Di tích nghè Đồi Sao cần được trùng tu, tôn tạo xứng tầm

Nghè Đồi Sao, nơi thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh tọa lạc tại thôn Thành Sơn, xã Thành Long (Thạch Thành) được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2015. Đây là công trình mang giá trị về lịch sử, văn hóa. Tuy nhiên, hiện nay, di tích này chưa được đầu tư tôn tạo xứng tầm, nhiều hạng mục xuống cấp, ảnh hưởng đến việc gìn giữ và phát huy các giá trị của di tích.

Di tích lịch sử nghè Đồi Sao đang xuống cấp cần được trùng tu, tôn tạo xứng tầm.

Tương truyền Bà chúa Liễu Hạnh trong một lần “vi hành” về Phố Cát (nay là thị trấn Vân Du) để giúp đỡ dân nghèo, bà có ghé qua Đồi Sao, thôn Thành Sơn ban phúc, cứu độ người dân nơi đây. Từ khi Bà chúa Liễu Hạnh đến ban phúc, cuộc sống Nhân dân trong vùng có nhiều đổi thay, mùa màng tốt tươi, mưa thuận gió hòa, mọi nhà no ấm. Tưởng nhớ đến công ơn của bà, dân làng đã lập nghè tại Đồi Sao để thờ phụng. Sau này, Nhân dân làm ăn phát đạt đã góp công, góp của, xây dựng hai gian nhà bằng gạch, trong đó hậu cung và tiền đường làm bằng gỗ lim. Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, nghè Đồi Sao xưa kia gồm có tiền đường và hai gian hậu cung được kết cấu theo hình chữ Đinh (J). Nhà tiền đường gồm một gian, hai chái vẩy, ba mặt không có tường xây. Nghè Đồi Sao có 5 mái, bộ khung của nghè có kết cấu kiểu cuốn vòm gạch thẻ. Để xây dựng hoàn chỉnh di tích nghè Đồi Sao, người dân đã dùng mật mía luyện với cát, tạo thành chất kết dính, liên kết các viên gạch lại với nhau, tạo thành khung và vòm của nghè. Để nghè thêm phần đẹp mắt, hấp dẫn, những người thợ nề tài hoa đã trang trí ở phần tường của hậu cung bằng việc vẽ những con chim phượng hoàng đang trong tư thế bay lượn trong mây, bằng sơn nước tự nhiên có các màu sắc khác nhau.

Theo tài liệu của Ban Quản lý Di tích và danh thắng Thanh Hóa, căn cứ vào kiểu dáng kiến trúc, vật liệu gạch, vữa xây dựng công trình, thì nghè Đồi Sao được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Vào những năm 60 của thế kỷ XX, nhà tiền đường của di tích này bị cháy, toàn bộ vật liệu, kiến trúc gỗ bị cháy hoàn toàn; sân nghè bị phá hủy, một phần đất của nhà tiền đường trở thành đường đi sản xuất của người dân. Tuy nhiên, hiện nay, phần hậu cung của nghè Đồi Sao còn khá nguyên vẹn về kiểu dáng kiến trúc, cũng như trang trí nghệ thuật trên tường nhà. Tại nghè này, còn lưu giữ được hai đạo sắc phong thời nhà Nguyễn, phong cho xã Tây Trác (nay là xã Thành Long). Đây là tài liệu có giá trị trong việc nghiên cứu về truyền thống tín ngưỡng, phong tục, tập quán cũng như lịch sử Việt Nam.

Với những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, ngày 30-1-2015, UBND tỉnh đã công nhận nghè Đồi Sao là di tích lịch sử cấp tỉnh. Hàng năm cứ vào ngày 15 tháng Giêng, xã Thành Long làm lễ rước kiệu, dâng hương và tổ chức các trò chơi, trò diễn dân gian. Lễ hội nghè Đồi Sao là dịp để mọi người tụ hội, gặp gỡ chúc phúc, cùng nhau cầu cho mưa thuận, gió hòa, mọi nhà được bình an, hạnh phúc. Ngày nay, dù mức độ có khác nhau nhưng lễ hội nghè Đồi Sao vẫn được Nhân dân duy trì và phát huy. Trong lễ hội, các hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể thao và sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng được tổ chức trang trọng trong niềm vui phấn khởi của Nhân dân huyện Thạch Thành và du khách trong, ngoài tỉnh. Ngoài ngày chính lễ 15 tháng Giêng, hàng ngày người dân trong và ngoài huyện Thạch Thành cũng đến đây tham quan, vãn cảnh, thắp hương, cầu phúc, cầu an.

Mặc dù là di tích lịch sử cấp tỉnh nhưng nghè Đồi Sao đang xuống cấp nghiêm trọng. Người dân đã tận dụng một phần diện tích đất của di tích để làm lối đi ra đồng sản xuất. Đồ thờ, hiện vật đã bị hư hỏng hoặc bị thất lạc. Nhà hậu cung bị hư hại nhiều, vòm nhà đã bị đứt gãy ở giữa, tường bị bong tróc, mùa mưa ẩm thấp; thiếu các công trình phụ trợ; khung cảnh hoang sơ;… chưa xứng tầm với giá trị vốn có của di tích lịch sử cấp tỉnh.

Trao đổi với chúng tôi, ông Vũ Trọng Hùng, Chủ tịch UBND xã Thành Long, cho biết:Thời gian qua, xã Thành Long đã có nhiều lần tu sửa, tôn tạo nghè Đồi Sao nhưng kinh phí của xã còn khó khăn, chỉ làm từng đợt nhỏ lẻ và chắp vá một số hạng mục, khiến chỗ này vừa sửa lại thì chỗ kia đã hỏng... Hiện nay, để giữ gìn và phát huy giá trị của di tích, xã Thành Long đã có kế hoạch mở rộng diện tích đất của di tích lên gần 1.800m²; phục dựng lại ngôi tiền đường; xây dựng các công trình phụ trợ như sân, nhà sắp lễ, nhà bảo vệ; tiếp tục sưu tầm các đồ thờ còn lưu lạc trong Nhân dân; thực hiện cắm mốc khoanh vùng bảo vệ theo quy định của Luật Di sản văn hóa… Tuy nhiên, kinh phí phục vụ cho việc trùng tu, tôn tạo Di tích nghè Đồi Sao là rất lớn, trong khi nguồn lực của địa phương còn hạn chế. Vì vậy, cùng với sự nỗ lực của chính quyền địa phương và người dân, rất cần sự quan tâm của các cấp, các ngành, chung tay đóng góp của các nhà hảo tâm, mạnh thường quân và du khách thập phương để Di tích lịch sử nghè Đồi Sao sớm được trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị gắn với phát triển du lịch.

Bài và ảnh: Xuân Cường