Phong trào xây dựng làng văn hóa ở Nga Sơn: Góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống

Phong trào xây dựng làng văn hóa (LVH) ở huyện Nga Sơn, được triển khai trong suốt 3 thập kỷ qua, đã trở thành phong trào quần chúng sâu rộng và có sức lan tỏa mạnh mẽ. Đặc biệt, sự gắn kết chặt chẽ giữa phong trào với các lĩnh vực kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo đã góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Đồng thời, những thành quả quan trọng đạt được từ phong trào, đã mang lại một hơi thở mới, một sức sống mới và làm khơi dậy nhiều giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp.

Di tích chùa Hàn Sơn, xã Nga Điền đã được đầu tư trùng tu, tôn tạo.

Khi tìm hiểu về văn hóa Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu thống nhất rằng, văn hóa làng là cốt lõi của văn hóa nông thôn, cũng là nơi lưu giữ cái phần hồn cốt của văn hóa dân tộc. Được sinh ra và nuôi dưỡng trong môi trường văn hóa làng, với những nét đặc thù về tập quán, nếp sống, tín ngưỡng, cách ứng xử, ngôn ngữ... cho nên, con người sẽ có được những nét “diện mạo” riêng, cả về tính cách lẫn tâm hồn. Chính vì vậy, xây dựng LVH, trước hết là nhằm gìn giữ thuần phong mỹ tục và bản sắc văn hóa. Từ đó, hướng đến xây dựng con người văn hóa và gia đình văn hóa, làm nền tảng cho nông thôn mới. Trong 30 năm triển khai xây dựng LVH, đến năm 2018 toàn huyện Nga Sơn đã có 220/234 thôn, làng được công nhận danh hiệu văn hóa lần đầu (chiếm 94%) và 165 làng được công nhận lại. Nhiều xã như Nga Vịnh, Nga Hải, Nga An, Nga Yên, Nga Trường, Nga Điền, thị trấn Nga Sơn có 100% làng, thôn, khu dân cư được công nhận danh hiệu văn hóa.

Năm 2019, thực hiện Nghị định 122/2018/NĐ-CP của Chính phủ, UBND huyện Nga Sơn đã chỉ đạo cho các đơn vị, địa phương thực hiện đăng ký chỉ tiêu xây dựng danh hiệu văn hóa. Theo đó, có 156/168 thôn, làng đăng ký danh hiệu thôn, LVH. Những kết quả đạt được từ phong trào xây dựng LVH, là cơ sở để huyện Nga Sơn triển khai thực hiện phong trào xây dựng gia đình văn hóa. Theo đó, địa phương đã quan tâm đến công tác bình xét danh hiệu gia đình văn hóa theo hướng công khai, dân chủ, bảo đảm đúng trình tự, thủ tục quy định; cũng như chú trọng nâng cao chất lượng gia đình văn hóa. Tính đến hết năm 2019, toàn huyện có 39.337 gia đình đăng ký xây dựng gia đình văn hóa, trong đó có 75% gia đình được công nhận danh hiệu gia đình văn hóa.

Phong trào xây dựng LVH đã từng bước đi sâu vào đời sống xã hội, góp phần xây dựng và vun đắp tinh thần đoàn kết, hỗ trợ, giúp đỡ nhau phát triển kinh tế trong cộng đồng dân cư. Đặc biệt, các làng, thôn, khu dân cư đã xây dựng hương ước, quy ước bảo đảm tiêu chí “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Nội dung các hương ước, quy ước có sự kế thừa, chọn lọc mỹ tục tốt đẹp, xóa bỏ hủ tục lạc hậu, phát triển và đưa vào thực tiễn cuộc sống nhiều hoạt động văn hóa lành mạnh. Cùng với đó, phong trào xây dựng LVH cũng góp phần tạo sự chuyển biến tích cực trong giữ gìn an ninh chính trị và trật tự, an toàn xã hội. Trong các làng, thôn, khu dân cư văn hóa, việc phát động quần chúng tham gia bảo vệ an ninh Tổ quốc, phòng chống tội phạm được thường xuyên duy trì.

Từ khi phát động đến nay, phong trào xây dựng LVH trên địa bàn huyện đã phát triển rộng khắp và trở thành phong trào chủ đạo trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Đặc biệt, gắn với phong trào là việc triển khai xây dựng nông thôn mới đã góp phần thay đổi bộ mặt làng xóm, để trở nên khang trang, sạch sẽ. Nhiều làng đã xây dựng được hệ thống thiết chế văn hóa như nhà văn hóa, thư viện, nhà truyền thống. Trước khi sáp nhập, huyện Nga Sơn có 224/234 nhà văn hóa thôn được sử dụng độc lập và liên thôn. Sau khi sáp nhập, có 168/168 nhà văn hóa bảo đảm các tiêu chuẩn quy định theo Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Các thiết chế văn hóa – thể thao được hoàn thiện và khai thác tốt, với nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao được tổ chức thường xuyên như cầu lông, bóng chuyền, bóng bàn, bóng đá, thể dục dưỡng sinh... Đặc biệt, phong trào chơi bóng chuyền hơi do câu lạc bộ liên thế hệ (hội người cao tuổi) tổ chức và phát triển rộng khắp tại các xã Nga Phượng, Nga Hải, Nga An, Nga Yên, Nga Vịnh, Nga Trường, thị trấn Nga Sơn... thu hút đông đảo nhân dân tham gia rèn luyện sức khỏe.

Một kết quả nổi bật nữa trong xây dựng LVH ở Nga Sơn là việc bảo tồn, gìn giữ các di sản văn hóa. Vùng cửa biển Nga Sơn được thiên nhiên ưu ái cho nhiều cảnh sắc tươi đẹp. Cùng với đó là sức sáng tạo và bàn tay lao động cần cù của con người, đã kiến tạo nên một “miền cổ tích” Nga Sơn kỳ thú. Đó là hệ thống di tích, danh lam nổi tiếng với động Từ Thức, Chùa Tiên, hồ Đồng Vụa, đền thờ Mai An Tiêm, chùa Thạch Tuyền, chùa Bạch Tượng, chiến khu Ba Đình, đền thờ Trần Hưng Đạo, đền thờ Triệu Quang Phục, đền thờ nữ tướng Lê Thị Hoa, đền thờ Thám hoa Mai Anh Tuấn... Đặc biệt, mảnh đất được phù sa cổ bồi đắp này, còn là nơi chàng Từ Thức gặp nàng Giáng Hương, mà dệt nên câu chuyện tình yêu thần tiên; cũng là nơi Mai An Tiêm tìm ra giống quả quý, mà gây dựng nên một vùng đất đai trù phú. Những câu chuyện đậm màu huyền thoại và thơ mộng ấy, chỉ có thể được chắp cánh từ trí tưởng tượng bay bổng của con người và tình yêu họ dành cho cuộc sống, cho mảnh đất quê hương. Điều đáng ghi nhận là, hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc này, đã và đang được địa phương chú trọng khai thác và phát huy giá trị, gắn với phát triển du lịch văn hóa – tâm linh.

Bài và ảnh: Khôi Nguyên