Nếp cái hoa vàng trên vùng đất quý hương

Xã Hà Long (Hà Trung) không chỉ vang danh là đất quý hương gắn với phát tích của vương triều nhà Nguyễn, mà còn là nơi có nhiều loại cây trái, sản vật phong phú, thơm ngon. Trong đó, gạo nếp cái hoa vàng xưa kia dùng để tiến vua, được thâm canh trên vùng đất thổ nhưỡng Gia Miêu Ngoại Trang chính là một sản vật quý còn lưu giữ trong Nhân dân.

Nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang (xã Hà Long, Hà Trung) đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao.

Trong một chuyến công tác ngược lên vùng đồi xã Hà Long, đi giữa hai bên cánh đồng lúa chín đã ngả màu vàng ruộm, chợt giật mình: Đầu tháng 11, đã sang đông rồi mà sao lúa vẫn còn trĩu bông? Dừng chiếc xe máy sát vào lề đường, hỏi thăm mấy nông dân đang lúi húi làm đồng, hóa ra đây là giống lúa nếp cái hoa vàng chỉ trồng một vụ trong năm, nên thường thu hoạch muộn hơn lúa tẻ.

Đem câu chuyện nếp cái hoa vàng chia sẻ với anh Lê Minh Công, Giám đốc HTX dịch vụ nông nghiệp (DVNN) xã Hà Long được anh cho biết: Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, xã Hà Long có sản phẩm tiến vua đó là gạo nếp cái hoa vàng. Sau năm 1945 không còn lệ tiến vua nữa, nhưng Nhân dân vẫn cấy lúa nếp cái hoa vàng để tiêu thụ nội bộ.

Anh Công dựa theo lời của các cụ cao niên kể lại: Lúa nếp ở đây cấy trên chân đất thịt nhẹ, gạo nếp có độ mềm dẻo và mùi thơm đặc trưng. Lúa được gieo mạ vào đầu tháng 5 âm lịch, tuổi mạ khoảng 30 đến 35 ngày, khi mạ đẻ nhánh thì mới đem đi cấy. Thời vụ cấy vào đầu tháng 6 âm lịch và trỗ bông vào đầu tháng 9 âm lịch khi thời tiết ngày nắng hanh, đêm sương lạnh “Hàn lộ lúa trỗ bằng đầu”. Lúa được thu hoạch vào đầu tháng 10 âm lịch, Nhân dân có lệ tổ chức lễ cơm mới và tiết trùng thập vào ngày 10-10 âm lịch hàng năm. Tuy nhiên, từ khi phát động thâm canh tăng năng suất, làm thêm vụ đông, xã có quy hoạch một số diện tích để cấy lúa nếp cái hoa vàng, nhưng do phòng trừ sâu bệnh, dự tính, dự báo không tốt, nên đã bị sâu bệnh phá hoại, có năm mất mùa như những năm 80 của thế kỷ trước và cũng mất giống lúa quý luôn từ đó.

Thực hiện chủ trương của Nhà nước, mỗi địa phương có một sản phẩm đặc trưng, năm 2008 lãnh đạo địa phương đã giao cho HTX DVNN xã Hà Long tìm mua giống tại Trung tâm Giống cây trồng Trung ương để khôi phục lại giống lúa nếp cái hoa vàng đã mất. Sau một vài vụ cấy thử nghiệm trên diện tích 10 ha đã cho kết quả cây lúa nếp cái hoa vàng rất phù hợp với đồng đất xã Hà Long. Từ đó đến nay, toàn xã đã phủ rộng diện tích trồng lúa nếp cái hoa vàng lên gần 200 ha.

Từ sản phẩm tiến vua, nếp cái hoa vàng giờ đây đã được mang tên nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang và trở thành sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh của xã Hà Long. Theo kinh nghiệm sản xuất của bà con, cây lúa nếp thường có quy trình sản xuất 150 ngày và tuân thủ nghiêm ngặt khung lịch thời vụ cũng như các biện pháp chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh. Lúa chín gặt về phơi khô, sau đó được quạt sạch loại bỏ tạp chất, xay xát tách vỏ trấu, đóng bao thành phẩm. Vỏ trấu đốt lên ủ cùng với phân hữu cơ tận dụng để làm phân bón cho các cây trồng khác. Nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang có đặc trưng của yếu tố văn hóa, đó là sản phẩm truyền thống lâu đời của quê hương Hà Long, được Nhân dân ưa thích và sử dụng rộng rãi, không thể thiếu trong các ngày lễ, tết (gói bánh chưng, đồ xôi, làm các loại bánh...).

