Chủ động đối phó hiểm họa hồ chứa nước mất an toàn

Đến tháng 7-2022, Ban Quản lý khai thác công trình thủy lợi (KTCTTL) Bá Thước quản lý 164 công trình (CT) thủy lợi nhỏ, trong đó có 15 trạm bơm tưới, 24 hồ chứa nước, còn lại là đập dâng trên địa bàn, phục vụ nước tưới cho 5.146 ha/năm. Phần lớn các hồ, đập trên địa bàn huyện được xây dựng từ năm 1980 trở về trước. Hiện nay, huyện có hàng chục đập dâng, hồ chứa bị hư hỏng, xuống cấp. Một số CT thủy lợi vẫn còn đập đất như: hồ Buốc (xã Kỳ Tân), đập Bai Váng (xã Điền Trung), hồ Tầm (xã Thiết Ống), đập Đầm Tôm (xã Ái Thượng)...

Hồ Bai Manh (xã Quang Trung, huyện Ngọc Lặc) đã tích trữ đủ nước theo thiết kế phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Tình trạng phổ biến như đập đất thấp, mặt cắt nhỏ, mái thượng lưu, hạ lưu bị sạt lở; tràn, cống hư hỏng, lòng hồ bồi lắng, hệ thống kênh mương bị bồi lấp, vỡ thành... không an toàn, chỉ tích trữ được một phần nước theo thiết kế, không phát huy được hiệu quả phục vụ sản xuất theo thiết kế.

Huyện Bá Thước xác định phát huy nội lực, phát động Nhân dân góp công sức thường xuyên làm thủy lợi nội đồng và mặt ruộng. Ban Quản lý KTCTTL Bá Thước đã huy động lực lượng cán bộ, công nhân nạo vét bể hút, bể xả các trạm bơm tưới, kênh mương, khắc phục tạm thời các CT hư hỏng, xuống cấp bằng vật tư tại chỗ như rọ thép, đá hộc... những vị trí xung yếu, có nguy cơ sạt lở cao. Bằng nhiều nguồn vốn, huyện Bá Thước đã đầu tư sửa chữa, nâng cấp các hồ, đập bị xuống cấp, hư hỏng; đã chủ động tu sửa, nạo vét, khơi thông kênh mương... nhằm nâng cao hiệu quả cấp nước tưới. Một số CT thủy lợi mới được sửa chữa, nâng cấp, đã phát huy hiệu quả phục vụ sản xuất nông nghiệp như: đập Dòm (xã Thiết Kế), đập mương Ngọc Vịt (xã Lương Nội), đập mương Pát (xã Ban Công), đập và mương Bá (xã Điền Thượng), đập Đanh (xã Thành Lâm), hồ Chun (xã Thiết Ống)... Thường xuyên theo dõi, phát hiện hư hỏng để sửa chữa kịp thời, chống rò rỉ mất nước ở các cống lấy nước hồ chứa. Các đơn vị, địa phương quản lý đã xây dựng phương án, chuẩn bị vật tư, lực lượng, phương tiện... để ứng phó với các sự cố CT xảy ra trong mùa mưa, bão.

Đến tháng 7-2022, toàn tỉnh có 610 hồ chứa, trong đó có 1 hồ chứa nước quan trọng đặc biệt là hồ Cửa Đạt, do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quản lý, 29 hồ chứa nước lớn, còn lại là hồ chứa nước nhỏ. Trong các năm vừa qua, bằng nguồn vốn đảm bảo an toàn hồ chứa của Chính phủ đã có hàng chục hồ chứa nước ở khu vực trung du, miền núi được sửa chữa, nâng cấp và làm mới, đã đưa vào sử dụng. Ngoài nhiệm vụ chính là tưới cho cây trồng, các hồ chứa nước còn có nhiệm vụ cắt lũ trong mùa mưa, bão, cấp nước sinh hoạt, sản xuất công nghiệp, nuôi thủy sản, cải tạo môi trường sinh thái trong vùng...

Tuy nhiên, hiện tại toàn tỉnh vẫn còn 98 hồ chứa nước, chủ yếu tập trung ở các huyện miền núi như: Ngọc Lặc, Cẩm Thủy, Thạch Thành, Thường Xuân, Bá Thước, Như Thanh,... đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Hầu hết các hồ thủy lợi ở tỉnh ta được xây dựng từ những năm 1960 đến 1970, cống, tràn đều làm tạm, thời gian sử dụng đã lâu, ảnh hưởng của thiên tai nên xuống cấp rất nghiêm trọng. Các CT này đã và đang bị hư hỏng toàn bộ cống, thiết bị đóng mở, cống bị lùng mang, lùng đáy, đập đất bị sạt lở, thấm mạnh phía hạ lưu xuất hiện dòng chảy... Do cơ chế quản lý thay đổi, từ năm 1995 đến nay không còn vốn trợ cấp thủy lợi nhỏ để tu bổ, sửa chữa, nâng cấp cũng “góp phần” làm cho nhiều hồ, đập hư hỏng nhanh, khả năng tích nước kém, hiệu quả phục vụ sản xuất thấp. Đối với CT hư hỏng lớn, xuống cấp nghiêm trọng, đòi hỏi nguồn vốn lớn để khắc phục đang là khó khăn đối với các địa phương.

Các hồ chứa nước nêu trên không phát huy được nhiệm vụ của CT theo thiết kế, gây bất lợi cho sản xuất và dân sinh trên địa bàn. Đáng lo ngại là trong mưa to, gió lớn nếu chỉ lơ là trong quản lý sự cố vỡ đập của hàng chục hồ chứa nước trên địa bàn xảy ra đổ nước xuống vùng hạ lưu, gây thảm họa lớn...

Mùa mưa, bão năm 2022 đã đến. Để sẵn sàng đối phó, thậm chí ngăn chặn có hiệu quả kể cả những tình huống xấu nhất có thể xảy ra khi có mưa to, lũ lớn, nhằm hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do sự cố hồ, đập gây ra, các công ty KTCTTL, địa phương cần có phương án chuẩn bị phòng, chống lụt, bão theo phương châm “4 tại chỗ” thật chi tiết, bảo vệ an toàn cho từng hồ chứa nước, đặc biệt đối với các hồ, đập đang thi công dở dang và hồ xuống cấp nghiêm trọng. Các địa phương thường xuyên kiểm tra hồ, đập để phát hiện hư hỏng, tùy theo mức độ hư hỏng, không có khả năng tích nước thì không được tích nước hoặc chỉ tích một phần nước. Nâng cao cảnh giác, sơ tán người dân sống gần những con đập có nguy cơ vỡ. Ngoài việc đề nghị Nhà nước tiếp tục quan tâm đầu tư kinh phí cho xây dựng cơ sở hạ tầng thủy lợi, các địa phương phát huy nội lực, huy động sức dân sửa chữa CT hư hỏng nhỏ. Các địa phương cần tích cực trồng và bảo vệ rừng, bảo đảm cân bằng sinh thái, tạo nguồn sinh thủy, giữ nước cho các hồ, đập phục vụ sản xuất và dân sinh.

Bài và ảnh: Thu Hòa