Từ đối đầu đến đối thoại: Bước ngoặt trong quan hệ Mỹ-Syria

Ngày 10/11, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ “làm mọi điều có thể để giúp Syria thành công” sau cuộc hội đàm mang tính bước ngoặt với Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa. Cuộc gặp diễn ra trong bối cảnh quan hệ Mỹ-Syria trải qua những biến động lớn, khi Damascus tìm cách tái hòa nhập với cộng đồng quốc tế sau hơn một thập kỷ xung đột.

Cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng cấp Ahmed al-Sharaa đánh dấu bước ngoặt lớn cho Syria, khi lần đầu tiền một Tổng thống Syria đến Mỹ kể từ khi nước này giành độc lập năm 1946. (Ảnh: GI)

Đây là chuyến thăm đầu tiên của một tổng thống Syria tới Nhà Trắng, đánh dấu giai đoạn mới trong nỗ lực bình thường hóa quan hệ song phương. Sáu tháng trước, 2 nhà lãnh đạo đã gặp nhau bên lề hội nghị tại Saudi Arabia, khi Washington lần đầu tiên đề cập khả năng nới lỏng các biện pháp trừng phạt. Lần này, cuộc gặp diễn ra chỉ vài ngày sau khi Mỹ chính thức xóa tên ông al-Sharaa khỏi danh sách “phần tử khủng bố toàn cầu bị chỉ định đặc biệt”.

Bước đi thận trọng trong chính sách trừng phạt

Một trong những trọng tâm của cuộc hội đàm là vấn đề trừng phạt. Washington hiện duy trì các biện pháp nghiêm khắc theo Đạo luật Caesar năm 2019, nhằm trừng phạt các hành vi vi phạm nhân quyền dưới thời Bashar al-Assad. Trong khi Tổng thống al-Sharaa tìm kiếm việc dỡ bỏ hoàn toàn các biện pháp này để khơi thông đầu tư và tái thiết đất nước, Chính quyền Tổng thống Donald Trump mới chỉ tiến hành bước đi tạm thời, gia hạn thêm 180 ngày lệnh đình chỉ thi hành các biện pháp trừng phạt. Việc dỡ bỏ hoàn toàn vẫn cần Quốc hội thông qua.

Bộ Tài chính Mỹ cùng ngày đã ban hành một lệnh miễn trừ mới, thay thế quy định từ tháng 5, cho phép một số hoạt động thương mại và nhân đạo diễn ra trong thời gian xem xét chính sách. Động thái này phản ánh nỗ lực “mở cửa có điều kiện” của Washington, vừa duy trì sức ép chính trị, vừa tạo dư địa cho đối thoại.

Về phần mình, Tổng thống al-Sharaa, lên nắm quyền năm ngoái sau khi các lực lượng Hồi giáo của ông lật đổ Tổng thống cầm quyền lâu năm Bashar al-Assad, đang tìm cách định hình hình ảnh một nhà lãnh đạo thực dụng, sẵn sàng hợp tác với phương Tây. Kể từ khi tiếp quản quyền lực, ông đã nhanh chóng thay đổi định hướng đối ngoại, giảm phụ thuộc vào Iran và Nga, đồng thời mở rộng tiếp xúc với Thổ Nhĩ Kỳ, các nước vùng Vịnh và nay là Mỹ.

Theo truyền thông phương Tây, an ninh là chủ đề then chốt trong cuộc hội đàm. Washington được cho là đang thúc đẩy các cuộc đàm phán về một hiệp ước an ninh tiềm năng giữa Syria và Israel. Reuters dẫn nguồn tin cho biết Mỹ đang xem xét thiết lập một cơ sở quân sự nhỏ tại Damascus nhằm hỗ trợ công tác huấn luyện và ổn định sau xung đột.

Trong khi đó, Bộ Thông tin Syria thông báo nước này đã ký tuyên bố hợp tác với “Liên minh toàn cầu đánh bại Nhà nước Hồi giáo” do Mỹ dẫn đầu. Việc này được xem là tín hiệu hợp tác an ninh đầu tiên giữa hai bên kể từ khi quan hệ bị cắt đứt hơn một thập kỷ trước.

Đáng chú ý, chỉ vài ngày trước cuộc gặp, giới chức Syria cho biết đã triệt phá hai âm mưu ám sát Tổng thống al- Sharaa do tàn dư của Nhà nước Hồi giáo tổ chức. Chiến dịch truy quét trên toàn quốc đã bắt giữ hơn 70 nghi phạm - một minh chứng cho tình hình an ninh vẫn mong manh dù chiến sự quy mô lớn đã chấm dứt.

