Cách mạng Tháng Tám 1945: Mở ra kỷ nguyên độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội

Đất nước đã đi qua 80 mùa Thu kể từ thời khắc vàng lịch sử: Cách mạng Tháng Tám 1945 thắng lợi. Để rồi, trên hành trình dựng xây cơ đồ Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, “mặt trời cách mạng” mùa Thu năm ấy, vẫn luôn sáng rọi để dẫn dắt và cũng để nhắc nhớ chúng ta một bài học vô giá, rằng mỗi trang lịch sử dân tộc được viết bằng máu – dòng máu chắt từ tận cùng yêu thương, tận cùng đau thương, tận cùng hy sinh và tận cùng khát vọng hòa bình. Vậy nên, nếu hậu thế dám lãng quên, thì sẽ phải đổ thêm rất nhiều máu để viết lại lịch sử.

Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam - nơi tái hiện những không gian sống động về bề dày truyền thống lịch sử dân tộc.

Thế kỷ XIX, thế giới chứng kiến cuộc chạy đua ráo riết tìm kiếm thị trường và xâm lược thuộc địa của các nước đế quốc tư bản phương Tây. Lúc bấy giờ, một phương Đông kỳ bí, quyến rũ và giàu tài nguyên, trở thành đích đến của những đội truyền giáo, thương thuyền và theo sau là các hạm đội trang bị đầy súng ống. Dã tâm và lòng tham của đế quốc chĩa thẳng vào lục địa khép kín này và Việt Nam cũng không nằm ngoài họng súng kẻ thù.

Tháng 9/1858, thực dân Pháp nổ súng tiến công Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta. Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử, dân tộc Việt Nam phải đương đầu với họa ngoại xâm là một cường quốc tư bản phương Tây vốn đi trước ta một phương thức sản xuất, với nền kinh tế phát triển, quân đội hùng mạnh được trang bị vũ khí, kỹ thuật quân sự tiên tiến. Song, dù đất nước lâm vào cảnh trì trệ, lạc hậu bởi sự thủ cựu, ích kỷ, hẹp hòi của triều đình nhà Nguyễn, thì cũng không ngăn cản được tinh thần yêu nước của Nhân dân ta. Với quyết tâm sắt đá “Bao giờ nước Nam hết cỏ, thì mới hết người Nam đánh Tây”, nhiều cuộc khởi nghĩa của các văn thân, sỹ phu đã bùng nổ mạnh mẽ khắp trong Nam ngoài Bắc. Do đó, dù muốn tận dụng vũ khí hiện đại hòng đánh nhanh thắng nhanh, nhưng phải đến năm 1884, với Điều ước Patơnốt, thực dân Pháp mới đặt được nền thống trị lên toàn bộ lãnh thổ Việt Nam.

Song, việc đặt bộ máy cai trị tàn bạo, hòng vơ vét tài nguyên và bóc lột dân ta bằng đủ loại thuế vô lý, dã man, chỉ càng khiến cho các cuộc đấu tranh, các phong trào yêu nước nổ ra khắp nơi. Tuy nhiên, do thiếu sự lãnh đạo của một lực lượng xã hội tiên tiến, có đường lối đúng đắn và phù hợp với khát vọng giải phóng dân tộc triệt để, nên các phong trào yêu nước chống Pháp đều thất bại. Đặc biệt, sự thất bại của phong trào Cần Vương được xem là thất bại của ý thức hệ phong kiến, thất bại của một chế độ xã hội đã suy tàn. Trong khi đó, các phong trào đòi tự do dân chủ đầu thế kỷ XX cũng lâm vào khủng hoảng, bế tắc “dường như bị chìm trong đêm tối không có đường ra”.

Giữa lúc Nhân dân đang rên xiết dưới xiềng xích nô lệ, con đường giải phóng dân tộc bế tắc, thì cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại (1917) đã mở ra con đường đầy ánh sáng và hy vọng cho những dân tộc đang quằn quại dưới mấy tầng áp bức, bất công. Và rồi, hơn lúc nào hết, lịch sử gọi tên con người hội tụ đủ trí tuệ, bản lĩnh, ý chí, quyết tâm và niềm tin sắt đá, để đưa ánh sáng cách mạng và đưa chủ nghĩa xã hội khoa học về với dân tộc mình. Con người của những thời khắc, những quyết định lịch sử ấy chính là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.

Từ Luận cương của Lê nin về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa và từ hành trình 30 năm bôn ba qua bốn châu lục Á, Âu, Phi, Mỹ, tìm hiểu kỹ bản chất của chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa đế quốc, nghiên cứu kinh nghiệm từ các cuộc cách mạng ở Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc, Người đã tìm thấy chìa khóa mở ra chân trời mới cho dân tộc mình và cho cả những dân tộc bị áp bức trên thế giới, rằng “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc, không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản. Chỉ có CNXH, chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao động trên thế giới khỏi ách nô lệ”.

Để lãnh đạo cách mạng, cần một chính đảng vô sản đủ bản lĩnh, trí tuệ và tiêu biểu cho lợi ích của giai cấp công nhân, của Nhân dân lao động và của cả dân tộc; đồng thời, trở thành lực lượng tiên phong duy nhất lãnh đạo cách mạng Việt Nam đi vào quỹ đạo mới. Vì lẽ đó, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời ngày 3/2/1930 là một tất yếu khách quan của lịch sử. Từ khi Đảng ra đời, một mặt phải đấu tranh chống lại sự khủng bố gắt gao của thực dân Pháp, mặt khác đã phất cao ngọn cờ cách mạng nhằm tập hợp, lãnh đạo quần chúng tiến hành nhiều cuộc tập dượt đấu tranh lớn, nhất là các phong trào yêu nước những năm 1930-1931, 1936-1939, đã làm rung chuyển cả chế độ thuộc địa thực dân.

