Mẹ đồng quê

Trong ký ức của tôi, hình ảnh mẹ với cánh đồng làng luôn có một mối liên hệ bí ẩn nào đó, da diết nào đó và cội nguồn nào đó mà khi nói đến cánh đồng lại hiện lên hình bóng mẹ, và khi nhắc đến mẹ thì hiện lên khung cảnh cánh đồng mà ở đó điểm nhấn là mẹ.

Minh họa của Hà Hiếu

Cánh đồng thì mênh mông, dáng mẹ thì bé nhỏ. Nhưng nếu cánh đồng vắng mẹ thì buồn biết bao, một chút bơ vơ trống trải. Và, nếu mẹ xa cánh đồng thì mẹ biết tựa vào đâu, một đời rơm rạ, một đời xay giã, một đời bước lùi cấy mạ. Mẹ gieo sương, gieo gió, gieo thóc giống bời bời, hạt thóc nảy mầm bắt đầu xanh lá mạ. Rồi nhánh mạ lớn lên thành cây lúa, bông lúa làm đòng làm sữa, lúa lại có thì con gái. Lạ thế, khi lúa uốn câu là lúc hạt thóc căng dần, nặng dần, nhưng dáng mẹ lại lưng còng về đất. Ôi, cái dáng mẹ tôi với áo tơi, nón lá. Khi nói về vụ gặt, vụ mùa người ta lại hay nói về: mẹ gieo, mẹ xới, mẹ trồng. Sự sống từ mẹ, hồi sinh từ mẹ, mà mẹ thì mảnh mai, mẹ đơn chiếc. Cha vạm vỡ vỡ vạc những luống cày băng băng, nhưng thắt lưng đon mạ, giần sàng thóc lép lại từ bàn tay mẹ. Trong hình hài cánh đồng có sự chăm bẵm yêu thương chắt lọc của mẹ.

Mẹ thường đi qua cánh đồng để đến chợ với dáng đi tất bật tảo tần. Mẹ bảo: Hạt gạo vo bằng rá tre ăn thơm hơn, bùi hơn có cả vị tre, vị quê thấm vào. Rồi mẹ lại bảo: Đồ nhựa là đồ tái sinh, nhuộm phẩm hóa học đó con ạ. Tái sinh thì làm gì mà sạch được. Gần đây, quê tôi cái chữ “sạch” được trân trọng nâng niu. Rau sạch cho bữa cơm sau gặt khi những giọt mồ hôi nhỏ xuống dòng sông, bến quê gội đi những lấm lem ngày thường. Rồi giếng làng sạch trong veo nhìn thấy đá không mòn rêu – thứ rêu hút ẩm, hút cặn gạn đục khơi trong trả lại nguồn mạch ngọt lịm. Hoa quả vườn mẹ bồi đắp bằng đất đồng quê sau bao trận lụt cũng chín nứt vườn, vỏ xù xù thô nhám nhưng lại là chín ủ, chín rấm, bởi tình người, bởi mạch sống của đất đai. Chầm chậm chín để thoảng hương và đầm đậm ngọt. Ngọt đầu lưỡi và ngọt thấm cả tấm lòng thương thảo thuận với lẽ tự nhiên chứ không phải kiểu chín tức thời, tức tưởi bắt mắt của hóa chất, của sự thúc đẩy chín ép thực dụng. Chợ quê bán một, chào mười. Ăn một miếng trầu đầm đậm chút vôi xua đi cái lạnh giá để rì rầm bao chuyện làng trên xóm dưới. Âu cũng là nhu cầu giao tiếp để được đong đầy chia sẻ hơn là mặc cả bán mua. Mẹ tôi đi qua cánh đồng để lên chùa với dáng đi thong thả áo nâu sồng tay lần tràng hạt. Mẹ thả hồn phiêu diêu với tiếng mõ kinh, với khói hương trầm thoang thoảng, với hoa huệ trắng thơm lặng. Chùa làng là nơi cất giữ phần hồn siêu thoát cõi tâm linh, cõi người như thể cân bằng lại những ồn ào, vội vã của cuộc sống thường nhật ngoài kia. Nhưng lạ thay, lại có một không gian mở ra cánh đồng, con sông, bến nước. Thiên nhiên chính là người mẹ vĩ đại kiến tạo nên tất cả.

Chúng tôi từ mẹ lớn lên, từ cánh đồng làng lớn lên. Trong ngôn ngữ Việt, không hiểu sao ở các vùng quê khác nhau dù giọng nói khác nhau khi gọi tiếng mẹ cũng bắt đầu từ phụ âm “M” như: Mế (Việt Bắc); Mạ (Quảng Bình), Mệ (Huế), Má (Nam bộ) có gì đó thiết tha trìu mến, nâng niu trân trọng và hàm ơn mở ra khẩu độ để cất lời. Và cánh đồng quê cũng thật thân thương biết bao khi được gọi là bờ xôi, ruộng mật, là cái tép, cái tôm, là con cua, con cáy, nhỏ mà sinh sôi làm ao đầm thấp thỏm. Và cỏ may bờ đê vòng ôm cánh đồng làng cũng giăng mắc níu giữ. Ôi dáng mẹ tôi khi cấy, cấy sa rồi cấy dặm, cấy mướn. Cấy dặm là cấy thêm cái những cây mạ non cho kín ruộng, liền đồng khi tóc mẹ lại bời bời rụng đến thót lòng. Cả một đời mẹ chỉ chăm chút cho bắt đầu một sự hồi sinh, đến sinh sôi, sinh nở. Và mẹ thật thanh thản, khi thấy bầy chim sẻ ở đâu bay về nhặt nhạnh hạt thóc rơi, thóc lép. Mẹ không nỡ đuổi chúng đi và chúng cũng xúm xít sum vầy quanh mẹ bởi có lúc tay mẹ vung ra, tỏa ra những hạt thóc cho những cánh chim trời. Những con cò áo trắng, một đời áo trắng không lấm láp bùn đen vươn cái cổ dài thập thững theo dấu chân mẹ trên ruộng lúa đồng nước để nhặt nhạnh mồi. Sự thiếu hụt đời mẹ, hanh hao đời mẹ như tôi đã từng viết: “Mẹ gặt hái cánh đồng hay cánh đồng sàng sảy mẹ” để mang lại bao đủ đầy, tròn trặn cho các nong sàng gạo, cối xay tưng bừng. Và mùi cơm gạo mới thơm theo ngọn gió lan man bỏ trên mái rạ, vị thơm, vị bùi chắt ra từ vị mưa, vị nắng, vị đắng, vị cay, vị chua, vị xót. Mẹ xới cơm hay xới cả mùa màng...

Nguyễn Ngọc Phú