Trung Đông 2025: Một năm xung đột đa tầng và sự tái định hình cán cân quyền lực

Năm 2025 khép lại với Trung Đông trong trạng thái vừa ngừng bắn, vừa bất ổn. Các mặt trận “nóng” không bùng nổ thành chiến tranh khu vực toàn diện, nhưng những gì diễn ra cho thấy một cấu trúc xung đột mới đã hình thành: kéo dài, phi đối xứng, đa trung tâm và khó kiểm soát. Từ Dải Gaza tan hoang, biên giới Lebanon âm ỉ, Biển Đỏ bất ổn đến các cơ sở hạt nhân Iran bị tấn công, khu vực này bước sang một giai đoạn mà ranh giới giữa răn đe và đối đầu ngày càng mờ nhạt.

Gaza bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh. Ảnh: Getty Images

Gaza: Từ chiến dịch trừng phạt đến cuộc chiến tiêu hao

Hai năm sau ngày 7/10/2023, cuộc chiến tại Dải Gaza không còn mang dáng dấp của một chiến dịch quân sự ngắn hạn. Thay vào đó, nó trở thành một cuộc xung đột tiêu hao, nơi Israel đạt được ưu thế quân sự áp đảo nhưng chưa tìm được lời giải chính trị.

Năm 2025, Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tiếp tục mở rộng các chiến dịch tại các khu vực trọng điểm như Jabalia, Zeitoun, Shejaiya và vùng ven Thành phố Gaza. Hamas chịu tổn thất nặng nề về nhân sự và hạ tầng, song không bị loại bỏ hoàn toàn. Các cấu trúc chỉ huy phân tán, mạng lưới hầm ngầm và sự hòa trộn giữa chiến binh với dân cư khiến Israel khó đạt được “chiến thắng quyết định”.

Trong khi đó, tình hình nhân đạo ngày càng nghiêm trọng. Hạ tầng dân sự bị phá hủy, nguồn cung lương thực và y tế gián đoạn, nguy cơ nạn đói hiện hữu. Áp lực quốc tế gia tăng, không chỉ xoay quanh khía cạnh nhân đạo, mà còn về viễn cảnh “hậu Hamas”: ai sẽ quản lý Gaza, với cơ chế chính danh nào? Việc thiếu một lộ trình chính trị rõ ràng khiến mọi thành công quân sự của Israel đứng trước nguy cơ bị triệt tiêu bởi khoảng trống quyền lực.

Song song với Gaza, các động thái tại Bờ Tây, từ mở rộng khu định cư đến những tuyên bố về chủ quyền, làm xói mòn nền tảng của giải pháp hai nhà nước. Trong con mắt nhiều quốc gia Arab và phương Tây, Gaza và Bờ Tây không còn là hai hồ sơ tách biệt, mà là hai mặt của một chiến lược thực địa, làm gia tăng nghi ngờ về ý chí chính trị của Israel đối với một giải pháp hòa bình lâu dài.

Mỹ tấn công không kích các cơ sở hạt nhân của Iran hồi tháng 6/2025. Ảnh: Getty Images

“Trục kháng chiến”: Suy yếu cấu trúc, thu hẹp không gian hành động

Cuộc chiến Gaza nhanh chóng vượt ra ngoài phạm vi Israel-Hamas, trở thành một cuộc đối đầu gián tiếp giữa Israel và Iran thông qua mạng lưới các lực lượng ủy nhiệm, được các nhà quan sát gọi là “Trục kháng chiến”.

Năm 2025 đánh dấu giai đoạn khó khăn nhất của trục này trong nhiều thập kỷ. 5 năm sau cái chết của Thiếu tướng Qasem Soleimani, “kiến trúc sư” của hệ thống ủy nhiệm Iran, mạng lưới từng được xem là vành đai an ninh chiến lược cho Tehran đang bộc lộ những vết nứt nghiêm trọng.

Hamas tại Gaza và Hezbollah ở Lebanon là hai lực lượng chịu tổn thất trực tiếp lớn nhất. Dù vẫn tồn tại sau các chiến dịch quân sự quyết liệt của Israel, cả hai đều bước vào giai đoạn tái cấu trúc, ưu tiên phục hồi lực lượng hơn là mở rộng xung đột. Điều này đồng nghĩa Tehran khó có thể sử dụng họ như những công cụ linh hoạt cho các mục tiêu địa chính trị trong ngắn hạn.

Ở Yemen, lực lượng Houthi tỏ ra bền bỉ hơn. Nhờ khoảng cách địa lý và hạn chế trong khả năng dàn trải lực lượng của Israel, Houthi duy trì được năng lực tấn công gián tiếp, đặc biệt là tại Biển Đỏ. Tuy nhiên, các đòn không kích của Israel vào Sanaa và việc truy lùng các thủ lĩnh Houthi cho thấy mặt trận này có thể còn leo thang, nhất là nếu Israel đạt được đột phá trong quan hệ với Saudi Arabia.

Iraq vẫn là mắt xích “yên tĩnh” nhất trong hệ thống ủy nhiệm của Iran. Các nhóm dân quân Shiite duy trì hoạt động mang tính biểu tượng, tránh vượt qua ngưỡng có thể kéo Mỹ và Israel vào phản ứng quân sự trực diện.