Bước vào những năm 1940, tình hình thế giới và trong nước biến đổi nhanh chóng. Lúc bấy giờ, lãnh tụ Hồ Chí Minh sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước đã trở về Tổ quốc, để cùng với Trung ương Đảng trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Dưới ngọn cờ của Đảng và Bác Hồ, cách mạng Việt Nam từ năm 1941 đã đứng về phía Đồng minh chống phát xít. Đảng ta đã tổ chức và phát triển lực lượng, nhằm chuẩn bị điều kiện tiến lên giành thắng lợi quyết định khi thời cơ đến.

Đêm trước bình minh cách mạng, đất nước bao trùm trong không khí đặc quánh, ngột ngạt đau thương: thảm trạng chết đói năm Ất Dậu 1945. Đây là hậu quả tàn khốc của chính sách phá lúa trồng đay, vơ vét thóc gạo của phát xít Nhật và tay sai, cộng thêm thiên tai, dịch bệnh dẫn đến mùa màng thất bát khiến nạn đói khủng khiếp lan khắp các tỉnh thành miền Bắc và Bắc Trung bộ, gieo rắc cái chết cho hơn 2 triệu đồng bào ta.

Hiện vật về cuộc sống nghèo khổ của Nhân dân ta trước Cách mạng Tháng Tám. (Trưng bày tại Bảo tàng Hồ Chí Minh).

Đói khát và chết chóc tưởng chừng đẩy dân tộc ta đến bờ diệt vong. Nhưng không, nỗi đau tột cùng đã đốt lên ngọn lửa căm hờn, phẫn uất trong các tầng lớp Nhân dân. Và cũng chính ngọn lửa sục sôi ấy đã thôi thúc họ kiên quyết đứng lên sát cánh cùng Việt Minh “Phá kho thóc giải cứu nạn đói”. Đồng thời, muôn người như một đồng lòng theo lời hiệu triệu của Đảng: “Phát xít Nhật đã chết gục theo phát xít Đức, Ý. Quân đội Nhật đang bị tan rã và bị tước khí giới ở khắp các mặt trận. Quân Đồng minh sắp kéo vào Đông Dương. Giờ hành động quyết liệt đã đến. Đồng bào và các đoàn thể cứu quốc, dưới quyền chỉ huy của Ủy ban dân tộc giải phóng, Ủy ban khởi nghĩa hãy cùng với giải phóng quân và tự vệ đội nổi dậy đánh chiếm các đồn các huyện lỵ, phủ lỵ và các tỉnh lỵ, tước khí giới của giặc Nhật. Các đồng chí phải sáng suốt trong việc lãnh đạo và cương quyết hy sinh trong cuộc chiến đấu, để giành quyền độc lập cho Tổ quốc, để xứng đáng là một đội quân tiên phong của dân tộc. Giờ khởi nghĩa đã đến, ngày vinh quang của Tổ quốc đã bùng nổ. Quyết chiến, quyết chiến, quyết chiến! Thắng lợi nhất định về ta!”.

Dưới ngọn cờ vinh quang của Đảng và Bác Hồ, với niềm tin sắt đá vào con đường đưa dân tộc thoát khỏi cảnh nô lệ lầm than, toàn dân ta bất kể già, trẻ, gái, trai đã nhất tề nổi dậy, tiến hành cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 toàn thắng. Thắng lợi vĩ đại ấy là kết quả của một quá trình chuẩn bị suốt 15 năm của Đảng, với rất nhiều tổn thất, mất mát và hy sinh. Đó là thắng lợi của niềm tin giữa dân với Đảng; là thắng lợi của bản lĩnh, trí tuệ, sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng từ hoạch định chủ trương, đường lối, chỉ đạo thực hiện trong thực tiễn để xây dựng, phát triển nội lực và tranh thủ chớp thời cơ quốc tế thuận lợi giành thắng lợi hoàn toàn.

Và hơn hết, đó là thắng lợi của ý chí, khát vọng hòa bình, độc lập, tự do của toàn thể dân tộc Việt Nam. Thắng lợi vĩ đại ấy có ý nghĩa và tầm vóc lớn lao, như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Chẳng những giai cấp lao động và Nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: Lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”.

Nếu Cách mạng Tháng Tám là mốc son bằng vàng, thì ngày 19/8/1945 sẽ mãi đi vào lịch sử như ngày khởi đầu của kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập dân tộc và CNXH. Bởi, từ thắng lợi vĩ đại này, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã được phôi thai. Nước Việt Nam từ một nước thuộc địa - nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, tự do và dân chủ. Nhân dân ta từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh. Để từ đây, dân tộc ta sẽ tiến bước vào cuộc trường chinh mới: tranh đấu bảo vệ nền độc lập, tự do, thống nhất và phục hưng đất nước.

Tròn 8 thập kỷ đã trôi qua, nhưng thắng lợi của cuộc cách mạng mùa Thu tháng Tám vẫn vẹn nguyên ý nghĩa lịch sử và giá trị thời đại. Để rồi, dưới sắc trời thu rực rỡ nắng vàng và thanh âm lộng lẫy của khúc hoan ca hòa bình, ta càng có niềm tin mãnh liệt vào sự trường tồn và vững mạnh của cơ đồ quốc gia - dân tộc Việt Nam trong thời đại mới.

Bài và ảnh: Lê Dung