Trong những năm qua, Nhân dân xã Hà Long đã sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nếp cái hoa vàng rộng rãi trên cả nước, được người tiêu dùng biết đến, tin tưởng và đặt mua với số lượng lớn. Hiện nay, sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang đã có tiếng trên thị trường trong và ngoài tỉnh vì sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, hạt gạo nguyên chất 100%, sản xuất theo phương pháp truyền thống có mùi thơm đặc trưng, dẻo mềm, giá cả hợp lý, đóng gói thành các bao nhỏ thuận tiện sử dụng.

Nhận biết lợi thế từ việc nghiên cứu thị trường và nắm bắt tâm lý của người tiêu dùng, HTX DVNN xã Hà Long đã ký hợp đồng với Công ty CP Thương mại Sao Khuê để tiêu thụ cho bà con từ 100 đến 150 tấn sản phẩm lúa nếp cái hoa vàng mỗi năm. Đặc biệt, năm 2019 Công ty CP Thương mại Sao Khuê đã thu mua tại ruộng được 200 tấn lúa tươi cho bà con xã viên. HTX DVNN xã Hà Long hiện có 86 xã viên tham gia góp vốn. HTX đã đánh giá khả năng tiêu thụ và thế mạnh của sản phẩm khi tham gia thị trường, như: đảm bảo các yếu tố về an toàn thực phẩm, có giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm, giấy chứng nhận VietGAP... Sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang đã được thị trường trong cả nước biết đến qua các kênh thông tin điện tử, tham gia các lần hội chợ do địa phương tổ chức. Qua đó khẳng định sản phẩm nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang là một lợi thế, một đặc sản quý của quê hương Hà Long.

Mặc dù còn những khó khăn, như: diện tích canh tác lúa nếp còn ít, chủ yếu sản xuất bằng phương pháp truyền thống, gian trưng bày sản phẩm, nhà kho bảo quản còn thiếu thốn, sản xuất gạo không đủ bán ra thị trường..., song được sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền các cấp, HTX DVNN xã Hà Long đã nỗ lực quyết tâm tháo gỡ khó khăn cho bà con xã viên, từng bước xây dựng thương hiệu, mẫu mã, bao bì đảm bảo chất lượng, hình thức đến tay người tiêu dùng. Hơn nữa, sản phẩm lúa nếp ở đây có lợi thế về vùng sản xuất nguyên liệu, nguồn sản phẩm ổn định, các dịch vụ sơ chế đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và vệ sinh môi trường, bộ máy quản lý điều hành của HTX có kinh nghiệm, xã viên thực hiện tốt các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào đồng ruộng... Đây lại là sản phẩm đặc sản của địa phương có nguồn gốc từ lâu đời, nên khi HTX quảng bá, giới thiệu đưa sản phẩm ra thị trường trong và ngoài tỉnh thì đều được người tiêu dùng đánh giá cao và ưa chuộng tin dùng.

Anh Công nói với chúng tôi một cách tin tưởng: Trong điều kiện sản xuất, kinh doanh dịch vụ theo mô hình mới, hội đồng quản trị, cán bộ, thành viên HTX DVNN xã Hà Long luôn tích cực đổi mới về tư duy kinh tế, lấy hiệu quả sản xuất, kinh doanh là nhiệm vụ trọng tâm. Mục tiêu của HTX là tiếp tục mở rộng diện tích cấy lúa nếp cái hoa vàng trong những năm tiếp theo. Phấn đấu trong 3 năm tới, HTX duy trì và mở rộng thêm diện tích cấy lúa nếp cái hoa vàng từ 200 ha lên 250 ha, năng suất bình quân đạt 40 tạ/ha. Thực hiện tốt quy trình chăm sóc diện tích lúa nếp cái hoa vàng theo tiêu chuẩn VietGAP và nâng hạng OCOP 3 sao lên 4 sao, 5 sao. HTX DVNN xã Hà Long cũng sẽ tích cực giới thiệu, phát triển sản phẩm đến khắp các vùng miền trong nước và nước ngoài. Tìm kiếm các cơ hội và phát triển kênh bán hàng online, khai thác và phát triển mở rộng thị trường. Tiếp tục phấn đấu đưa thương hiệu sản phẩm gạo nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang ngày một vươn xa hơn nữa.

Bài và ảnh: Ngọc Anh