê Trung Tông, ông thi đỗ Nhất giáp Chế khoa (Bảng nhãn), khoa thi năm Giáp Dần 1554, lúc đó ông 39 tuổi. Từ đó, ông được bổ dụng làm quan trong triều. Do có tài đức, Nguyễn Văn Nghi được nhà vua tin yêu, quý trọng. Ông được vua ban giữ chức Hiệu lý Viện Hàn lâm.

Năm Bính Thìn 1556, niên hiệu Bình Thuận thứ 8, vua Lê Trung Tông băng hà, Lê Anh Tông (tên húy là Duy Bang) lên ngôi hoàng đế, Nguyễn Văn Nghi thường xuyên được vua gọi vào hầu giảng ở tòa Kinh Diên. Năm Đinh Tỵ, niên hiệu Thiên Hựu lần thứ nhất (1557), ông được nhà vua phong làm Hộ khoa cấp sự trung, kiêm quản lý tài chính. Năm 1560, ông giữ chức Đông các hiệu thư. Năm 1565, ông làm tham chính Nghệ An. Năm 1569, ông giữ chức Tả thị lang bộ lại. Năm 1570, ông được thăng Tuyên lực công thần, Đông các học sĩ, tước Phúc Ấm bá. Năm Quý Dậu, niên hiệu Gia Thái thứ nhất (1573), hoàng tử thứ 5 của vua Lê Anh Tông là Duy Đảm (khi ấy mới 6 tuổi) được lập lên ngôi hoàng đế (tức Lê Thế Tông). Do nhà vua còn nhỏ, ông đã trực tiếp hầu giảng, trau dồi kiến thức cho nhà vua. Sau này vua Lê Thế Tông trở thành vị vua giỏi thời Trung hưng. Ông được người đời ca tụng là “người thầy của hai đời vua”. 30 năm tận tụy hết lòng phụng sự 3 đời vua, tướng công Nguyễn Văn Nghi được đánh giá là người tài đức vẹn toàn “Công so với núi, đức sáng trăng sao, khí tiết thanh cao". Ông mất vào năm 1583, hưởng thọ 69 tuổi. Khi còn sống, ông giương cao đạo học ở chốn quê hương và tích cực hỗ trợ cho các nho sinh trong vùng, ban tiền, ban của để họ theo đuổi đèn sách. Để tưởng nhớ công lao của ông, nhà vua gia ân tặng ông là Thượng thư Bộ công, ban tên Thụy tức “Phúc Khê tướng công” và cho lập đền thờ.

Đền thờ Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi được xây dựng vào năm 1617, gồm 2 vòng thành (thành ngoại đắp bằng đất, thành nội bằng đá khối). Cổng đền có một cửa, kết hợp giữa kỹ thuật xếp đá phía dưới và xây gạch nung trên nóc kết thành mái vòm cầu kỳ. Đường dẫn từ thành ngoại vào trong khu nội viên được lát đá tảng, hai bên là hàng tượng chó đá, ngựa đá, voi đá và tượng người chầu bằng đá. Hai tấm bia đá rộng hơn 2,5m đối xứng hai bên, một chiếc bao gồm cả phần mái che được đục nguyên khối không tách rời. Trên mặt bia đá khắc chữ Hán ghi nhớ công trạng cũng như ca ngợi tâm đức và tài năng của ông lúc sinh thời.

Theo sử sách ghi lại, trước đây, đền có tới 24 dãy nhà lớn bé bao quanh, bố trí từ nhà sắp lễ ở ngoài cổng, khu đền thờ, khu hậu viên, khu nhà tổ, khu nhà thờ dành cho người vợ của Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi... Tuy nhiên, trải qua biến thiên của lịch sử và sự tàn phá của thiên nhiên, đến nay, khu đền thờ chỉ còn lại gian nhà nhỏ dùng làm nơi thờ tự. Đây là gian nhà nằm giữa, nối gian tiền đường, trung đường với nhà chánh tổng dài và rộng ở phía sau. Bên trong được kết cấu hệ thống gỗ lim, ngói mũi hài, hai đầu nóc có gắn đầu rồng bằng đất nung vẫn còn giữ nguyên vẹn đến ngày nay, thể hiện sự độc đáo trong kiến trúc và giá trị nghệ thuật cao ở nửa đầu thế kỷ thứ XVII. Năm 1990, đền thờ Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia. Hằng năm, vào ngày mùng 5 tháng 11 âm lịch, Nhân dân địa phương nô nức tổ chức lễ hội để tưởng nhớ công lao của ông.

Ông Nguyễn Xuân Lọc, 68 tuổi, người hiện trông coi đền thờ Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi, cho biết: "Đền thờ là địa điểm du lịch tâm linh của người dân địa phương và du khách thập phương; đặc biệt là vào các ngày lễ tết, đền lúc nào cũng đông người. Họ đến đây không phải vì cầu lộc, cầu tài, mà để tri ân một người thầy lớn, tôn kính sự học. Đặc biệt, vào các kỳ thi đại học, các cháu học sinh thường đến dâng hương để cầu mong thi cử đỗ đạt và học hành thành công. Phúc Khê tướng công Nguyễn Văn Nghi trước khi trở thành một trong những người thầy lớn trong thời đại phong kiến Việt Nam, ông là môn sinh có tài học nổi danh khắp vùng".

Khắc Công