Syria hậu xung đột: thách thức và kỳ vọng

Việc Tổng thống al-Sharaa được chính thức tiếp đón tại Nhà Trắng là bước tiến lớn trong nỗ lực bình thường hóa của Syria, song cũng đặt ra những câu hỏi về quá khứ của ông.

Mỹ gỡ bỏ lệnh truy nã đối với ông al-Sharaa vào tháng 12 năm ngoái, và gần đây, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc cũng dỡ bỏ một số biện pháp trừng phạt liên quan đến khủng bố đối với ông và các quan chức thân cận. Đây được xem là tín hiệu quốc tế ghi nhận sự thay đổi trong chính sách và đường lối của Damascus.

Tuy nhiên, con đường tái thiết đất nước vẫn đầy chông gai. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, Syria cần hơn 200 tỷ USD để khôi phục hạ tầng sau 14 năm chiến tranh. Các vết thương tôn giáo, sắc tộc và địa chính trị vẫn sâu sắc: chỉ trong vòng vài tháng, hơn 2.500 người đã thiệt mạng trong các vụ bạo lực giáo phái mới, làm dấy lên lo ngại về khả năng kiểm soát toàn diện của chính quyền mới.

Trong bối cảnh đó, việc bãi bỏ Đạo luật Caesar được xem là yếu tố then chốt để thu hút đầu tư quốc tế. Một số nghị sĩ cả hai đảng tại Quốc hội Mỹ đã lên tiếng ủng hộ xem xét lại đạo luật này, trong khi một số khác cho rằng cần thận trọng để tránh “hợp pháp hóa” các vi phạm trước đây. Giới quan sát nhận định lập trường của Tổng thống Trump sẽ đóng vai trò quyết định, nhất là khi ông đang nỗ lực định hình lại chính sách Trung Đông theo hướng thực dụng, đặt ổn định khu vực lên trên ưu tiên ý thức hệ.

Mối quan tâm của Nhà Trắng đối với Syria cũng phản ánh cách tiếp cận toàn cầu rộng hơn của Chính quyền Tổng thống Trump. Khi ông đang tìm cách duy trì thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas tại Gaza và thúc đẩy “kế hoạch 20 điểm” nhằm chấm dứt xung đột tại đây, việc tái lập quan hệ với Damascus có thể giúp Mỹ củng cố vị thế trung gian ở Trung Đông, đồng thời ngăn cản khoảng trống quyền lực bị các đối thủ lấp đầy.

Dù vậy, giới phân tích cho rằng cả hai bên đều đang thử nghiệm giới hạn hợp tác. Washington vẫn hoài nghi về khả năng cải cách thật sự của chính quyền mới, trong khi Damascus lo ngại việc “mở cửa quá nhanh” có thể gây phản ứng trong nước. Do đó, bước tiến hiện nay, dù mang tính lịch sử, vẫn được đánh giá là thận trọng, từng bước và đầy toan tính chiến lược.

Từ bóng tối chiến tranh đến bàn cờ chính trị mới

Rõ ràng, hình ảnh Tổng thống Ahmed al-Sharaa tại Nhà Trắng là minh chứng cho sự đảo chiều đầy kịch tính của Syria trên bàn cờ quốc tế. Từ một thủ lĩnh phiến quân từng đối đầu trực tiếp với Mỹ, ông trở thành đối tác đối thoại của Tổng thống Mỹ. Quá khứ của nhà lãnh đạo Syria cho thấy quá trình chuyển hóa sâu sắc, không chỉ của một cá nhân, mà của cả một quốc gia đang tìm đường thoát khỏi di sản chiến tranh và cô lập.

Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa đến Mỹ vào cuối ngày 8/11 giờ địa phương. (Ảnh: GI)

Tuy nhiên, như nhiều nhà quan sát nhận định, hòa bình và phục hồi của Syria sẽ không thể chỉ dựa vào những cử chỉ ngoại giao biểu tượng. Điều cốt yếu là liệu Chính quyền Tổng thống al-Sharaa có thể chứng minh năng lực quản trị, hòa giải các nhóm đối lập và tái thiết nền kinh tế theo hướng bền vững hay không. Sự hỗ trợ của Mỹ và các nước phương Tây có thể mở ra cơ hội, nhưng chỉ Syria mới có thể quyết định con đường phát triển của chính mình.

Cuộc hội đàm giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Syria, vì thế, không chỉ là dấu mốc ngoại giao, mà còn là phép thử cho khả năng chuyển đổi của cả hai: một nước Mỹ đang định hình lại vai trò toàn cầu, và một Syria đang nỗ lực tái sinh từ đống tro tàn chiến tranh.

Hùng Anh (CTV)