Căng thẳng hạt nhân toàn cầu: Khi Mỹ và Nga thổi bùng cuộc chạy đua vũ trang mới

Học thuyết hạt nhân mới của Nga và lệnh thử hạt nhân của Mỹ đang làm rung chuyển trật tự chiến lược toàn cầu, trong khi Trung Quốc và các cường quốc khác ráo riết điều chỉnh thế cân bằng quyền lực.

Vụ thử hạt nhân Ivy King, năm 1952, đảo san hô Enewetak. Ảnh: Wikimedia.

Ngày 3/11/2025, thế giới bừng tỉnh trong âm hưởng lạnh lẽo của thời Chiến tranh Lạnh. Khi Nga công bố hoàn tất thử nghiệm loạt vũ khí hạt nhân thế hệ mới và Mỹ tuyên bố nối lại các vụ thử sau hơn ba thập kỷ gián đoạn, bức tranh an ninh toàn cầu lại bị phủ bóng bởi nguy cơ tái khởi động một cuộc chạy đua vũ trang chưa từng có kể từ thế kỷ trước.

Từ Moscow, tuyên bố của Nga về việc thử nghiệm thành công các loại vũ khí hạt nhân mới như một phần trong “chiến lược cân bằng sức mạnh” đã gửi tín hiệu rõ ràng: Moscow không chấp nhận để phương Tây duy trì ưu thế quân sự thông thường. Đằng sau đó là thông điệp chính trị mang tính răn đe - rằng Nga sẵn sàng dùng sức mạnh hạt nhân như công cụ khẳng định vị thế trong trật tự thế giới đang thay đổi.

Ở Washington, Tổng thống Donald Trump ký lệnh cho Lầu Năm Góc nối lại thử hạt nhân, động thái được xem là bước ngoặt lịch sử, chấm dứt 33 năm “đóng băng” kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Với quyết định này, Mỹ không chỉ phát đi tín hiệu tái khẳng định vị thế siêu cường hạt nhân, mà còn gửi lời cảnh báo đến cả Nga và Trung Quốc rằng Washington sẵn sàng bước vào “trò chơi cân bằng răn đe” mới nếu cần thiết.

Giữa hai cực căng thẳng ấy, Trung Quốc - quốc gia đang tăng tốc mở rộng kho đầu đạn hạt nhân với tốc độ nhanh nhất hành tinh, lên tiếng cảnh báo việc Mỹ thử hạt nhân trở lại có thể “phá vỡ ổn định chiến lược toàn cầu”. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng Bắc Kinh thực chất cũng đang âm thầm tận dụng thời cơ để củng cố vị thế hạt nhân của riêng mình, trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng lấn sâu trên mọi mặt trận.

Nga đảo ngược logic Chiến tranh Lạnh

Theo trang Firstpost, Moscow vừa thử thành công hai loại vũ khí hạt nhân đầy tính biểu tượng: ngư lôi Poseidon chạy bằng năng lượng hạt nhân và tên lửa hành trình Burevestnik.

Ngư lôi Poseidon. Ảnh: Reuters

Poseidon - một “quái vật” dài tới 25 mét, có thể lặn sâu hơn 1.000 mét và mang đầu đạn 2 megaton, được thiết kế để tấn công các thành phố ven biển. Với động cơ hạt nhân cho phép hoạt động gần như vô hạn, nó có thể vượt Đại Tây Dương mà không bị phát hiện. Tổng thống Vladimir Putin tự hào tuyên bố: “Không có hệ thống nào trên thế giới đạt được tốc độ và độ sâu như Poseidon. Nó đơn giản là không thể bị đánh chặn.”

Vụ phóng tên lửa hành trình có khả năng mang đầu đạn hạt nhân Burevestnik từ bãi thử Pankovo ​​tại Novaya Zemlya. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga.

Trong khi đó, Burevestnik, được thử vào tháng 10/2025, có thể bay liên tục 14.000 km trong gần 15 giờ ở độ cao cực thấp, nhờ lò phản ứng hạt nhân thu nhỏ cho phép duy trì hành trình trong nhiều ngày. Điều này khiến nó gần như miễn nhiễm với các hệ thống phòng không truyền thống.

Những thử nghiệm ấy không chỉ thể hiện năng lực kỹ thuật, mà còn là tín hiệu răn đe chính trị gửi tới phương Tây, một lời nhắc rằng Moscow sẵn sàng hạ thấp ngưỡng sử dụng hạt nhân để bù đắp yếu thế quân sự thông thường.