Cú sốc lớn nhất đối với “Trục kháng chiến” là sự sụp đổ của chế độ Assad tại Syria cuối năm 2024. Syria từng là trụ cột hậu cần, huấn luyện và trung chuyển của Iran. Chính quyền mới tại Damascus không thân thiện với Tehran, trong khi Israel nhanh chóng mở rộng hiện diện quân sự, thu hẹp nghiêm trọng không gian ảnh hưởng của Iran. Việc mất Syria không chỉ là tổn thất chiến thuật, mà còn làm lung lay nền tảng chiến lược của toàn bộ trục ủy nhiệm.

Ngày 17/11/2025, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua nghị quyết lịch sử về việc triển khai lực lượng quốc tế tại Gaza, định hình một lộ trình chính trị hướng tới quyền tự quyết và khả năng thành lập Nhà nước Palestine độc lập. Ảnh: UN News

Israel-Iran: Từ chiến tranh ủy nhiệm đến đối đầu trực diện

Nếu Gaza là mặt trận bề nổi, thì năm 2025 chứng kiến một bước ngoặt nguy hiểm hơn: sự chuyển dịch từ đối đầu gián tiếp sang các đòn tấn công trực diện giữa Israel và Iran.

Tháng 6/2025, chiến dịch không kích quy mô lớn của Israel vào lãnh thổ Iran, với mật danh “Am Ke-Lavi”, đánh dấu sự thay đổi căn bản trong học thuyết an ninh của Tel Aviv. Các cuộc tấn công nhắm vào cơ sở hạt nhân, hạ tầng tên lửa và các nhân vật cấp cao của IRGC không chỉ nhằm gây thiệt hại vật chất, mà còn mang tính biểu tượng: phá vỡ “vùng an toàn tâm lý” của Iran.

Mỹ sau đó tham gia trực tiếp bằng cuộc tấn công có giới hạn vào các cơ sở hạt nhân Fordow, Natanz và Isfahan. Mặc dù Washington khẳng định mục tiêu là răn đe và buộc Tehran quay lại bàn đàm phán, động thái này đã đẩy khu vực tới sát ngưỡng chiến tranh toàn diện.

Phản ứng của Iran cho thấy một chiến lược “leo thang có kiểm soát”. Cuộc tấn công mang tính biểu tượng vào căn cứ Al-Udeid của Mỹ tại Qatar, sau khi đã phát tín hiệu cảnh báo, cho phép Tehran giữ thể diện và năng lực răn đe, đồng thời tránh vượt qua lằn ranh đỏ dẫn đến chiến tranh tổng lực. Thỏa thuận ngừng bắn mong manh sau đó, với vai trò trung gian của Qatar, phản ánh thực tế rằng không bên nào sẵn sàng trả giá cho một cuộc chiến khu vực toàn diện.

Vấn đề hạt nhân Iran: Khi sức mạnh không khuất phục được ý chí

Trung tâm của mọi tính toán chiến lược năm 2025 vẫn là chương trình hạt nhân Iran. Các cuộc tấn công quân sự của Israel và Mỹ gây thiệt hại nhất định, nhưng không triệt tiêu được năng lực cốt lõi của Tehran. Ngược lại, chúng làm gia tăng tính bất định và đẩy chương trình hạt nhân vào “vùng xám” khó có thể được kiểm soát.

Trong bối cảnh đó, logic răn đe thay thế ngoại giao ngày càng bộc lộ giới hạn. Càng chịu sức ép, Iran càng coi năng lực làm giàu uranium là bảo hiểm an ninh cuối cùng. Với Tehran, từ bỏ quyền này không chỉ là nhượng bộ chiến lược, mà còn là thất bại chính trị trong nước.

Về phía Mỹ, Chính quyền Tổng thống Donald Trump tỏ rõ ưu tiên cưỡng ép hơn là đàm phán. Việc thiếu một lộ trình ngoại giao khả thi khiến vấn đề hạt nhân Iran rơi vào vòng luẩn quẩn: tấn công - tái thiết - thiếu minh bạch - tấn công tiếp.

Một thế cân bằng mong manh

Nhìn lại năm 2025, Trung Đông không chứng kiến một cuộc đại chiến, nhưng cũng chưa thoát khỏi nguy cơ đó. Không bên nào giành được chiến thắng chiến lược rõ ràng. Israel phô diễn sức mạnh quân sự nhưng đối mặt với bế tắc chính trị và áp lực quốc tế. Iran duy trì được năng lực răn đe, song phải trả giá bằng tổn thất kinh tế, quân sự và sự suy yếu của mạng lưới ủy nhiệm. Mỹ thể hiện cam kết với đồng minh, nhưng đồng thời bộc lộ giới hạn can thiệp trong một khu vực ngày càng phức tạp.

Cán cân hiện nay là một trạng thái “ổn định trong bất ổn”: xung đột được kiềm chế ở ngưỡng dưới chiến tranh toàn diện, song đủ dai dẳng để bào mòn nguồn lực và niềm tin. Trong bối cảnh đó, chỉ một tính toán sai lầm, một đòn trả đũa vượt ngưỡng hay một biến cố chính trị nội bộ cũng có thể phá vỡ thế cân bằng mong manh này.

Năm 2025 vì thế không phải là điểm kết, mà là cột mốc của một giai đoạn mới: Trung Đông bước vào thời kỳ xung đột kéo dài, đa mặt trận, nơi sức mạnh quân sự không còn đủ để áp đặt trật tự, nhưng cũng chưa có một khuôn khổ ngoại giao đủ mạnh để thay thế.

Hùng Anh (CTV)