Phòng ngừa dị ứng thuốc

Mặc dù ngành y tế đã nhiều lần cảnh báo nguy cơ dị ứng thuốc ảnh hưởng đến sức khỏe, thậm chí dẫn đến tình trạng tử vong, thế nhưng không ít người vẫn chủ quan đi mua thuốc theo cảm tính, mua thuốc theo đơn của người khác. Thậm chí có trường hợp mua thuốc theo tra cứu thông tin bệnh trên mạng, dẫn đến việc “tự học, tự kê đơn, tự điều trị”, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe.

Bác sĩ khoa Hồi sức tích cực 1 - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh thăm, khám cho bệnh nhân.

Dị ứng thuốc là phản ứng bất thường của hệ miễn dịch với một hoặc nhiều thành phần có trong thuốc. Phản ứng dị ứng với thuốc thường bắt đầu trong vòng vài phút hoặc vài ngày sau khi bệnh nhân sử dụng thuốc. Không chỉ dừng lại ở những biểu hiện dị ứng thuốc thông thường như mày đay, ngứa, phù môi, mặt, mi mắt..., đã có trường hợp bệnh nhân nặng hơn, gây tử vong vì sốc phản vệ do dị ứng thuốc gây ra khi không được điều trị, cấp cứu kịp thời tại các cơ sở y tế tin cậy.

Thạc sĩ, bác sĩ Lê Duy Long, Phó trưởng khoa Hồi sức tích cực 1 - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh, cho biết: "Phản vệ là một phản ứng dị ứng toàn thân tức thì, do cơ thể quá nhạy cảm với tác nhân gây dị ứng. Phản vệ có thể xuất hiện ngay từ vài giây, vài phút đến vài giờ sau khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên. Nguyên nhân gây phản vệ là tất cả các yếu tố khi tiếp xúc với cơ thể đều có thể là tác nhân gây phản vệ, trong đó thuốc là tác nhân thường gặp và hay gặp nhất là thuốc kháng sinh họ β lactam, chống viêm giảm đau, chống co giật, cản quang, gây tê, gây mê"...

Theo thống kê của khoa Hồi sức tích cực 1 - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh, 8 tháng năm 2025 khoa đã khám và điều trị cho 137 bệnh nhân bị dị ứng thuốc, tăng hơn 11 bệnh nhân so với cùng kỳ. Trong đó, có không ít ca dị ứng thuốc do sự thiếu hiểu biết của một số người về hậu quả của việc sử dụng thuốc không đúng cách. Vẫn còn tình trạng người dân đi mua thuốc theo cảm tính, mua thuốc theo đơn của người khác, thậm chí có trường hợp mua thuốc theo tra cứu thông tin trên mạng, dẫn đến việc “tự học, tự kê đơn, tự điều trị”, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe.

Mới đây, khoa Hồi sức tích cực 1 - chống độc tiếp nhận trường hợp bệnh nhân Vũ Thị D., 22 tuổi ở xã Thành Long bị dị ứng thuốc. Bệnh nhân nhập viện trong tình trạng nổi mẩn ngứa toàn thân, phù nề mi mắt, phù môi, khó thở nhanh, nghe phổi có nhiều ran co thắt hai bên. Nguyên nhân được xác định là do người bệnh đau răng, tự đi mua thuốc kháng sinh Cephalexin về uống, sau uống 15 phút thì bắt đầu xuất hiện triệu chứng như trên.

Đây không phải là trường hợp hiếm gặp về dị ứng thuốc được điều trị, cấp cứu tại khoa. Trong đó, có nhiều bệnh nhân nhập viện trong tình trạng dị ứng nghiêm trọng như thở nhanh, khò khè, tím tái, rối loạn nhịp thở, rối loạn ý thức, tuần hoàn, mạch nhanh nhỏ, tụt huyết áp. Nhờ được cấp cứu kịp thời, nhiều bệnh nhân đã vượt qua nguy hiểm và khỏe mạnh trở lại như trường hợp bệnh nhân Nguyễn Thị T. ở xã Đồng Tiến.

Sau khi sinh con đầu lòng tại Bệnh viện Đa khoa huyện Triệu Sơn (cũ), bệnh nhân T. bị dị ứng với thuốc cefoperazon và xuất hiện tình trạng khó thở, người tím tái, tụt huyết áp, hôn mê, ngừng tim, ngừng thở. Sau đó, bệnh nhân được bác sĩ ép tim trong vòng 10 phút và đặt ống thở máy, tiêm thuốc kích nhịp tim và điều trị theo phác đồ phản vệ. Sau 10 phút, bệnh nhân có nhịp tim trở lại và được đưa xuống, điều trị kịp thời tại khoa Hồi sức tích cực 1 - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh. Sau 6 ngày điều trị, bệnh nhân đã hồi phục và khỏe mạnh, trở về nhà.

Theo y khoa, dị ứng thuốc nghiêm trọng dẫn đến sốc phản vệ để lại hệ quả lâu dài về sức khỏe khi người bệnh không được điều trị, cấp cứu kịp thời. Hậu quả sớm có thể gây ra là suy hô hấp co thắt phế quản, phù nề thanh quản gây khó thở, có thể ngừng thở; hạ huyết áp sâu, trụy tim mạch, rối loạn nhịp tim, ngừng tim. Do thiếu oxy và giảm tưới máu, các cơ quan quan trọng như não, tim, gan, thận có thể bị tổn thương không hồi phục. Nếu không được cấp cứu kịp thời trong “thời gian vàng” (vài phút đến vài chục phút), người bệnh có thể tử vong. Về lâu dài, nếu người bệnh sống sót sau phản vệ nặng có thể để lại di chứng thần kinh như mất trí nhớ, rối loạn vận động do não thiếu oxy; suy đa cơ quan mạn tính nếu tổn thương gan, thận kéo dài, tăng tâm lý lo âu, sợ hãi khi tiếp xúc lại với dị nguyên.

Để phòng ngừa nguy cơ dị ứng thuốc, thạc sĩ, bác sĩ Lê Duy Long, Phó trưởng khoa Hồi sức tích cực 1 - chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh cho biết, cách hiệu quả nhất là trước khi dùng thuốc người bệnh cần thông báo cho bác sĩ, dược sĩ biết nếu từng dị ứng thuốc hoặc có phản ứng bất thường sau khi uống/tiêm thuốc. Không tự ý dùng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, thuốc giảm đau, thuốc gây tê/gây mê và dùng thuốc theo đúng đơn của bác sĩ, không tăng liều hoặc phối hợp thêm thuốc khác khi chưa hỏi ý kiến.

Trong trường hợp khi tiêm/truyền thuốc lần đầu, nên theo dõi tại cơ sở y tế ít nhất 30 phút để phát hiện sớm phản ứng, nếu thấy dấu hiệu bất thường (ngứa, nổi mẩn đỏ, khó thở, chóng mặt), ngừng thuốc ngay và báo nhân viên y tế. Sau khi dùng thuốc, người đã từng bị phản vệ do thuốc tuyệt đối không dùng lại loại thuốc đó hoặc thuốc cùng nhóm; thông báo tiền sử phản vệ trong tất cả lần khám bệnh sau này để bác sĩ lựa chọn thuốc thay thế an toàn.

Bài và ảnh: Trung Hiếu