Mỹ chấm dứt 33 năm “im tiếng nổ”

Trái với hình ảnh kiềm chế suốt ba thập kỷ, Washington giờ đây bước vào giai đoạn quyết liệt hơn. Theo The New York Times, ông Donald Trump đã ký chỉ thị yêu cầu Bộ Quốc phòng nối lại thử hạt nhân “ở mức ngang bằng với các quốc gia khác”, kết thúc lệnh ngừng thử từ năm 1992.

Ông Trump lý giải: “Mỹ có kho hạt nhân lớn nhất thế giới. Trong nhiệm kỳ đầu, tôi đã hiện đại hóa toàn bộ hệ thống này. Tôi ghét phải làm điều đó, nhưng tôi không có lựa chọn nào khác.”

Lệnh này được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Nga leo thang vì Ukraine và việc Mỹ triển khai tàu ngầm hạt nhân gần lãnh hải Nga.

Phản ứng của Moscow lập tức gay gắt: Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Duma Leonid Slutsky cảnh báo việc Mỹ thử hạt nhân trở lại có thể “gây phản ứng dây chuyền và đẩy an ninh toàn cầu vào hỗn loạn”. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói thẳng: “Nếu bất kỳ cường quốc nào phá vỡ lệnh cấm thử, Nga sẽ buộc phải đáp trả tương xứng.”

Trung Quốc và nguy cơ phá vỡ ổn định chiến lược

Ảnh minh họa của Getty Images

Bắc Kinh tỏ ra đặc biệt lo ngại. Bộ Ngoại giao Trung Quốc kêu gọi Mỹ “tuân thủ Hiệp ước Cấm thử toàn diện và thúc đẩy giải trừ hạt nhân”, cảnh báo rằng việc nối lại thử nghiệm có thể “đe dọa nền tảng ổn định chiến lược toàn cầu”.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Stockholm (SIPRI), kho vũ khí hạt nhân hiện nay gồm:

• Nga: 5.459 đầu đạn

• Mỹ: 5.177 đầu đạn

• Trung Quốc: khoảng 500–600, dự kiến đạt 1.500 vào năm 2035

Xe quân sự vận chuyển tên lửa đạn đạo DF-26D trong cuộc duyệt binh Ngày Chiến thắng tại Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 3 tháng 9. Ảnh: Getty.

Pháp, Vương quốc Anh, Ấn Độ, Pakistan, Israel và Triều Tiên là những quốc gia còn lại có vũ khí hạt nhân, mặc dù mỗi nước sở hữu số lượng ít hơn nhiều. SIPRI báo cáo rằng vào năm 2024, gần như toàn bộ 9 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đều thúc đẩy hiện đại hóa kho vũ khí của mình và mua thêm các loại tên lửa mới.

Chỉ riêng quy mô đó đã đủ để xóa sổ nền văn minh nhân loại - một thực tế không cường quốc nào có thể bỏ qua.

Sự đảo chiều trong cán cân răn đe

Nếu như thời Chiến tranh Lạnh, NATO từng dựa vào hạt nhân để đối phó ưu thế quân sự thông thường của Liên Xô, thì giờ đây Nga lại dùng hạt nhân để bù đắp yếu thế trước NATO.

Với năng lực do thám, vũ khí chính xác cao và phòng không tích hợp, phương Tây đang chiếm ưu thế vượt trội. Để đối phó, Nga đã sửa đổi học thuyết hạt nhân từ tháng 11/2024, cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân “trong trường hợp bị tấn công thông thường đe dọa chủ quyền hoặc toàn vẹn lãnh thổ”.

Một sự thay đổi đáng sợ: từ “răn đe để tránh chiến tranh” sang “răn đe bằng sẵn sàng sử dụng”.

Thế giới bên bờ vực: Kịch bản chạy đua hạt nhân mới

Các chuyên gia lo ngại Mỹ sẽ gặp khó khăn khi khôi phục chương trình thử nghiệm - không chỉ vì chi phí hàng trăm triệu USD cho mỗi hố thử, mà còn vì thiếu nhân lực sau nhiều thập kỷ ngừng hoạt động. Tuy vậy, nếu Washington thực sự tiến hành, hiệu ứng dây chuyền là không tránh khỏi.

Nếu Mỹ thực sự nối lại thử nghiệm, giới phân tích cảnh báo hiệu ứng domino có thể xảy ra. Nga và Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ tiến hành thử đáp trả, kéo theo Ấn Độ, Pakistan và Triều Tiên, khiến cuộc chạy đua vũ trang toàn cầu trở lại thời kỳ căng thẳng nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh.

Chuyên gia Ankit Panda (Carnegie Endowment for International Peace) nhận định: “Một vụ thử của Mỹ sẽ là tấm vé xanh cho Nga và Trung Quốc khởi động lại các vụ thử toàn công suất - điều mà họ đã kiềm chế suốt nhiều năm.”

Cùng lúc, việc Mỹ cho phép các đồng minh như Australia và Hàn Quốc phát triển tàu ngầm hạt nhân cũng khiến cuộc cạnh tranh lan sang Thái Bình Dương, đe dọa ổn định khu vực. Chuyên gia Heather Williams, Đại học King’s College London cho rằng: “Khi các chuẩn mực kiểm soát vũ khí bị phá vỡ, niềm tin quốc tế tan biến. Nguy hiểm lớn nhất không phải ở vụ thử đầu tiên, mà là ở chuỗi phản ứng dây chuyền: mỗi quốc gia đều tin rằng mình cần thử nghiệm để không bị tụt hậu”.

Tương tự, Defense News trích ý kiến của cựu Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ Michèle Flournoy: “Nếu Washington thực sự tiến hành thử nghiệm, đó sẽ là con dao hai lưỡi. Nó có thể chứng minh sức mạnh công nghệ, nhưng đồng thời sẽ khuyến khích Bắc Kinh, Moscow và Bình Nhưỡng thực hiện các bước tương tự, khiến thế giới trở nên nguy hiểm hơn.”

Giải pháp nào để tránh những sai lầm đáng tiếc?

“Vũ khí hạt nhân là bài kiểm tra tối thượng về sự kiềm chế của nhân loại. Một khi niềm tin đó bị phá vỡ, không còn quốc gia nào đứng ngoài cuộc chơi.”

Trên thực tế, chiến sự ở Ukraine đã tạo nền cho rủi ro leo thang hạt nhân, khi NATO mở rộng hiện diện quân sự còn Nga coi đó là mối đe dọa sinh tử. Thiếu vắng cơ chế kiểm soát vũ khí và kênh đối thoại, bất kỳ hiểu lầm nào cũng có thể trở thành đốm lửa kích nổ thảm họa toàn cầu.

Giám đốc Điều hành của Chiến dịch quốc tế xóa bỏ vũ khí hạt nhân (ICAN), bà Melissa Parke, cho rằng, tất cả những hành động gần đây đều vô cùng đáng lo ngại: “Sự gia tăng của những lời lẽ và các cuộc tập trận liên quan đến vũ khí hạt nhân - vốn chẳng khác gì những buổi diễn tập cho việc chấm dứt mọi dạng sống phức tạp trên hành tinh này - là hành động leo thang và nguy hiểm, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị đang ở mức rất cao. Tất cả các quốc gia này đều tuyên bố rằng, họ là những bên hành động có trách nhiệm, nhưng hành động của họ thì hoàn toàn ngược lại”. Như cựu Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Ban Ki-moon đã nói: ‘Không có bàn tay đúng đắn nào cho những vũ khí sai trái.’ Hiện đã có đa số các quốc gia trên thế giới tham gia Hiệp ước Cấm Vũ khí Hạt nhân, vốn cấm toàn bộ các hoạt động này. Thay vì đe dọa phần còn lại của thế giới, đã đến lúc các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân cần đứng về phía đúng đắn của lịch sử và tham gia hiệp ước.”

Trong bối cảnh đó, Liên Hợp Quốc vẫn là tiếng nói kiên định kêu gọi kiềm chế. Kể từ khi được thành lập vào năm 1945, LHQ đã đóng vai trò thúc đẩy giải trừ vũ khí hạt nhân và chống phổ biến vũ khí hạt nhân. Tổ chức này tiếp tục tập hợp các nhà vận động và cảnh báo về những hậu quả nhân đạo và môi trường nghiêm trọng do vũ khí hạt nhân gây ra.

Cùng lúc, giáo dục và đối thoại cũng được nhận định vẫn đóng vai trò then chốt. William Potter, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến Vũ khí hạt nhân James Martin, nhấn mạnh với hãng thông tấn IPS về tầm quan trọng của giáo dục về giải trừ và không phổ biến vũ khí hạt nhân nhằm “trao quyền cho các thế hệ tương lai tìm ra những cách sáng tạo để giảm thiểu các mối nguy hạt nhân cấp bách.” Ông nói thêm: “Giải trừ vũ khí hạt nhân ngày nay quan trọng hơn bao giờ hết, nhưng vấn đề không chỉ đơn thuần là giảm số lượng đầu đạn. Trong thời điểm mà ‘điều cấm kỵ hạt nhân’ đang bị xói mòn và các cuộc thảo luận về khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân trở nên bình thường hóa, các nhà hoạch định chính sách cần hành động quyết liệt, tương xứng với mối đe dọa.”

Thanh Liên- Thuý Hà- Thanh Vân

Nguồn: Al Jazeera, Defense News, IPS, Evrimagaci